Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 stycznia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Krzysztof Szewczak (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 stycznia 2022 r.

w L.

sprawy T. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o prawo do renty rodzinnej

na skutek apelacji T. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zamościu

z dnia 7 września 2021 r. sygn. akt IV U 926/20

oddala apelację

Krzysztof Szewczak

III AUa 858/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 8 września 2020 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił T. P. przyznania prawa do renty rodzinnej po matce A. K., zmarłej w dniu (...).

W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy wskazał, że renta rodzinna nie przysługuje wnioskodawcy, gdyż jego zmarła matka nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, nie spełniała warunków wymaganych do przyznania emerytury lub renty, nie pobierała zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego oraz nie pobierała nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.

Odwołanie od tej decyzji, w imieniu małoletniego wnioskodawcy T. P., urodzonego w dniu (...), złożył jego przedstawiciel ustawowy – ojciec P. P.. Zaznaczył, że matka małoletniego wnioskodawcy w chwili śmierci była całkowicie niezdolna do pracy, dlatego spełniała warunki wymagane do uzyskania renty. Wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie wnioskodawcy prawa do renty rodzinnej.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wnosił o oddalenie odwołania i wywodził jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 7 września 2021 r. Sąd Okręgowy w Zamościu oddalił odwołanie.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji ustalił, że A. K. – matka małoletniego wnioskodawcy – zmarła w dniu(...), w wieku (...) lat. Od dnia 1 lipca 2019 r. miała ona ustalone prawo do renty socjalnej na okres do dnia (...)

A. K. od dnia 1 października 2018 r. kontynuowała studia w Wyższej Szkole (...) w L. na kierunku(...), z planowanym terminem ukończenia studiów w dniu 30 czerwca 2023 r.

Małoletni syn zmarłej T. P. reprezentowany przez przedstawiciela ustawowego – ojca P. P. zgłosił w dniu (...) w organie rentowym wniosek o rentę rodzinną.

Po rozpoznaniu tego wniosku organ rentowy wydał zaskarżoną decyzją, którą odmówił T. P. prawa do renty rodzinnej po zmarłej matce A. K..

Sąd Okręgowy zaznaczył, że powyższych ustaleń dokonał na podstawie dokumentów zawartych w aktach rentowych.

Sąd I instancji zacytował następnie treść art. 65 ust. 1 i 2 oraz art. 66 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2021 r., poz. 291 ze zm.).

Zmarła matka wnioskodawcy nie miała ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy i w chwili śmierci nie spełniała warunków do jego przyznania, a w szczególności warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 2 ostatnio powołanej wyżej ustawy, gdyż nie posiadała jakiegokolwiek okresu składkowego wskazanego w art. 6 tej ustawy.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że okres nauki w szkole wyższej, zgodnie z art. 7 pkt 9 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jest okresem nieskładkowym, który samodzielnie nie stanowi podstawy przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy i podlega uwzględnieniu w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych (art. 5 ust. 2 tej ustawy).

W sytuacji, gdy zmarła nie posiadała okresów składkowych, przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie można uwzględnić jedynie okresu nieskładkowego, jakim jest okres nauki w szkole wyższej.

A. K. – matka wnioskodawcy w chwili śmierci miała ustalone prawo do renty socjalnej. Nie jest to jednak renta z tytułu niezdolności do pracy, w rozumieniu powołanego wyżej art. 65 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdyż art. 3 odnosi to pojęcie do renty określonej w tej ustawie, a nie w ustawie z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (t.j. Dz.U. 2020 r., poz. 1300 ze zm.).

Sąd Okręgowy nadto podniósł, że w art. 15 ustawy o rencie socjalnej brak jest odesłania do przepisów o rencie rodzinnej.

Sąd I instancji podkreślił, że nie jest sporne, iż matka wnioskodawcy w chwili śmierci była osobą całkowicie niezdolną do pracy. Dla przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, nie spełniała innego warunku, tj. posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego.

Sąd Okręgowy uzupełniająco podkreślił, że prawo ubezpieczeń społecznych jest prawem ścisłym. Stosunki ubezpieczeń społecznych są nie tylko kreowane, ale i kształtowane jego przepisami. Nie jest zatem możliwe, przy stosowaniu norm ubezpieczeniowych, uwzględnienie zasad słuszności i orzekania na podstawie zasad współżycia społecznego. Powołał się przy tym na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 12 stycznia 2000 r., II UKN 293/99 (OSNP 2001, nr 9, poz. 231), że podstawę przyznania świadczeń z ubezpieczenia społecznego mogą stanowić tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego. Podobny pogląd Sąd Najwyższy wyraził w wyrokach: z dnia 19 czerwca 1986 r., II URN 96/86 (Służba Pracownicza 1987 r., nr 3) oraz z dnia 26 maja 1999 r., II UKN 669/98 (OSNP 2000, nr 15, poz. 597).

Mając to wszystko na uwadze Sąd Okręgowy oddalił odwołanie.

Apelację od tego wyroku wniósł T. P.. Zaskarżając wyrok Sądu I instancji w całości apelant zarzucił mu:

1/ naruszenie przepisów prawa procesowego, uchybienie którym miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonanie jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, polegające na nieuwzględnieniu istotnych faktów i dowodów, że matka wnioskodawcy A. K. miała ustalone prawo do renty socjalnej do dnia(...).;

2/ naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 65 ust. 1 i 2 oraz art. 66 [w apelacji chyba przez pomyłkę ponownie wskazano art. 65] ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2021 r., poz. 291 ze zm.) poprzez ich błędną interpretację i przyjęcie, że A. K. nie spełniała warunków do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy.

W konsekwencji tych zarzutów apelant T. P. wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji organu rentowego poprzez przyznanie mu prawa do renty rodzinnej po zmarłej matce A. K. oraz o zasądzenie od pozwanego organu rentowego na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, ponieważ nie zostały w niej przedstawione zarzuty skutkujące zmianą lub uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne, zarówno poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, czyniąc je, stosownie do art. 387 § 2 ¹ k.p.c., podstawą własnego rozstrzygnięcia, wobec czego zbędne jest ponowne ich przedstawianie.

W apelacji wnioskodawcy T. P. przedstawione zostały zarzuty naruszenia przepisów zarówno prawa materialnego, jak i procesowego. W tym miejscu należy zauważyć, że prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skuteczne zatem zgłoszenie zarzutu dotyczącego naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę tylko wtedy, gdy ustalony przez sąd pierwszej instancji stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego wyroku, nie budzi zastrzeżeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1997 r., II CKN 60/97 – OSNC 1997, z. 9, poz. 128).

W pierwszej kolejności należy więc się odnieść do przedstawionego w apelacji zarzutu naruszenia w istocie art. 233 § 1 k.p.c. (przepis art. 233 § 2 k.p.c., odnoszący się do oceny odmowy przedstawienia przez stronę dowodu, nie miał w sprawie niniejszej zastosowania). Obrazy przepisu art. 233 § 1 k.p.c. apelant upatrywał w dokonaniu przez Sąd I instancji dowolnej oceny dowodów, prowadzącej do błędnych ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku, przejawiających się w uznaniu, że matka wnioskodawcy A. K. w chwili śmierci nie spełniała określonych w art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunków prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Zarzut ten nie może być uznany za trafny.

Dla skuteczności zarzutu obrazy art. 233 § 1 k.p.c. konieczne jest wykazanie rażącego naruszenia dyrektyw oceny dowodów wskazanych w tym przepisie, czyli wykazanie, że ocena sądu jest rażąco sprzeczna z zasadami logicznego rozumowania czy doświadczenia życiowego i dlaczego. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98 – OSNP 2000, nr 17, poz. 655; z dnia 6 listopada 1998 r., II CKN 4/98 – LEX nr 322031; z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/00 – OSNC 2000, nr 10, poz. 189 oraz z dnia 5 sierpnia 1999 r., II UKN 76/99 – OSNP 2000, nr 19, poz. 732). Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Wyłącznie w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub, gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej, albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to dokonana przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona.

Reasumując, należy podkreślić, że wynikająca z art. 233 § 1 k.p.c. ocena wiarygodności i mocy dowodów, będąca wyrazem obowiązywania zasady swobodnej oceny dowodów, jest podstawowym zadaniem sądu orzekającego, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania spornych kwestii w warunkach niezawisłości, na podstawie własnego przekonania, przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału. W sprawie niniejszej Sąd Okręgowy tak też uczynił dokonując oceny wiarygodności wszystkich dowodów przeprowadzonych w toku postępowania, co należy z całą mocą podkreślić.

Prawidłowo zgromadzony i następnie oceniony przez Sąd Okręgowy materiał dowodowy jednoznacznie potwierdził, że zmarła w dniu (...), w wieku zaledwie(...) lat, A. K. – matka małoletniego wnioskodawcy T. P. nie spełniła określonych w art. 57 ust. 1 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunków prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, w szczególności nie posiadała wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego.

Istota sporu w sprawie niniejszej, również na etapie postępowania apelacyjnego, sprowadzała się do dwóch zagadnień, a mianowicie czy posiadanie jedynie okresu nieskładkowego, o którym mowa w art. 7 pkt 9 ostatnio powołanej ustawy, przy jednoczesnym braku jakiegokolwiek okresu składkowego wymienionego w art. 6 tej ustawy, jest równoznaczne ze spełnieniem określonego w art. 57 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunku posiadania wymaganego okresu składkowego oraz czy prawo do renty rodzinnej może być ustalone po osobie zmarłej posiadającej ustalone prawo do renty socjalnej. Na oba tak sformułowane pytania należy udzielić jednoznacznie przeczących odpowiedzi. Jeżeli chodzi o pierwsze z tych zagadnień, to należy zauważyć, iż określenie w art. 5 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych proporcji okresów składkowych i nieskładkowych (przy ustalaniu ich sumy okresy nieskładkowe nie mogą przekraczać jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych) sprawia, że do uwzględnienie okresów nieskładkowych do stażu ubezpieczeniowego (okresy składkowe i nieskładkowe) wymaganego do ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy nie jest możliwe uwzględnienie wyłącznie okresów nieskładkowych, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd Okręgowego. Nieudowodnienie okresów składkowych sprawia więc, że niemożliwe jest ustalenie wymiaru okresów nieskładkowych nieprzekraczających jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych, podlegających zaliczeniu do stażu ubezpieczeniowego. Do tego stażu okresy nieskładkowe mogą być zaliczone jedynie łącznie z okresami składkowymi i to w proporcji jeden (okresy nieskładkowe) do trzech (okresy składkowe). Okresy składkowe i uznane za składkowe wskazane zostały w sposób kazuistyczny i wyczerpujący w art. 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Podkreślenia wymaga, że zarówno sąd, jak i organ rentowy, nie mogą w zależności od okoliczności sprawy traktować okresu nieskładkowego jako okres składkowego. To wyłącznie ustawa rozstrzyga o tym, które okresy są składkowymi, a które nieskładkowymi. Zmarła A. K. posiadała jedynie okres nieskładkowy, jakim jest określony w art. 7 pkt 9 ostatnio powołanej ustawy okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku. Bezsporne jest, że nie posiadała ona okresów składkowych. W związku z tym nie spełniła określonego w art. 57 ust. 1 pkt 2 warunku prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jakim jest posiadanie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego.

Zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2021 r., poz. 291 ze zm.), renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodzinny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.

Renta rodzinna jest zatem świadczeniem pochodnym świadczenia, jakie przysługiwałoby osobie zmarłej, dlatego też w pierwszej kolejności rozpoznaniu podlega spełnienie przez osobę zmarłą przesłanek do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, a brak uprawnień osoby zmarłej do jednego z tych świadczeń pociąga za sobą również brak uprawnień członka rodziny tej osoby do renty rodzinnej po zmarłym. Dochodzone świadczenie nie jest bowiem świadczeniem przyznawanym z uwagi na potrzeby, nawet najbardziej uzasadnione, ale świadczeniem zależnym od okresów opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Inaczej mówiąc, prawo do renty rodzinnej nie przysługuje dziecku osoby zmarłej, która w chwili śmierci nie była uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy, ani też nie spełniała warunków do przyznania tego świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2012 r., III UK 134/11 – LEX nr 1216788).

Zmarła A. K. nie posiadała w chwili śmierci okresów składkowych choćby w minimalnym wymiarze. Posiadała jedynie okres nieskładkowy nauki w szkole wyższej, który samodzielnie nie stanowi podstawy ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy. Zmarła nie spełniła więc określonego w art. 57 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunku prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jakim jest posiadanie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego. A. K. zmarła w wieku(...) lat i 6 miesięcy, co oznacza, że wymagany dla takiego wieku okres składkowy i nieskładkowy, zgodnie z art. 58 ust. 1 pkt 3 ostatnio powołanej ustawy, wynosi 3 lata. Zmarła nie posiadała takiego stażu ubezpieczeniowego. W sprawie niniejszej nie podlegają ocenie przyczyny nieposiadania przez zmarłego rodzica wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, nawet jeżeli przyczyną wyłączną był stan zdrowia zmarłego rodzica, który uniemożliwiał mu podjęcie pracy. Reasumując należy stwierdzić, że brak uprawnień zmarłej matki do renty rodzinnej z tytułu niezdolności do pracy pociąga za sobą brak uprawnień jej syna do renty rodzinnej po niej, ponieważ świadczenie to, o czym była już wyżej mowa, nie jest świadczeniem przyznawanym z uwagi na potrzeby uprawnionego członka rodziny zmarłego, nawet te najbardziej uzasadnione, ale jest świadczeniem zależnym od okresów opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.

Jeżeli chodzi o drugie z w/w zagadnień, tj. czy prawo do renty rodzinnej może być przyznane po osobie zmarłej posiadającej ustalone prawo do renty socjalnej, należy podkreślić, że dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy niniejszej nie miał żadnego znaczenia fakt pobierania przez zmarłą A. K. renty socjalnej. W tym miejscu należy z całą mocą podkreślić, że renta socjalna nie może być przy ustalaniu prawa do renty rodzinnej utożsamiana z rentą z tytułu niezdolności do pracy. Są to dwa różne świadczenia, których charakter prawny jest całkowicie odmienny. W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na pomocniczy charakter renty socjalnej jako szczególnego świadczenia pomocy społecznej (por. m.in. J. Jończyk: Prawo zabezpieczenia społecznego, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006, str. 340). Za takim charakterem prawnym renty socjalnej zdają się przemawiać określone w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (t.j. Dz.U. 2020 r., 1300 ze zm.) warunki nabycia prawa do tego świadczenia, wśród których nie ma warunku posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego. Renta socjalna nie jest więc świadczeniem ubezpieczeniowym (tytułem renty socjalnej nie jest, jak w przypadku renty z tytułu niezdolności do pracy, ubezpieczenie rentowe). Prawo do renty socjalnej ma związek z ryzykiem trudnych sytuacji życiowych i potrzebą pomocy społecznej. Renty socjalne są finansowane ze środków budżetu państwa (art. 14 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej). W tym miejscu należy zauważyć, że wśród przesłanek wymienionych w art. 65 ust. 1 oraz w art. 66 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, renta socjalna nie została w ogóle wymieniona jako świadczenie warunkujące przyznanie prawa do renty rodzinnej.

Reasumując, należy stwierdzić, że prawo do renty rodzinnej przysługuje jedynie uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń, a zatem osoby legitymującej się określonym stażem ubezpieczeniowym, z którego po jej śmierci mogą skorzystać uprawnieni członkowie jej rodziny.

W świetle powyższych rozważań przedstawione w apelacji zarzuty okazały się całkowicie chybione i jako takie nie mogły uzasadniać wniosku apelacji o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji organu rentowego poprzez przyznanie wnioskodawcy T. P. prawa do renty rodzinnej po jego zmarłej matce A. K..

Z przedstawionych wyżej względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji.