Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 listopada 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Krzysztof Szewczak

Protokolant starszy sekretarz sądowy Urszula Goluch-Nikanowicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 listopada 2024 r. w L.

sprawy D. C.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o wypłatę części uzupełniającej renty rolniczej

na skutek apelacji D. C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 24 października 2023 r. sygn. akt VIII U 1283/23

zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 30 marca 2023 r., znak: (...), w ten sposób, że zobowiązuje Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego do wypłaty D. C. części uzupełniającej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w wysokości 100% od dnia 1 kwietnia 2023 r.

Krzysztof Szewczak

III AUa 873/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 marca 2023 r., znak: (...), Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, działając z urzędu, przeliczył rentę rolniczą D. C. od dnia 1 kwietnia 2023 r. Organ rentowy ustalił, że część składkowa tego świadczenia wynosi 243,03 zł, natomiast część uzupełniająca wynosi 1 358,12 zł. Część uzupełniająca została zawieszona w całości z powodu niezaprzestania prowadzenia działalności rolniczej.

W odwołaniu od powyższej decyzji D. C. zakwestionowała zawieszenie części uzupełniającej świadczenia. W uzasadnieniu odwołania opisała swój stan zdrowia, argumentując, że nie jest w stanie pracować w rolnictwie. Podkreśliła, że status współwłaściciela gospodarstwa rolnego nie oznacza, że w nim pracuje.

W odpowiedzi na odwołanie Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wnosił o jego oddalenie i podniósł, że małżonek ubezpieczonej składając wniosek o emeryturę oświadczył, iż jest współwłaścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni (...) ha przeliczeniowych i nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. Tymczasem ustawa przewiduje, że zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej następuje, gdy zarówno rencista, jak i małżonek nie są właścicielami (współwłaścicielami) lub posiadaczami gospodarstwa rolnego.

Wyrokiem z dnia 24 października 2023 r. Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił odwołanie.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji ustalił, że D. C. urodzona w dniu (...), zawarła w dniu (...) związek małżeński z K. C.. Od dnia 21 kwietnia 1982 r. podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników jako małżonek rolnika.

Od dnia 1 października 1997 r. D. C. była uprawniona do pobierania renty rolniczej. Ustalając wysokość tego świadczenia organ rentowy początkowo zawiesił wypłatę części uzupełniającej w 50%, natomiast od dnia 1 stycznia 2013 roku podjął wypłatę 100% części uzupełniającej.

Małżonek ubezpieczonej K. C. od dnia 3 marca 2023 r. nabył prawo do emerytury rolniczej. Składając wniosek o emeryturę oświadczył, że jest współwłaścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni (...) ha fizycznych, tj. (...) ha przeliczeniowych i nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. W wyniku powzięcia tych informacji Prezes KRUS wydał zaskarżoną decyzję z dnia 30 marca 2023 r. o zawieszeniu wypłaty części uzupełniającej świadczenia D. C..

D. i K. małżonkowie C. prowadzą gospodarstwo rolne nieprzerwanie od momentu jego przejęcia przez małżonka wnioskodawczyni.
W latach 80-tych ubiegłego wieku uprawiali w nim zboża i ziemniaki oraz hodowali zwierzęta gospodarskie. Natomiast w latach 90-tych podjęli decyzję o przestawieniu profilu na uprawę warzyw dla celów przemysłowych. Następnie od 2018 r. zaprzestali uprawy warzyw dla zakładów przetwórczych i zajęli się uprawą zbóż oraz rzepaku. Z tego tytułu otrzymują dopłaty. Prowadzenie działalności rolniczej ma na celu zapewnienie dodatkowych dochodów dla gospodarstwa domowego, w którym zamieszkuje wnioskodawczyni, jej mąż oraz ich syn. Z powodów zdrowotnych D. C. nie jest w stanie podjąć pracy przy uprawach, nie pomaga mężowi w gospodarstwie. Ich syn utrzymuje się z pracy zawodowej i także nie podejmuje prac w rolnictwie.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z zeznań świadka K. C. i przesłuchania wnioskodawczyni
oraz w oparciu o dokumenty.

Sąd Okręgowy w całości obdarzył wiarą zeznania wnioskodawczyni D. C. oraz świadka jej męża K. C.. Były one ze sobą zgodne i przedstawiały jednolity opis okoliczności związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Z zeznań wynika jednoznacznie, że małżonkowie nadal wykonują działalność rolniczą, gdyż prowadzą gospodarstwo rolne, w tym również po przyznaniu emerytury K. C.. Stan ten trwa nieprzerwanie od lat 80-tych ubiegłego wieku, niezależnie od stanu zdrowia ubezpieczonej. Sąd I instancji obdarzył wiarą zeznania, że D. C. nie pracuje w rolnictwie, co potwierdza również szereg orzeczeń lekarzy i decyzji uznających ją za osobę całkowicie niezdolną do pracy w gospodarstwie rolnym, jednak bezsprzecznie działalność rolniczą prowadzi jej mąż, a efekty tego przeznaczane są na wspólne gospodarstwo domowe małżonków.

Dowody z dokumentów nie zostały skutecznie zakwestionowane przez strony, a także nie budziły wątpliwości Sądu Okręgowego. Wynikający z nich stan faktyczny nie był sporny, wobec czego Sąd I instancji ocenił je jako wiarygodne.

We wstępie do oceny prawnej powyższego, w istocie bezspornego stanu faktycznego, Sąd Okręgowy przytoczył treść art. 24 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 208 ze zm.), zgodnie z którym renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy składa się z części składkowej i części uzupełniającej, ustalonych zgodnie z art. 25 i 26. Dla każdej z tych części ustala się wskaźnik wymiaru. Natomiast w art. 28 ostatnio powołanej ustawy przewidziane zostały okoliczności skutkujące zawieszeniem wypłaty części uzupełniającej renty rolniczej w całości lub w części. Stosownie do art. 28 ust. 1, ust. 2 pkt 2 i ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, wypłata części uzupełniającej renty rolniczej ulega zawieszeniu w całości, jeżeli rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. W myśl ust. 4 pkt 1 powołanego przepisu uznaje się, że rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego, nie uwzględniając m.in. gruntów wydzierżawionych na podstawie umowy pisemnej; gruntów trwale wyłączonych z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów, w tym zalesionych gruntów rolnych; gruntów i działów specjalnych należących do małżonka, z którym rencista zawarł związek małżeński po ustaleniu prawa do renty rolniczej z ubezpieczenia; własności (udziału we współwłasności) nieustalonej odpowiednimi dokumentami urzędowymi, jeżeli grunty będące przedmiotem tej własności (współwłasności) nie znajdują się w posiadaniu rolnika lub jego małżonka. Stosownie zaś do art. 28 ust. 11 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w przypadku gdy rencista prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem podlegającym ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy, wypłata nie ulega zawieszeniu.

W sprawie niniejszej spór koncertował się na ustaleniu, czy wnioskodawczyni zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej. W ocenie organu rentowego, taka okoliczność nie miała miejsca, bowiem mąż ubezpieczonej oświadczył, że jest właścicielem gospodarstwa rolnego i prowadzi na nim działalność rolniczą po uzyskaniu prawa do emerytury. Do tego czasu, począwszy od dnia 1 stycznia 2013 r., do wnioskodawczyni miał zastosowanie wyjątek przewidziany w art. 28 ust. 11 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, który pozwalał na wypłatę całości części uzupełniającej świadczenia pomimo prowadzenia działalności rolniczej przez małżonka. Od momentu nabycia przez małżonka prawa do emerytury rolniczej nie podlega on jednak ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy, a zatem przesłanka z art. 28 ust. 11 uległa dezaktualizacji.

Rozpatrując żądanie wnioskodawczyni Sąd Okręgowy nie przychylił się do jej argumentacji, zgodnie z którą część uzupełniająca nie powinna zostać zawieszona, ponieważ z powodów zdrowotnych nie jest ona w stanie pracować w rolnictwie. Rzecz w tym, że jest to argument niewystarczający, bo art. 28 ust. 4 ustawy przewiduje wyraźnie, że zawieszenie następuje także wtedy, gdy działalność rolniczą prowadzi chociażby małżonek rencisty, a nie tylko rencista.

Wyjaśnić trzeba, że działalność rolnicza posiada definicję legalną i zgodnie z art. 6 pkt 3 omawianej ustawy oznacza działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej. Rolnikiem z kolei w rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy jest pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkująca i prowadząca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osoba, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia. Przez gospodarstwo rolne, w myśl art. 6 pkt 4 ustawy rozumie się z kolei każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej. Co do zasady Sąd Okręgowy podzielił argumentację przedstawioną w piśmie procesowym z dnia 1 czerwca 2023 r. i zgodził się z poglądem wyrażonym w załączonym do tego pisma wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 maja 2018 r., sygn. akt III AUa 942/17 (k. 10-12). Istotnie bowiem kryterium własnościowe nie ma znaczenia dla określenia, czy działalność rolnicza jest prowadzona. Przesłanką zawieszenia wypłaty części uzupełniającej renty na podstawie art. 28 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jest bowiem prowadzenie działalności rolniczej w rozumieniu przytoczonej definicji, a nie samo posiadanie lub dysponowanie własnością gospodarstwa. Takie stanowisko jest powszechnie akceptowane w orzecznictwie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2004 r., II UZP 5/04, OSNP 2004, nr 22, poz. 389 oraz wyroki Sądów Apelacyjnych: w Rzeszowie z dnia 30 października 2012 r., III AUa 629/12, LEX nr 1237669; w Łodzi z dnia 6 czerwca 2013 r., III AUa 696/12, LEX nr 1331045; w Gdańsku z dnia 28 sierpnia 2013 r., III AUa 27/13, LEX nr 1381349).

Sytuacja wnioskodawczyni jest jednak odmienna, ponieważ w jej przypadku dochodzi do prowadzenia działalności rolniczej w rozumieniu w rozumieniu art. 6 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, przy czym działalność tę bezsprzecznie prowadzi jej mąż. Skoro tak, to nadal spełniony jest warunek zawieszenia wypłaty części uzupełniającej w całości z art. 28 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Podążając za treścią przepisu należy bowiem uznać, że faktyczne zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej winno dotyczyć zarówno ubezpieczonego, jak i jego małżonka (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 stycznia 2019 r., III AUa 1376/18, LEX nr 2688897).

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że wobec prowadzenia działalności rolniczej przez męża ubezpieczonej zachodzą podstawy do zawieszenia części uzupełniającej jej renty rolniczej w całości na podstawie art. 28 ust. ust. 3 w zw. z ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Okręgowy, na podstawie powołanych wyżej przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku wniosła ubezpieczona D. C.. Zaskarżając wyrok Sądu I instancji w całości, apelantka zarzuciła mu naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

1/ art. 28 ust. 4 i 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez błędne przyjęcie, że zawieszenie części uzupełniającej świadczenia jest uzależnione od prowadzenia działalności rolniczej przez współmałżonka świadczeniobiorcy, gdy z tej ustawy wynika, że warunkiem zawieszenia części uzupełniającej świadczenia jest wyłącznie prowadzenie działalności rolniczej przez świadczeniobiorcę;

2/ art. 4, art. 5 i art. 6 pkt 1 i 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez błędne ich zastosowanie polegające na pominięciu znaczenia jakie ustawodawca przypisuje pojęciom prowadzenia działalności rolniczej, rolnika oraz małżonka rolnika, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego zastosowania powołanych wyżej przepisów i oddalenia odwołania ubezpieczonej.

W konsekwencji tych zarzutów ubezpieczona wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji organu rentowego, nie precyzując na czym ta zmiana miałaby polegać. Apelantka wnosiła ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Ubezpieczona wnosiła również o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, ponieważ zostały w niej przedstawione zarzuty skutkujące zmianą zaskarżonego wyroku.

Istota sporu w sprawie niniejszej sprowadzała się do interpretacji przepisu art. 28 ust. 11 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (obecnie t.j. Dz.U. 2024 r., poz. 90).

Zgodnie z tym przepisem, w przypadku gdy rencista prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem podlegającym ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy, wypłata nie ulega zawieszeniu. Z art. 28 ust. 11 ostatnio powołanej ustawy wynika jedynie to, że pomimo prowadzenia działalności rolniczej przez rencistę, wypłata części uzupełniającej świadczenia nie ulega zawieszeniu jeżeli tenże rencista prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem podlegającym ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Jeżeli małżonek rencisty prowadzi działalność rolniczą i jednocześnie nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy, renciście będzie przysługiwało prawo do wypłaty części uzupełniającej świadczenia, gdy udowodni, że pomimo posiadania gospodarstwa rolnego, on (rencista) faktycznie nie prowadzi działalności rolniczej, np. z przyczyn zdrowotnych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego za utrwalony należy uznać pogląd, że występowanie całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym z reguły stanowi obiektywną przeszkodę w prowadzeniu działalności rolniczej (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2006 r., I UK 16/05 (OSNP 2006, nr 17-18, poz. 278).

Decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej miało więc ustalenie, czy ubezpieczona D. C., po nabyciu przez jej męża K. C. prawa do emerytury rolniczej i związanym z tym ustaniu podlegania przez niego ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, faktycznie prowadzi działalność rolniczą. Sam fakt bycia współwłaścicielem gospodarstwa rolnego i prowadzenia przez małżonka rencisty działalności rolniczej w tym gospodarstwie, nie jest bowiem tożsamy z prowadzeniem działalności rolniczej przez rencistę (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2009 r., I UK 202/08, OSNP 2010, nr 15-16, poz. 200).

W sprawie niniejszej nie było sporne, że D. C. ze względu na stan zdrowia nie wykonuje prac fizycznych w gospodarstwie rolnym oraz nie bierze udziału w czynnościach o charakterze zarządczym, związanych z prowadzeniem tego gospodarstwa, a więc nie prowadzi działalności rolniczej w rozumieniu art. 6 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

W tym miejscu należy z całą mocą podkreślić, że sam fakt pozostawania rencisty w związku małżeńskim z osobą, która po nabyciu prawa do emerytury rolniczej nie zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie może w sposób automatyczny przesądzać o prowadzeniu przez rencistę działalności rolniczej. Dla dokonania oceny, czy istnieją podstawy do zawieszenia części uzupełniającej renty rolniczej istotne jest bowiem ustalenie, czy działalność rolnicza jest faktycznie prowadzona przez rencistę. W ocenie Sądu Apelacyjnego, zgromadzony w sprawie niniejszej materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje na to, że D. C. ze względu na stan zdrowia (całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym), który wraz z upływem czasu ulega pogorszeniu, od wielu lat nie wykonuje prac fizycznych oraz nie bierze udziału w czynnościach o charakterze zarządczym, związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, którego, obok męża K. C., jest współwłaścicielem.

Należy pokreślić, że w postępowaniu przed Sądem I instancji pozwany organ rentowy nie kwestionował dowodu z zeznań świadka K. C. oraz dowodu z przesłuchania ubezpieczonej D. C., z których to dowodów wynika, że wnioskodawczyni od wielu lat ze względu na stan zdrowia nie prowadzi działalności rolniczej. Takiej działalności nie prowadzi również po nabyciu przez męża K. C. prawa do emerytury rolniczej. Zeznania te jasno i logicznie świadczą o tym, że ubezpieczona D. C. od wielu lat nie prowadzi działalności rolniczej.

W sprawie niniejszej organ rentowy z faktu prowadzenia działalności rolniczej przez męża wnioskodawczyni wywiódł, że D. C. nie zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej. Dokonując takiej oceny organ rentowy, a za nim Sąd I instancji, kierował się przeświadczeniem, że doświadczenie życiowe podpowiada, iż małżonek będący współwłaścicielem gospodarstwa rolnego aktywnie uczestniczy w prowadzeniu tego gospodarstwa wespół z małżonkiem – drugim współwłaścicielem. Na takim założeniu zdawał się opierać pozwany organ rentowy posiłkując się z pewnością przepisem art. 28 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (w zaskarżonej decyzji jako podstawa prawna jej wydania została jedynie ogólnie wskazana ta ustawa). W sprawie niniejszej zostało jednak dowiedzione przez wnioskodawczynię, że od wielu lat nie uczestniczy w żaden sposób w prowadzeniu działalności rolniczej w gospodarstwie rolnym, którego wraz z mężem są współwłaścicielami.

Z powyższych względów zaskarżony wyrok i poprzedzająca go decyzja organu rentowego podlegały zmianie poprzez zobowiązanie organu rentowego do wypłaty D. C. części uzupełniającej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w 100% od dnia 1 kwietnia 2023 r.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie powołanych wyżej przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

Ubezpieczona wnosiła w apelacji również o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje. W związku z tym, że strony nie wykazały, iż poniosły jakiekolwiek koszty postępowania w sprawie niniejszej, Sąd Apelacyjny odstąpił od orzekania o tych kosztach.