Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	Sędzia (del.) Iwona Jawor-Piszcz
Protokolant: starszy sekretarz sądowy Urszula Goluch-Nikanowicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 maja 2024 r. w L.

sprawy R. U.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji R. U.

od wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach

z dnia 24 sierpnia 2023 r. sygn. akt IV U 707/22

I.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 11 października 2022 roku w ten sposób, że przyznaje R. U. prawo do wypłaty świadczenia emerytalnego w wyższej wysokości od dnia 1 lutego 2019 roku do dnia 28 lutego 2020 roku, w pozostałym zakresie oddala odwołanie;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie.

Iwona Jawor-Piszcz

Sygn. akt III AUa 769/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Siedlcach wyrokiem z 24 sierpnia 2023 roku oddalił odwołanie R. U. od decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z 11 października 2022 roku znak (...). Organ rentowy, działając na podstawie art. 116 ust. 1 i art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2023 poz. 1251 tekst jednolity ze zm. zwanej dalej ustawą emerytalną), odmówił R. U. przeliczenia emerytury i wypłaty wyrównania od 1 listopada 2015 roku.

Powyższy wyrok oparty został na następujących ustaleniach faktycznych i ocenie prawnej.

R. U., urodzona (...), od 1 kwietnia 2015 roku uprawniona jest do emerytury rolniczej. Do okresu ubezpieczenia wymaganego do nabycia emerytury rolniczej organ rentowy zaliczył okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników: od 1 lipca 1977 roku do 31 grudnia 1982 roku, od 1 stycznia 1983 roku do 31 grudnia 1990 roku, od 1 stycznia 1991 roku do 30 czerwca 2005 roku i od 1 lipca 2005 roku.

Decyzją z 15 grudnia 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał ubezpieczonej emeryturę od 1 listopada 2015 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wysokość emerytury ubezpieczonej została obliczona zgodnie z art. 183 ustawy z emerytalnej. Decyzją z 14 grudnia 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. ustalił kapitał początkowy R. U. na dzień 1 stycznia 1999 roku na kwotę 63 126,36 złotych. Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy nie uwzględnił okresów opieki nad dziećmi, gdyż pokrywały się z okresami ubezpieczenia społecznego rolników.

W dniu 31 stycznia 2022 roku ubezpieczona złożyła wniosek o ponowne obliczenie emerytury poprzez uwzględnienie okresu wychowywania 4 dzieci, tj. córki A. U. (1) urodzonej (...), syna W. U. urodzonego (...), syna A. U. (2) urodzonego (...) oraz syna M. U. urodzonego (...). Do wniosku ubezpieczona załączyła oświadczenie w sprawie świadczenia długoterminowego dotyczące przyznania/ponownego ustalenia wysokości/podjęcia wypłaty tego świadczenia od dnia spełnienia warunków. Po rozpoznaniu w/w wniosku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wydał decyzję z 11 lutego 2022 roku, w której na podstawie art. 116 w zw. z art. 7 pkt 5 ustawy z emerytalnej oraz art. 31zy ^{( 9)} ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...), innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, w brzmieniu wprowadzonym art. 73 pkt 68 ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 roku o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa (...) (Dz.U. 2020 poz. 695) – ponownie ustalił wysokość emerytury ubezpieczonej od 1 marca 2020 roku. Ubezpieczona nie zgadzając się z decyzją z 11 lutego 2022 roku złożyła odwołanie do Sądu, domagając się jej zmiany poprzez przeliczenie jej emerytury od dnia 1 listopada 2015 roku Na mocy prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 6 września 2022 roku sygn. akt IV U 302/22 w pkt I postępowanie w sprawie zostało umorzone, zaś w pkt II wniosek R. U. o wypłatę wyrównania emerytury od 1 listopada 2015 roku został przekazany Zakładowi Ubezpieczeń Oddziałowi w S. celem rozpoznania.

Rozpoznając wniosek ubezpieczonej z 31 stycznia 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wydał decyzję z 8 lutego 2022 roku, w której z urzędu ponownie ustalił kapitał początkowy ubezpieczonej na dzień 1 stycznia 1999 roku na kwotę 82 126,55 złotych. Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy przyjął okresy składkowe w wymiarze 11 lat, 9 miesięcy i 16 dni oraz okresy nieskładkowe z tytułu sprawowania opieki nad dziećmi w wymiarze 5 lat, 7 miesięcy i 21 dni. Następnie zaskarżoną decyzją z 11 października 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na podstawie art. 116 ust. 1 i art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej odmówił ubezpieczonej prawa do ponownego ustalenia wysokości emerytury i wypłaty wyrównania od 1 listopada 2015 roku .

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, które zaliczył w poczet wiarygodnego materiału dowodowego. Dokumenty te nie były kwestionowane przez żadną ze stron, jak również nie budziły zastrzeżeń tego Sądu co do ich prawdziwości. Sąd pierwszej instancji uznał, że nie wnoszą one nic istotnego do stanu faktycznego, będącego podstawą rozstrzygnięcia, gdyż w całości relacje ubezpieczonej pokrywają się z informacjami zawartymi w dokumentach znajdujących się w aktach organu rentowego, zaś stanowisko ubezpieczonej, iż przysługuje jej wyrównanie emerytury za okres od 1 listopada 2015 roku jest jedynie jej subiektywnym przekonaniem, a nie okolicznościami faktycznymi.

Dokonując oceny prawnej Sąd pierwszej instancji przytoczył regulację art. 7 ust. 5 ustawy emerytalnej, wskazując, iż powyższe stanowi podstawę do uwzględnienie okresów nieskładkowych z tytułu opieki nad dziećmi do stażu ubezpieczeniowego, w określonym ustawą rozmiarze. Odnosząc powyższe uregulowanie do okoliczności sprawy stwierdził, że organ rentowy wydając decyzję w dniu 11 października 2022 roku nie miał podstaw do przeliczenia emerytury ubezpieczonej. R. U. nabyła prawo do emerytury od 1 listopada 2015 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wysokość świadczenia obliczona została zgodnie z art. 183 ustawy emerytalnej. Do ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonej organ rentowy nie uwzględnił wówczas okresów sprawowania opieki nad dziećmi, gdyż okresy te pokrywały się z okresami ubezpieczenia społecznego rolników. Rozpatrując wniosek ubezpieczonej o ponowne obliczenie emerytury z 31 stycznia 2022 roku, organ rentowy wydał decyzję z 8 lutego 2022 roku, którą ponownie ustalił kapitał początkowy ubezpieczonej na dzień 1 stycznia 1999 roku na kwotę 82 126,55 złotych. Do wyliczenia kapitału początkowego organ rentowy uwzględnił okresy nieskładkowe z tytułu sprawowania opieki nad dziećmi w wymiarze 5 lat, 7 miesięcy i 21 dni, co wynikało ze zmiany interpretacji przepisów dotyczących możliwości równoległego zaliczania tożsamych okresów do nabycia uprawnień świadczeń emerytalnych z dwóch różnych źródeł (ubezpieczenie społeczne rolników, ubezpieczenie pracownicze). Sąd Okręgowy wskazał, iż organ rentowy, mając na uwadze, że wraz z wnioskiem o ponowne ustalenie wysokości świadczenia z 31 stycznia 2022 roku ubezpieczona złożyła oświadczenie ((...)) w sprawie świadczenia długoterminowego dotyczące ponownego ustalenia wysokości emerytury od dnia spełnienia warunków i na jego podstawie decyzją z 11 lutego 2022 roku przeliczył emeryturę ubezpieczonej od 1 marca 2020 roku uwzględniając do wyliczenia wysokości świadczenia okresy nieskładkowe z tytułu opieki nad dziećmi. Wysokość emerytury ubezpieczonej ustalona decyzją z 15 grudnia 2015 roku była prawidłowa. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zgodnie z wówczas obowiązującymi przepisami do wyliczenia kapitału początkowego, a tym samym do wyliczenia wysokości emerytury nie uwzględnił okresów nieskładkowych opieki nad dziećmi, gdyż okresy wychowywania dzieci pokrywały się z okresami ubezpieczenia społecznego. Dopiero zmiana wytycznych w tym zakresie, zdaniem Sądu pierwszej instancji, pozwoliła na uwzględnienie okresów sprawowania opieki nad dziećmi pokrywających się z ubezpieczeniem rolniczym do wysokości emerytury. W braku jednak wyraźnego uregulowania ustawowego takie przeliczenie mogło nastąpić dopiero na wniosek ubezpieczonej. W tym miejscu wskazać należy, że zgodnie z art. 116 ustawy emerytalnej postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego. Stosownie do art. 129 ustawy emerytalnej świadczenia wypłaca się od dnia powstania prawa do tych świadczeń nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym głoszono wniosek. Na podstawie art. 31zy ^{( 9)} ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...), innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, istnieje możliwość ponownego ustalenia wysokości przyznanego świadczenia, od dnia spełnienia wymaganych warunków, nie wcześniej niż od 1 marca 2020 roku Wobec powyższego należy uznać, że nie było możliwości ponownego ustalenia wysokości emerytury R. U. od dnia jej przyznania, tj. od 1 listopada 2015 roku i wypłaty wyrównania za ten okres. W konsekwencji decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z 11 października 2022 roku Sąd Okręgowy uznał za prawidłową i na mając na uwadze powyższe okoliczności, na podstawie powołanych przepisów i art. 477 ^{( 14 )}§ 1 k.p.c. oddalił odwołanie R. U. od decyzji z 11 października 2022 roku znak (...).

Z wyrokiem nie zgodziła się wnioskodawczyni. W samodzielnie sporządzonej apelacji zarzuciła wyrokowi:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

a)  art. 7 pkt 5 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 11 ustawy emerytalnej poprzez ich błędne zastosowanie i ustalenie ubezpieczonej wysokości kapitału początkowego i wysokości emerytury bez zaliczenia do wymiaru okresów nieskładkowych okresów urlopów wychowawczych pokrywających się z okresami podlegania przez ubezpieczoną ubezpieczeniu społecznemu rolników;

b)  art. 129 ustawy emerytalnej poprzez błędne uznanie, że wyższe świadczenie i wyrównanie należne jest apelującej od dnia złożenia wniosku, tj. od marca 2022 roku, w sytuacji gdy świadczenie w wyższej wysokości należne jest apelującej od 1 listopada 2015 roku, tj. od dnia złożenia pierwotnego wniosku o ustalenie prawa do emerytury;

2.  naruszenie przepisów postępowania tj.: art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie, iż w tym samym okresie ubezpieczona przebywała na urlopie wychowawczym oraz pracowała w gospodarstwie rolnym, w sytuacji gdy głównym ubezpieczeniem było ubezpieczenie w ZUS, a ubezpieczenie w KRUS pracowała w gospodarstwie rolnym, w sytuacji gdy głównym ubezpieczeniem było ubezpieczenie w ZUS, a ubezpieczenie w KRUS było narzucone z mocy prawa.

Podnosząc powyższe wniosła o uchylenie wyroku i uwzględnienie odwołania oraz zobowiązanie pozwanego do ponownego przeliczenia wysokości emerytury oraz wypłatę wyrównania świadczenia od 1 listopada 2015 roku, względnie przekazanie sprawy Sądowi 1 instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie częściowo.

W sprawie nie jest sporny stan faktyczny i nie był on kwestionowany, został prawidłowo ustalony przez Sąd Okręgowy w oparciu zgromadzone dowody z dokumentów. Natomiast ocena prawna Sądu pierwszej instancji jest wadliwa. Zasady wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych określone są w przepisach rozdziału 3 ustawy emerytalnej. W myśl zamieszonego w tym rozdziale art. 129 ust. 1 ustawy, świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Z kolei przepis art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej wskazuje przesłanki, przy zaistnieniu których wypłata świadczenia następuję za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym złożony został wniosek ponowne ustalenie o świadczenia, jego wysokości jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego. Istone znaczenie, dla zastosowania powołanej normy, ma stwierdzenie, iż ustalenie świadczenia w nieprawidłowej wysokości jest wynikiem błędu organu rentowego. Błąd organu rentowego rozumiany jest szeroko, zgodnie z tzw. obiektywną błędnością decyzji (vide uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 12 stycznia 1995 r., II UZP 28/94, OSNAPiUS 1995 Nr 19, poz. 242). Obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania świadczenia lub ustalenia go w określonej wysokości, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Za takie przyczyny uznaje się wszelkie zaniedbania organu rentowego, każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów. Zatem błędem organu rentowego jest nie tylko błąd rachunkowy, merytoryczny, ale także błąd interpretacyjny (uzasadnienie uchwał Sądu Najwyższego: z dnia 28 czerwca 2005 r., III UZP 1/05, OSNP 2005 Nr 24, poz. 395 i z dnia 15 lutego 2006 r., II UZP 16/05, OSNP 2006 nr 15-16, poz. 244; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 lutego 2002 r., II UKN 116/01, OSNP 2003 Nr 214, poz. 599 z dnia 17 marca 2011 r., I UK 332/10, LEX nr 811827; z dnia 5 listopada 2012 r., II UK 83/12, LEX nr 1619684; z dnia 4 grudnia 2012 r., II UK 130/12, OSNP 2013 nr 21-22, poz. 258). Jeżeli w tych warunkach organ rentowy przyzna lub podwyższy świadczenie, wypłaca się je od miesiąca złożenia pierwotnego wniosku lub wydania decyzji z urzędu, nie dłużej jednak niż za okres 3 lat wstecz, liczonych od daty zgłoszenia wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy. Powołany przepis nie daje podstawy prawnej do przyznania podwyższonych świadczeń od daty powstania prawa do nich, jeżeli prawo to powstało wcześniej niż trzy lata przed zgłoszeniem wniosku, nawet w przypadku jeżeli niezrealizowanie tego prawa było następstwem błędu organu rentowego.

Faktem jest, iż wnioskodawczyni składając wniosek o emeryturę w ZUS Oddziale w S. w dniu 9 listopada 2015 rok złożyła także odpisy aktów urodzenia czwórki dzieci (urodzonych:(...),(...),(...), (...)) oraz oświadczenie o sprawowaniu opieki nad dziećmi. Nie jest także sporne, iż w tym czasie pozostawała w zatrudnieniu w Urzędzie Gminy w K. oraz iż jako rolnik podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom rolniczym od 1 lipca 1977 roku do 22 kwietnia 2015 roku i również te fakty były znane pozwanemu organowi już w 2015 roku. Zatem dowody w zakresie koniecznym do ustalenia prawidłowej wysokości kapitału początkowego i emerytury wnioskodawczyni były w dyspozycji organu rentowego już w listopadzie 2015 roku.

ZUS dokonując prawidłowej wykładni przepisów ustawy winien już w 2015 roku, ustalając kapitał początkowy wnioskodawczyni i jej emeryturę ustalić okresy nieskładkowe z tytułu opieki nad dziećmi rozmiarze zgodnie, z art. 174 ust. 2 i art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej, przyjmując roczny wskaźnik wysokości podstawy wymiaru 1,3%, zgodnie z obowiązującym już wówczas art. 174 ust. 2a ustawy emerytalnej. Na marginesie należy zauważyć, iż pozwany, a także Sąd Okręgowy, stracili z pola widzenia, dokonując analizy stanu prawnego, dualizm w zakresie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i rolniczym istniejący od 1 lipca 1977 roku do 31 grudnia 1988 roku, tj. w okresie relewantnym dla sprawy. Podkreślić trzeba, iż nie mogą ograniczać odpowiedzialności organu rentowego z tytułu błędu trudności interpretacyjne wynikające z jakości stanowionego prawa bądź braku należytego przygotowania prawniczego pracowników organu rentowego. W każdym systemie prawa są (i zawsze były) przepisy, które wymagały wykładni, a jej reguły są jednolite i powinny być znane zarówno stanowiącym jak i stosującym prawo. W konkurencji dwu dóbr - ochrony Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ochrony ubezpieczonych - pierwszeństwo trzeba przyznać tym drugim. Nie może być na nich przenoszone ryzyko niekompetentnego funkcjonowania organów władzy państwowej. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, którego dysponentem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, to państwowy fundusz celowy, powołany dla realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 51 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. 2024 poz. 497 tekst jednolity ze zm.).

Te aspekty sprawy zostały pominięte przy ferowaniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji wobec czego należało częściowo zmienić zaskarżone orzeczenie, uwzględniając apelację wnioskodawczyni w zakresie jej żądania wypłaty emerytury ustalonej w wyższej wysokości za okres od dnia 1 lutego 2019 roku, zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c. (pkt I sentencji wyroku). Natomiast w pozostałym zakresie apelację należało oddalić, zgodnie art. 385 k.p.c. jako niezasadną (pkt II sentencji wyroku).

Iwona Jawor- Piszcz