Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 stycznia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	Sędzia (del.) Iwona Jawor-Piszcz
Protokolant: sekretarz sądowy Joanna Malena

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 stycznia 2025 r. w L.

sprawy T. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji T. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu

z dnia 26 września 2024 r. sygn. akt VI U 416/23

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje adwokatowi B. O. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Radomiu) kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych, powiększoną o należny podatek od towarów i usług, z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym oraz kwotę 287,50 (dwieście osiemdziesiąt siedem 50/100) złotych tytułem poniesionych kosztów przejazdu na rozprawę apelacyjną.

Iwona Jawor-Piszcz

Sygn. akt III AUa 619/24

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Radomiu wyrokiem z dnia 26 września 2024 roku, po rozpoznaniu odwołań T. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 11 marca 2022 roku Nr (...) z dnia 29 września 2023 roku Nr (...) o prawo do emerytury oraz o wypłatę emerytury w pkt I umorzył postępowanie dotyczące odwołania T. P. od decyzji z dnia 11 marca 2022 roku, w pkt II oddalił odwołanie od decyzji z dnia 29 września 2023 roku, w pkt III przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Radomiu na rzecz adwokata B. O. kwotę 221,40 złotych zawierającą podatek od towarów i usług tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sąd pierwszej instancji oparł swe rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i ocenie prawnej.

T. P., urodzona dnia (...), w dniu 2 marca 2022 roku złożyła wniosek o emeryturę. Dnia 11 marca 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. wydał decyzję nr (...) o odmowie prawa do emerytury. W uzasadnieniu wskazał, że decyzja została wydana na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS z uwagi na nieudokumentowanie co najmniej 20-letniego ogólnego okresu ubezpieczenia. Zgodnie z art. 28 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 roku, którzy nie osiągnęli okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie warunki: osiągnęli wiek emerytalny, o którym mowa w art. 27 oraz mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet. Warunku określonym powyższym przepisem, ubezpieczona również nie spełniła.

W dniu 29 marca 2022 roku wnioskodawczyni złożyła odwołanie od powyższej decyzji organu rentowego.

Dnia 16 listopada 2022 roku wnioskodawczyni oświadczyła, że cofa odwołanie wniesione od decyzji nr (...) z dnia 11 marca 2022 roku i wnosi o umorzenie postępowania w tej sprawie. Sąd Okręgowy w Radomiu postanowieniem z dnia 9 grudnia 2022 roku umorzył postępowanie w sprawie T. P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R. o prawo do emerytury. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że cofnięcie odwołania było dopuszczalne i zgodne z prawem, nie naruszało zasad współżycia społecznego ani interesu ubezpieczonej. Cofnięcie odwołania usuwa spod rozpoznania sądu procesowe roszczenia poddane pod jego osąd, czyniąc tym samym dalsze merytoryczne rozpoznanie sprawy niedopuszczalnym.

Dnia 18 sierpnia 2023 roku T. P. złożyła kolejny wniosek o emeryturę.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. w dniu 29 września 2023 roku wydał decyzję nr (...) o przyznaniu emerytury. W uzasadnieniu wskazano, że z uwagi na brak możliwości wyliczenia podstawy wymiaru, emerytura wynosi 24% kwoty bazowej, a po podwyższeniu do kwoty najniższej emerytury wynosi 1588,44 zł brutto. Świadczenie zostało zawieszone z uwagi na pobieranie przez wnioskodawczynię emerytury w KRUS. Kolejna decyzja z dnia 20 września 2024 roku ZUS ustalił datę początkową świadczenia emerytalnego na 1 marca 2022 roku

W piśmie z dnia 20 grudnia 2023 roku pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o dokonanie przez Sąd samodzielnej oceny norm prawnych stanowiących podstawę wydania powyższej decyzji organu rentowego pod kątem ich zgodności z art. 2 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP w ramach tzw. rozproszonej kontroli konstytucyjności, ewentualnie o zwrócenie się na podstawie art. 193 Konstytucji RP do Trybunału Konstytucyjnego
z pytaniem prawnym dotyczącym konstytucyjności wyżej powołanych norm prawnych .

T. P. prowadziła własne gospodarstwo rolne i podlegała z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresach od 1 lipca 1977 roku do 31 grudnia 1982 roku, od 1 stycznia 1983 roku do 31 grudnia 1990 roku oraz od 1 stycznia 1991 roku do 31 grudnia 2001 roku.

W okresie od 9 sierpnia 1971 roku do 30 czerwca 1981 roku wnioskodawczyni była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w (...)w W. na stanowisku sprzedawcy.

Dokonując oceny prawnej w zakresie odwołania od decyzji z dnia 11 marca 2022 roku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. dotyczącej odmowy prawa do emerytury Sąd Okręgowy wskazał, iż decyzja ta została ostatecznie przez organ rentowy zmieniona i wnioskodawczyni zostało przyznane prawo do emerytury poczynając od dnia 1 marca 2022 roku tj. od miesiąca w którym złożono wniosek w związku z czym z uwagi na uwzględnienie odwołania przez ZUS postępowanie zostało umorzone o czym Sąd orzekł jak w pkt I wyroku.

Natomiast w przedmiocie odwołania od decyzji z dnia 29 września 2023 roku odwołanie wnioskodawczyni, zdaniem Sądu pierwszej instancji nie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd ten wskazał, iż z godnie z art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2024 poz. 1631 tekst jednolity ze zm., zwanej dalej ustawą emerytalną) w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. Według ust. 2 przepis ust. 1 stosuje się również, z uwzględnieniem art. 96, w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób, o których mowa w art. 2 ust. 2, z wyjątkiem przypadku, gdy emerytura wojskowa lub policyjna została obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin lub w art. 15a lub art. 15d lub art. 18e ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. Na podstawie art. 96 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej odrębne przepisy określają prawo do pobierania świadczeń w razie zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury z prawem do:

1) renty inwalidy wojennego i wojskowego, którego niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową;

2) renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej pobytem w miejscach, o których mowa w art. 3 i 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (…);

3) renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy lub chorobą zawodową.

Odrębne przepisy określają prawo do pobierania świadczeń w razie zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury lub renty z prawem do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego rolników.

Zgodnie z art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. 2024 poz. 90 tekst jednolity ze zm.) w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty przysługującej na podstawie ustawy z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego, uprawnionemu wypłaca się jedno wybrane przez niego świadczenie, z zastrzeżeniem ust. 4. Ust. 4 tego aktu normatywnego stanowi, że odrębne przepisy określają prawo do pobierania świadczeń w razie zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia z prawem do:

1) renty inwalidy wojennego i wojskowego, którego niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową;

2) renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej pobytem w miejscach, o których mowa w art. 3 i 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (…);

3) renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy albo wskutek choroby zawodowej;

4) świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznej.

Powołując się na dorobek orzeczniczy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd wskazał, że nie budzi wątpliwości, treść normatywna art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis ten ma zastosowanie, gdy ubezpieczony nabywa prawo do emerytury lub renty w obu systemach ubezpieczenia społecznego, tj. rolniczym i powszechnym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2019 r. w sprawie II UK 198/18, LEX nr 2775621). Ponadto, w polskim systemie ubezpieczeń obowiązuje przyjęta przez ustawodawcę w ustawie z 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników zasada jednego świadczenia (tzw. zasada niekumulacji), która dotyczy zbiegu świadczenia przysługującego z tytułu prawa do renty lub emerytury rolniczej ze świadczeniem przysługującym z tych samych tytułów, ale z innego ubezpieczenia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2020 roku, II UK 34/19, LEX nr 3075144).

W przedmiotowej sprawie T. P. została przyznana emerytura od 1 marca 2022 roku w drodze decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. nr (...) z dnia 20 września 2024 roku korygującą decyzję z dnia 29 września 2023 roku. Wypłata świadczenia została jednak zawieszona z uwagi na pobieranie przez wnioskodawczynię emerytury w KRUS.

Kwestią sporną jest więc to, czy na gruncie obowiązujących przepisów istnieje możliwość, a zarazem uprawnienie do korzystania ze świadczeń ubezpieczenia społecznego przysługujących na mocy regulacji dwóch różnych aktów normatywnych – w tym przypadku na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Sąd pierwszej instancji przytoczył obszernie dorobek orzeczniczy dotyczący tej materii. Wskazał, iż w krajowym porządku prawnym obowiązuje zasadna jednego świadczenia. Uwzględniając systemowe reguły, Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu Sędziów z dnia 15 grudnia 2021 roku, III UZP 7/21 stwierdził, że wykładnia ta w pierwszej kolejności może posłużyć potwierdzeniu obowiązywania w polskim prawie zabezpieczenia społecznego zasady prawa do jednego świadczenia z tytułu tego samego ryzyka ubezpieczeniowego, zwanej też zasadą niekumulacji świadczeń. W systemie powszechnym zasada ta bez wątpienia znajduje potwierdzenie w regulacji art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej, który stanowi, że w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego, a także w art. 95 ust. 2 in principio tej ustawy, zgodnie z którym przepis ust. 1 stosuje się również, z uwzględnieniem art. 96, w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób, o których mowa w art. 2 ust. 2, to jest żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej. Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę na analogiczne regulacje zawarte w zawierających tożsamą regulację art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych. Podobną regulację zawiera także art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników. Również szczególne ustawy dotyczące sędziów i prokuratorów, to jest ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz ustawa z dnia 28 stycznia 2016 roku Prawo o prokuraturze regulują w podobny sposób przypadki zbiegu prawa do uposażenia w stanie spoczynku z prawem do emerytury powszechnej.

Opisane wyżej przypadki potwierdzają, jak argumentował Sąd Okręgowy zasadę niekumulacji świadczeń przysługujących na wypadek spełnienia się ryzyka "starości" w ramach różnych systemów, zarówno ubezpieczenia społecznego, jak i zaopatrzenia. Zasada ta doznaje jednak ustanowionych ustawowo wyjątków, co wynika nie tylko z brzmienia analizowanego art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej, ale także z art. 33 ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, który stanowi, że przepisu ust. 2 (tego artykułu) nie stosuje się do osób uprawnionych jednocześnie do emerytury rolniczej oraz do emerytury przyznanej na podstawie art. 24 ust. 1, art. 24a lub art. 184 przepisów emerytalnych. Podobny wyjątek zawiera art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o emeryturach kapitałowych, z którego wynika, że prawo do emerytury rolniczej oraz do emerytury powszechnej przysługuje osobie, o której mowa w ust. 1 (to jest osobie urodzonej po dniu 31 grudnia 1948 roku, której przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ustalono prawo do emerytury rolniczej, z zaliczeniem okresów, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a która po dniu wejścia w życie ustawy osiągnie wiek 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny i zgłosi wniosek o emeryturę powszechną określoną w art. 24 lub art. 184 ustawy emerytalnej i której przysługuje - w zależności od jej wyboru - emerytura rolnicza ustalona z zaliczeniem wskazanych okresów albo emerytura powszechna), jeżeli po wyłączeniu okresów wskazanych w tym przepisie osoba ta spełnia warunki
do emerytury rolniczej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2022 r., I USKP 75/21, LEX nr 3334645, uchwała7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2021 r., III UZP 7/21, OSNP 2022, nr 6, poz. 58). Przytoczone powyżej wyjątki od zasady niekumulacji świadczeń dotyczą osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, co oznacza, że nie można zastosować tych regulacji w przedmiotowej sprawie. Przypadki wskazane w art. 96 ust. 1 ustawy emerytalnej i art. 33 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników również nie pozostają w związku z sytuacją wnioskodawczyni, ponieważ w materiale dowodowym nie znajdują się żadne informacje o tym, aby skarżąca miała przyznane prawa do renty inwalidy wojennego i wojskowego, renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej pobytem w miejscach, o których mowa w art. 3 i 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy albo wskutek choroby zawodowej czy świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznej.

Odnosząc się do kwestii rozproszonej kontroli konstytucyjności Sąd ten podniósł, że skoro Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej i jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej (art. 8 Konstytucji RP), zaś sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), to istnieje możliwość samodzielnego dokonania przez sąd oceny zgodności przepisów ustawowych z Konstytucją na użytek rozpoznawanej sprawy. W tym przypadku nie chodzi więc o przeprowadzanie przez sąd powszechny, niejako w zastępstwie Trybunału Konstytucyjnego, oceny konstytucyjności przepisów ustawowych, lecz o "odmowę zastosowania" przepisów, które są niezgodne (zwłaszcza w sposób oczywisty) z przepisami (wzorcami) Konstytucji RP. Sąd powszechny dokonując wykładni przepisów prawa w danej sprawie, jest obowiązany stosować wynikającą z art. 8 ust. 2 Konstytucji RP ustrojową zasadę bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji. Obowiązek przedstawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją istnieje, gdy sąd ma wątpliwości co do tej zgodności. Gdy przepis nie jest w oczywisty sposób zgodny z Konstytucją, sąd rozstrzygający sprawę ma uprawnienie do bezpośredniego zastosowania Konstytucji RP, a to bezpośrednie zastosowanie polegać może na prokonstytucyjnym stosowaniu przepisu ustawy, będącego podstawą rozstrzygnięcia, pozostającego w sprzeczności z Konstytucją. Ani treść art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, ani wyłączność orzekania przez Trybunał Konstytucyjny o niekonstytucyjności ustaw in abstracto, właściwa Trybunałowi Konstytucyjnemu z mocy art. 188 pkt 1 Konstytucji RP, nie sprzeciwiają się tezie, że co do zasady sądy rozstrzygające konkretny spór korzystają z możliwości bezpośredniego stosowania Konstytucji także wtedy, gdy to bezpośrednie stosowanie przybiera postać odmowy zastosowania przepisu ustawy pozostającego w sprzeczności z Konstytucją. Sąd nie narusza kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, gdyż formalnie zakwestionowany przepis w dalszym ciągu pozostaje w systemie prawnym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2020 r., II UK 34/19, LEX nr 3075144 i powoływana w nim literatura oraz orzecznictwo).

Obowiązkiem składu orzekającego, zanim zdecyduje się na skierowanie pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego, jest w pierwszej kolejności przeprowadzenie takiej wykładni przepisów prawa, aby była ona zgodna z Konstytucją RP. Sąd może skierować pytanie prawne do TK jedynie wówczas, gdy sam nie zna na nie odpowiedzi (pyta ten, kto nie wie). Gdyby bowiem przyjąć, że powinien to uczynić także wówczas, gdy odpowiedź na rysujące się w sprawie pytanie jest dlań oczywista, pytanie przestałoby być pytaniem, stawałoby się zaś wnioskiem o stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu. Takiego zaś wniosku w obowiązującym ustawodawstwie nie przewidziano (P. Hofmański: Recenzja książki B. Nity pt. Trybunał Konstytucyjny a proces kamy, "Państwo i Prawo" 2001, z. 2, s. 86; wyrok Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98 ).

Należy podkreślić, że norma wyrażona w art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jest jasna i jednoznaczna, a zatem nie ma potrzeby stosowania innych metod wykładni niż językowa. Z przytoczonego przepisu wyraźnie wynika, że w razie zbiegu prawa do emerytury rolniczej z prawem do emerytury z innego ubezpieczenia społecznego, uprawnionemu wypłaca się tylko jedno wybrane przez niego świadczenie. Nie ulega wątpliwości, że powyższa regulacja prawna znajduje zastosowanie w sytuacji T. P., bowiem Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. decyzją nr (...) z dnia 29 września 2023 roku (następnie z dnia 20 września 2024 roku) przyznał ubezpieczonej emeryturę, natomiast wnioskodawczyni wskazała, że pobiera już świadczenie emerytalne w KRUS. Oznacza to, iż prawo do emerytury przysługuje wnioskodawczyni z dwóch różnych systemów ubezpieczenia społecznego – powszechnego i rolniczego.

Jak wyjaśnił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 13 grudnia 2007 roku (SK 37/06 , LEX nr 322485), utrwalone orzecznictwo Trybunału wskazuje, że art. 67 ust. 1 Konstytucji zapewnia obywatelom prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Określenie zakresu i formy tego zabezpieczenia powierzone zostało ustawodawcy. Znaczy to, że ustrojodawca upoważnił ustawodawcę zwykłego do określenia systemu zabezpieczenia społecznego. Nałożony na ustawodawcę obowiązek urzeczywistnienia wyrażonych w Konstytucji gwarancji socjalnych, w drodze stosownych regulacji normatywnych, nie oznacza obowiązku maksymalnej rozbudowy systemu świadczeń. Ochrona praw socjalnych powinna przejawiać się w takim ukształtowaniu rozwiązań ustawowych, które jak najlepiej będą urzeczywistniać treść prawa wskazanego w Konstytucji (por. wyrok z dnia 8 maja 2000 r., SK 22/99, OTK 2000/4/ 107).

W niniejszej sprawie na podstawie odpowiednich przepisów skarżąca realizuje swoje prawo do zabezpieczenia społecznego, korzysta bowiem z ubezpieczenia społecznego, pobierając emeryturę z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, która zabezpiecza minimum egzystencji.

Zasada wypłacania tylko jednego świadczenia z ubezpieczenia społecznego stanowi wyraz obowiązującej w prawie ubezpieczeń społecznych zasady solidarności ryzyka i nie jest sprzeczna z konstytucyjną zasadą równości. Normy prawne zawarte w ustawie emerytalnej należą do prawa socjalnego, które oparte jest na specyficznych zasadach, wśród których należy podkreślić zasadę solidarności społecznej, która uzasadnia - pozostając w opozycji do zasady wzajemności (eksponowanej np. w prawie cywilnym) - brak pełnej proporcjonalności między składką a świadczeniem (por. D.E. Lach (w:) Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, pod redakcją B. Gudowskiej i J. Strusińskiej-Żukowskiej, Warszawa 2011 s. 15-17 i przywołana tam literatura). W doktrynie prawa podnosi się, że sens solidarności w prawie zabezpieczenia społecznego ("solidarność wspólnoty ryzyka") wyraża się w tym, że do kosztów ochrony przyczyniają się wszyscy, często w nierównym stopniu, dłużej lub krócej, ale kompensację otrzymuje ten tylko, który doznał szkody (por. J. Jończyk: Prawo zabezpieczenia społecznego, Warszawa 2006, s. 40; por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2008 r., P 47/07, OTK-A 2008/9/156). Podobnie Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na konieczność stosowania w prawie ubezpieczeń społecznych konstytucyjnej zasady sprawiedliwości, realizowanej z zastosowaniem reguły podziału według potrzeb i stosownie do redystrybucyjnej funkcji ubezpieczeń społecznych (orzeczenie TK z dnia 11 lutego 1992 r., K 14/91, OTK 1992 Nr 1, poz. 7) (por. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 8 marca 2016 r., III AUa 1816/15, LEX nr 2026435; Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 kwietnia 2012 r., I UK 390/11, LEX nr 1313674).

Sąd Okręgowy odniósł się także do podnoszonej przez ubezpieczoną dyskryminacji ze względu na wiek, do jakiej miałoby dojść wskutek zastosowania regulacji ustawy o emeryturach i rentach z FUS przez organ rentowy przy wydawaniu zaskarżonej decyzji, zauważyć należy, że zgodnie art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ustawa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny. Wśród kryteriów niedyskryminacji określonych w ww. przepisie nie znajduje się kryterium wieku. Nie ma zatem podstaw prawnych, aby z przepisu tego wywodzić zakaz różnicowania sytuacji ubezpieczonych z innych przyczyn niż wyczerpująco w nim wyliczone (tak np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2002 r., II UKN 58/01, OSNP 2003 Nr 21, poz. 523 oraz uzasadnienie uchwały siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10, OSNP 2010 Nr 21-22, poz. 267).

W kwestii zgodności zastosowanych norm ustawy emerytalnej z art. 2 Konstytucji RP, warto przypomnieć, iż z Konstytucji nie wynika prawo do określonego świadczenia emerytalnego. Zgodnie z art. 67 Konstytucji obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego m.in. w razie niezdolności do pracy z powodu określonego wieku, a wybór rozwiązań, które będą to prawo gwarantować należy do ustawodawcy. Swoboda ustawodawcy nie jest przy tym nieograniczona. Stanowiąc przepisy systemu ubezpieczeń społecznych, nie może on naruszać istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, do którego należy ochrona obywateli w razie wystąpienia określonego ryzyka ubezpieczeniowego, powodującego całkowitą lub częściową utratę możliwości utrzymania się. Podstawowym celem konstytucyjnym prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego jest zagwarantowanie godnego poziomu życia w warunkach obniżonej zdolności do zarobkowania, wynikającej z podeszłego wieku. Niedopuszczalne są takie regulacje, które prowadzą do naruszenia minimum życiowego emerytów i rencistów (zob. wyrok TK z dnia 8 maja 2000 r., SK 22/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 107). Tym samym, wprowadzając zmiany do systemu ubezpieczeniowego, ustawodawca ma znacznie większy zakres swobody w wypadku wszelkich regulacji wykraczających poza konstytucyjną istotę prawa do zabezpieczenia społecznego.

Podsumowując swe rozważania Sąd Okręgowy konstatował, iż zasadą obowiązującą w systemie ubezpieczeń społecznych jest prawo uprawnionego do wyboru jednego świadczenia z wszelkimi wynikającymi stąd konsekwencjami. Zasadę tę ustanowił ustawodawca, do którego należy stanowienie prawa, odpowiadające założonym celom politycznym i gospodarczym poprzez przyjęcie takich rozwiązań prawnych, które - jego zdaniem - najlepiej będą służyły realizacji tych celów. Nie można zapominać, że zakres i wysokość świadczeń z ubezpieczeń społecznych uzależnione są od zakresu dostępnych środków finansowych, a ubezpieczony musi liczyć się z tym, że pozyskiwanie tych środków ma swoje ekonomiczne granice (wyrok TK z dnia 22 czerwca 1999 r., K 5/99, OTK 1999/5/100). Skoro zatem ustawodawca uznał, że system finansowy państwa nie jest w stanie zapewnić uprawnionym podmiotom dwóch świadczeń emerytalnych jednocześnie, i przyjął, że takie podmioty mogą korzystać ze świadczenia tylko w ramach jednego ubezpieczenia społecznego, czego przyczyną bez wątpienia jest zapewnienie płynności finansowej całego systemu ubezpieczeń społecznych, to wybranie przez rolnika emerytury z systemu powszechnego, ze zrozumiałych powodów, powoduje zawieszenie wypłaty emerytury z ubezpieczenia rolniczego i na odwrót, co miało miejsce w przedmiotowej sprawie. Mieści się to w zakresie swobody działania ustawodawcy.

Uwzględniając przytoczone rozważania prawne, Sąd Okręgowy, po dokonaniu wykładni spornych przepisów prawa prowadzącej do wniosku o ich zgodności z Konstytucją RP, nie znalazł podstaw do zmiany zaskarżonej decyzji z dnia 29 września 2023 roku i dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie i orzekł jak w sentencji pkt II wyroku.

Ponieważ wnioskodawczyni była reprezentowana przez fachowego pełnomocnika ustanowionego z urzędu Sąd w pkt II wyroku orzekł zgodnie z § 15 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Apelację wniósł pełnomocnik wnioskodawczyni. Skarżąc wyrok w całości, podniósł zarzut obrazy przepisów prawa materialnego, która miała istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, tj. art. 95 ust. 1 i n. ustawy o emeryturach i rentach z funduszy ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 33 ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w zw. z art. 8 ust. 1 w zw. z art. 2 w zw. z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na błędnym uznaniu, że pozbawienie osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 roku uprawnienia do jednoczesnego pobierania świadczeń emerytalnych z ZUS i KRUS nie stanowi dyskryminacji ze względu na wiek, a tym samym, że nie godzi w konstytucyjne zasady demokratycznego państwa prawnego, równości wszystkich obywateli wobec prawa oraz zakazu dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny.

Podnosząc powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołań T. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 11 marca 2022 roku Nr (...) oraz z dnia 29 września 2023 roku Nr (...), tj. przyznanie emerytury i uchylenie rozstrzygnięcia o zawieszeniu wypłaty emerytury ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

W uzasadnieniu swego stanowiska podniósł, iż wnioskodawczyni nie kwestionuje oceny dowodów dokonanej przez Sąd pierwszej instancji oraz dokonanych na podstawie tejże oceny dowodów ustaleń faktycznych. Jedyną kwestią sporną w tej sprawie jest to, czy normy prawne stanowiące podstawę zaskarżonych decyzji, tj. uniemożliwiające osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 roku jednoczesne pobieranie świadczeń emerytalnych z ZUS i KRUS są zgodne z Konstytucja RP. Wskazał, iż zaskarżone decyzje stanowią rażący przykład naruszenia a art. 32 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji RP i wyrażonej w niej zasady demokratycznego państwa prawnego, równości wszystkich obywateli wobec prawa i zakazu dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny, w tym przypadku, ze względu na wiek.

Pozwany w odpowiedzi na apelację pełnomocnika wnioskodawczyni wniósł o oddalenie apelacji. W uzasadnieniu wskazał, iż że skoro Konstytucja jest najwyższym prawem RP i jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej, zaś sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom, to istnieje możliwość samodzielnego dokonania przez Sąd oceny zgodności przepisów ustawowych z Konstytucją na użytek rozpoznawanej sprawy. W tym przypadku nie chodzi więc o przeprowadzenie przez Sąd powszechny oceny konstytucyjności przepisów ustawowych, lecz o „odmowę zastosowania” przepisów, które są niezgodne z przepisami Konstytucji RP. W odniesieniu do powołanej przez apelującego dyskryminacji ze względu na wiek pozwany wskazał, że zgodnie z art.2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ustawa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny. Wśród kryteriów niedyskryminacji określonych w/w przepisie nie znajduje się kryterium wieku. Zatem brak jest podstaw prawnych, aby z przepisu tego wywodzić zakaz różnicowania sytuacji ubezpieczonych z innych przyczyn niż wymienione w przepisie. W ocenie pełnomocnika pozwanego Sąd Okręgowy w Radomiu prawidłowo zastosował obowiązujące przepisy, dokonał prawidłowej wykładni przepisów prowadzącej do wniosku o ich zgodności z Konstytucją RP, wskazując na brak podstaw do wypłaty świadczeń w zbiegu.

Sąd Apelacyjne zważył, co następuje.

Apelacja wnioskodawczyni jest nieuzasadniona. Analiza zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego i zarzutów apelacyjnych, doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że zaskarżony wyrok jest prawidłowy. Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a także poczynione przez ten Sąd rozważania prawne. Nie zachodzi zatem potrzeba ich ponownego przytaczania w tej części uzasadnienia (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c.). Dostrzec należy niefortunne sformułowanie formy czasowników w sentencji wyroku poprzez użycie bezokoliczników charakterystycznych dla innej formy orzeczenia niż wyrok, ale z uwagi na jasność i jednoznaczność treści rozstrzygnięcia nie wymagały one korekty instancji odwoławczej.

Przed przystąpieniem do merytorycznej oceny zarzutów zwrócić należy uwagę, że apelujący formułując alternatywny wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji nie wskazuje żadnych przesłanek, które można analizować w kontekście art. 386 § 4 k.p.c. Jest to konieczne nawet wtedy, gdy wniosek ma charakter alternatywny, chyba że profesjonalny autor apelacji nie dostrzega przesłanek do uchylenia wyroku i jedynie w wyniku źle rozumianej ostrożności procesowej podnosi z góry bezzasadne żądanie. Zgodnie ze wskazanym przepisem sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. W judykaturze wskazuje się, że o nierozpoznaniu istoty sprawy można mówić, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy; gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów pozwanego; ewentualnie gdy uzasadnienie sądu ma tego rodzaju braki, że nie zawiera elementów pozwalających na weryfikację stanowiska sądu - gdy braki uzasadnienia w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych, oceny dowodów i oceny prawnej są tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 7 lipca 2020 roku, I ACa 366/19 LEX nr 3044488, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 roku, IV CZ 156/12 LEX nr 1231340).

Nie ulega wątpliwości, że w sprawie takich uchybień nie ma, jak i nie jest wymagane przeprowadzenie postępowania dowodowego. Apelant nie kwestionuje w żadnej mierze stanu faktycznego poddanego ocenie prawnej, a przedstawia argumenty mające na celu storpedowanie trafność oceny prawnej.

Bezspornym w przedmiotowej sprawie pozostawało, że wnioskodawczyni, urodzona dnia (...) nabyła prawo do emerytury rolniczej, której wysokość w 2022 roku po marcowej waloryzacji wynosiła netto 1252,42 zł oraz do świadczenia emerytalnego z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zgodnie z decyzją z dnia 20 września 2024 roku od dnia 1 marca 2022 roku w kwocie, po doliczeniu zwiększenia rolnego, po netto 1217,88 zł. Świadczenie wnioskodawczyni zostało ustalone zgodnie z zasadami art. 27 ustawy emerytalnej czyli zgodnie z zasadami świadczenia zdefiniowanego i zostało podwyższone do kwoty najniższej emerytury, zgodnie z art. 85 ust. 4 ustawy emerytalnej. Nie było kwestionowane, iż świadczenie rolnicze należne wnioskodawczyni jest korzystniejsze od ustalonego w systemie powszechnym.

Spór na gruncie przedmiotowego postępowania sprowadzał się jedynie zagadnienia natury prawnej i odpowiedzi na pytanie czy ubezpieczona urodzona przed dniem 1 stycznia 1949 rokiem, uprawniona do świadczeń emerytalnych, jednego z systemu powszechnego: emerytury ustalonej na podstawie zasad zdefiniowanego świadczenia oraz drugiego emerytury rolniczej, uprawniona jest do wypłaty dwóch świadczeń łącznie. Trafnie Sąd pierwszej instancji wskazał, iż zagadnienie to, związane ze zbiegiem prawa do świadczeń z ubezpieczenia powszechnego i zaopatrzenia rolniczego jest uregulowane w art. 32 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w zw. z art. 96 ust. 2 ustawy emerytalnej, a analizą prawna należy objąć także regulację zawarta w art. 95 ust. 1 i 2 ust wy emerytalnej i 33 ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników . Sąd Okręgowy obszernie przedstawił argumentację prawną ugruntowaną w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, powołując w tym zakresie szereg istotnych judykatów. Słusznie zwrócił uwagę, iż podobną regulację (wyboru jednego świadczenia) zawierają także szczególne ustawy dotyczące sędziów i prokuratorów, to jest ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 2024 poz. 334 tekst jednolity) oraz ustawa z dnia 28 stycznia 2016 roku - Prawo o prokuraturze (Dz. U. 2024 poz. 390 tekst jednolity) regulują w podobny sposób przypadki zbiegu prawa do uposażenia w stanie spoczynku z prawem do emerytury powszechnej oraz art. 7 ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno – Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. 2024 poz. 1121 tekst jednolity ze zm.). Opisane wyżej przypadki potwierdzają zasadę niewystępowania kumulacji świadczeń przysługujących na wypadek spełnienia się ryzyka "starości" w ramach różnych systemów, zarówno ubezpieczenia społecznego, jak i zaopatrzenia z systemu szczególnego, w tym rolniczego (postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 9 czerwca 2022 roku III USK 458/21, LEX nr 3451282;z dnia 5 grudnia 2023 roku I USK 219/23, LEX nr 3666244). Zasada ta doznaje ustanowionych ustawowo wyjątków (art. 33 ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników; art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o emeryturach kapitałowych). Wyjątku takiego nie ustanowiono jednak dla zbiegu emerytur rolniczej i powszechnej ustalonej w systemie świadczenia zdefiniowanego. Przywołana przez Sąd pierwszej instancji uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2021 roku III UZP 7/21 oparta została na gruntownej argumentacji w zakresie właściwych reguł wykładni, nie pomija analizy systemowej i zgodności z ustawą zasadniczą. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy poddał analizie także, podnoszoną przez apelanta, funkcję ocenianej regulacji z punktu widzenia konstytucyjnych zasad równości i sprawiedliwości społecznej. W tym zakresie Sąd Najwyższy powołał się na stanowisko wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 stycznia 2019 roku (I UK 426/17 OSNP 2019/9/114), zgodnie z którym dla analizy ukształtowanego w art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej zbiegu świadczeń nie ma znaczenia art. 67 ust. 1 Konstytucji RP, gdyż w odniesieniu do wynikającego z tego przepisu prawa do zabezpieczenia społecznego ustawodawca dysponuje dużą swobodą, co potwierdza powołane w wymienionym wyroku orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Także Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzjach z dnia 11 grudnia 2018 roku nr 39247/12 (LEX nr 2626955) i nr 41178 ( LEX nr 2627060) uznał uprawnienie państwa - strony Konwencji o ochronie prawa człowieka - do samodzielnego kształtowania systemu zabezpieczenia społecznego, w tym do wprowadzenia zasady wypłaty jednego świadczenia, w myśl której świadczeniobiorcy nie można przyznać jednocześnie dwóch świadczeń. Dlatego ocena budzącej wątpliwości regulacji prawnej powinna być dokonywana pod kątem konstytucyjnych zasad równości i sprawiedliwości społecznej. Także za Sądem Najwyższym, należy wskazać, że co do pierwszej z tych zasad w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje się, że równo należy traktować osoby należące do tej samej kategorii, tzn. posiadające te same lub podobne cechy relewantne. Jednocześnie przyjmuje się jednak, że równym traktowaniem jest także uzasadnione odstępstwo (tzw. dyferencjacja praw i obowiązków), z tym że argumenty na rzecz takiego traktowania muszą: mieć charakter relewantny, a więc pozostawać w bezpośrednim związku z celem i zasadniczą treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma, oraz służyć realizacji tego celu i treści, nadto mieć charakter proporcjonalny, co oznacza, że waga interesu, któremu ma służyć różnicowanie sytuacji adresatów normy, musi być zbilansowana z interesami, które zostaną naruszone w wyniku nierównego potraktowania podmiotów podobnych oraz być związane z innymi wartościami, zasadami czy normami konstytucyjnymi uzasadniającymi odmienne potraktowanie podmiotów podobnych (wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 5 lipca 2011 roku, P 14/10, OTK-A 2001 Nr 6, poz. 49; z dnia 19 kwietnia 2012 roku, P 41/11, OTK-A 2012 Nr 4, poz. 41; z dnia 17 czerwca 2014 roku, P 6/12, OTK-A2014 Nr 6, poz. 62; z dnia 21 października 2014 roku, K 38/13, OTK-A 2014 Nr 9, poz. 104). Zasady sprawiedliwości społecznej, których potrzeba stosowania szczególnie silnie występuje w prawie ubezpieczeń społecznych, uznaje się z kolei za uzasadnienie dyferencjacji sytuacji prawnej podmiotów.

Odnosząc te ogólne uwagi do analizowanego zagadnienia zbiegu prawa do świadczeń z dwóch różnych systemów, należy wskazać, iż ubezpieczona jest uprawniona do emerytury powszechnej, ustalanej co do prawa i wysokości w systemie zdefiniowanego świadczenia i emerytury rolniczej zgodnie z zasadami art. 20 i 25 ustawy o ubezpieczeniu rolniczym w zakresie regulacji przynależnej urodzonym przed dniem 1 stycznia1949 roku. Jest zatem w innej jakościowo sytuacji niż ubezpieczeni urodzeni po dniu 1 stycznia 1949 roku. Dla tych grup bowiem ustawodawca ustanowił odmienne zasady ustalenia prawa i wysokości świadczeń w obu systemach. W systemie powszechnych prawo do emerytury dla urodzonych po dniu 1 stycznia 1949 roku wysokość świadczenia emerytalnego jest ustalana w systemie składki zdefiniowanej (bez możliwości doliczenia okresów uzupełniających z art. 10 ustawy emerytalnej) i doliczenia zwiększenia rolniczego dla ubezpieczonych, mających ustalone prawo do emerytur rolniczej. Odmiennie jest w przypadku ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 roku – dla tej grupy ustawodawca przewidział możliwość doliczenia okresów tzw. uzupełniających (rolniczych) w zakresie koniecznym do ustalenia prawa do świadczenia, a także co do wysokości zgodnie z regulacją art. 56 ustawy emerytalnej. I z tej możliwości wnioskodawczyni w pełni skorzystała. Emerytura powszechna została ustalona ubezpieczonej przy przyjęciu okresów uzupełniających (rolniczych zgodne z art. 10 ustawy emerytalnej) oraz doliczono zwiększenie – tzw. dodatek rolny zgodnie z art. 56 ustawy emerytalnej. Natomiast ustawodawca dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 1 stycznia 1949 roku w systemie ubezpieczenia rolniczego wyłączył możliwość doliczania do ustalenia prawa jak i wysokości okresów z systemu powszechnego (art. 20 ust. 3 ustawy, art. 25 ust. 2b ustawy o ubezpieczeniu rolniczym), co było wynikiem wprowadzenia reformuj systemu u zabezpieczenia społecznego z dniem 1 stycznia 1999 roku.

Reforma ta systemu, polegająca na wprowadzeniu od dnia 1 stycznia 1999 roku systemu "zdefiniowanej składki" w miejsce systemu "zdefiniowanego świadczenia" i związane z tym istotne różnice w zakresie unormowania sposobu opłacania składek na powszechne ubezpieczenie społeczne przez ubezpieczonych nie może zaś pozostać bez znaczenia dla ustalania zakresu podmiotów, którym przysługuje równe traktowanie. Stanowi ona bowiem istotną cechę różniącą te podmioty (urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku i drugiej grupy urodzonych po tej dacie). Taką cechą jest zróżnicowanie ze względu na zachowaną w stosunku do jednej tylko grupy ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 roku możliwości nabycia prawa i ustalenia wysokości świadczenia przy przyjęciu okresów z drugiego systemu zabezpieczenia społecznego, a możliwość taka została całkowicie wyeliminowana dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 1 styczna 1949 roku. Ubezpieczeni urodzeni po dniu 1 stycznia 1949 roku ponoszą też ciężar opłacenia składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe w systemie powszechnym i wysokość ich świadczeń emerytalnych jest silnie powiązana ze środkami zgromadzonymi na indywidualnym koncie ubezpieczonego.

Także za uzasadniony należy uznać wyjątek uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Istotną cechą różnicująca są bowiem warunki świadczenia pracy (w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze), które z uwagi na wykonywanie prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, które stanowią przesłankę istotnie różnicującą w zakresie nabycia prawa do świadczenia na wypadek starości i ustalenia ich wysokości, a co za tym idzie i zasad regulujących zbieg świadczeń z różnych systemów zabezpieczenia społecznego na wypadek ziszczenia się ryzyka starości.

Nie można zatem wywodzić o naruszeniu zasady sprawiedliwości społecznej z art. 2 Konstytucji RP i zasady równości z art. 32 Konstytucji RP. Konstytucyjnych zasad sprawiedliwości społecznej i równości wobec prawa nie może być rozumiany w odniesieniu do świadczeń z ubezpieczenia społecznego w ten sposób, że wszyscy mają prawo do takich samych świadczeń. Równość wobec prawa oznacza jednakowe traktowanie osób spełniających takie same warunki. Jeżeli ustawa przyznaje uprawnienia określonemu kręgowi osób spełniających wymagane warunki, osoby nienależące do tego kręgu nie mogą powoływać się na zasadę równości, skoro wymaganych warunków nie spełniają. Równość wobec prawa należy rozumieć jako równość szans, a nie równość w zakresie wszystkich uprawnień (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2004 roku, II UK 363/03, LEX nr 970141, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 stycznia 2022 roku, III AUa 528/21, LEX nr 3340776).

Mając na uwadze powyższe w konsekwencji przedstawionej oceny prawnej, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację (wyrok pkt I).

Natomiast orzeczenie przyznaniu wynagrodzenia dla pełnomocnika z urzędu Sąd Apelacyjny oparł na art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze (Dz.U. 2024 poz. 1564 tekst jednolity ze zm.) i § 16 ust. 1 w zw. z § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. 2024 poz. 763)(wyrok pkt II).

Iwona Jawor-Piszcz