Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	Sędzia (del.) Iwona Jawor-Piszcz
Protokolant: sekretarz sądowy Joanna Malena

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 grudnia 2024 r. w L.

sprawy Ł. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o wysokość podstawy wymiaru składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 3 października 2024 r. sygn. akt VIII U 657/24

I.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie oraz nie obciąża Ł. K. kosztami zastępstwa procesowego;

II.  nie obciąża Ł. K. kosztami zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Iwona Jawor-Piszcz

Sygn. akt III AUa 563/24

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 3 października 2024 roku, po rozpoznaniu odwołania Ł. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. z dnia 29 lutego 2024 roku nr (...) o wysokość podstawy wymiaru składek zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił dla Ł. K. jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, tj. emerytalne, rentowe i wypadkowe od dnia 1 stycznia 2024 roku do dnia 31 grudnia 2024 roku w kwocie zadeklarowanej przez tego płatnika.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i ocenie prawnej.

Ł. K. od kilku lat prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie mechaniki mechanika pojazdowa, tj. warsztat i komis samochodowy. Od rozpoczęcia działalności do dnia wydania zaskarżonej decyzji prowadził ją nieprzerwanie i nie zawieszał jej wykonywania. Z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej wnioskodawca podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, wykazując następującą podstawę wymiaru składek:

- od dnia 11 listopada 2016 roku do dnia 30 listopada 2018 roku, z kodem tytułu ubezpieczenia(...), deklarując podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie nie niższej niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia;

- od dnia 1 grudnia 2018 roku do dnia 31 grudnia 2018 roku, z kodem tytułu (...), tj. osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi kwota zadeklarowana nie niższa niż 60 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia,

- od dnia 1 stycznia 2019 roku do dnia 31 grudnia 2021 roku, z kodem tytułu ubezpieczenia (...), tj. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, dla której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne jest uzależniona od dochodu uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym, tj. tzw. „mały ZUS plus”,

- od dnia 1 stycznia 2022 roku do dnia 31 grudnia 2023 roku, z kodem tytułu ubezpieczenia (...), tj. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi kwota zadeklarowana nie niższa niż 60 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Dnia 30 stycznia 2024 roku wnioskodawca ponownie zgłosił się do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego od dnia 1 stycznia 2024 roku, z kodem tytułu (...), tj. tzw. „mały ZUS plus”. Przychód z jego działalności w 2023 roku nie przekraczał kwoty 120 000 złotych.

Sąd Okręgowy uznał, iż stan faktyczny sprawy jest bezsporny i wynika z dowodów z dokumentów oraz wyjaśnień płatnika składek Ł. K. .

Przechodząc do oceny prawnej bezspornego stanu faktycznego, Sąd pierwszej instancji w pierwszej kolejności podniósł, że osoby fizyczne prowadzące na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 2024, poz. 497, tekst jednolity ze zmianami, zwana dalej ustawą systemową). Kolejno przedstawił zasady ustalania dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Przytoczył regulację art. 18 ust. 8 i 10 ustawy systemowej. Jednocześnie zaznaczył, iż ustawodawca na gruncie ustawy systemowej przewidział jednak dwie zasadnicze preferencje (ulgi) pozwalające na okresowe obniżenie podstawy wymiaru składek.

Stosownie do art. 18a tej ustawy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia. Tego rodzaju preferencja (tzw. „mały ZUS”), stosownie do art. 18a ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej, nie ma zastosowania w przypadku osób, które prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność.

Kolejna preferencja została zawarta w art. 18c ust. 1 ustawy systemowej, zgodnie z którym podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonego, o którym mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, którego roczny przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył kwoty 120 000 złotych, uzależniona jest od dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym (tzw. mały ZUS plus). W ust. 11 tego przepisu zawarto szereg przesłanek negatywnych, które nie pozwalają na stosowanie tej ulgi. W pkt 6 przewidziano, że ulga nie ma zastosowania do osób, które ustalały podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem przez 36 miesięcy kalendarzowych w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Do powyższych limitów wlicza się, jako pełny miesiąc, każdy miesiąc kalendarzowy, w którym osoba odpowiednio ustalała podstawę składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem lub prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą przez co najmniej jeden dzień kalendarzowy.

Dalsze przepisy w ramach art. 18c ustawy systemowej przewidują m.in. szczegółowy sposób ustalania podstawy wymiaru składek w przypadku korzystania z preferencji, w tym w zależności od formy rozliczeń na potrzeby podatkowe (ust. 3-4a, 7-8, 12-13), sposób zgłoszenia ulgi wraz z informacjami o zastosowanych formach opodatkowania, o rocznym przychodzie z pozarolniczej działalności gospodarczej, o rocznym dochodzie z tej działalności uzyskanym w poprzednim roku kalendarzowym oraz o podstawie wymiaru składek (ust. 9), czy możliwość rezygnacji z ulgi (ust. 10). Z kolei ust. 2 przepisu precyzuje, że podstawa wymiaru składek, o której mowa w ust. 1, nie może przekroczyć 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy i nie może być niższa niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu danego roku. Zatem podstawa wymiaru musi mieścić się w przedziale pomiędzy „dużym ZUSem” a „małym ZUSem”.

Analizując powyższe przepisy Sąd Okręgowy uznał za możliwe wnioskowanie, że przedsiębiorca rozpoczynający prowadzenie działalności gospodarczej może przez pierwsze 24 miesiące kalendarzowe jej prowadzenia korzystać ze składek preferencyjnych w ramach ulgi „mały ZUS”, a następnie przez kolejne 36 miesięcy kalendarzowych korzystać ze składek preferencyjnych w ramach ulgi „mały ZUS plus”. Ulga nie jest przy tym jednorazowa i przedsiębiorcy mogą z niej korzystać w cyklicznych 5-letnich okresach. W niniejszej sprawie bezsporne jest to, że wnioskodawca w latach 2019-2021, czyli przez 36 miesięcy zadeklarował podstawę wymiaru składek w kwocie nie niższej niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia na podstawie art. 18a ustawy systemowej, a następnie w roku 2022 i 2023 (czyli przez 24 miesiące) zadeklarował podstawę wymiaru według zasad ogólnych w kwocie nie niższej niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego na podstawie art. 18 ust. 8 ustawy. W roku 2024 płatnik dokonał ponownie zgłoszenia do ubezpieczenia w ramach ulgi „mały ZUS plus”. Spór w sprawie koncentruje się na możliwości takiego zgłoszenia w sytuacji, gdy zgodnie z przytoczonym wyżej art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej nie jest możliwe skorzystanie z ulgi przez osobę, która ustalała podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem przez 36 miesięcy kalendarzowych w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Identyfikując sporne zagadnienie w sprawie Sąd Okręgowy stwierdził, że dotyczy ona wykładni art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej poprzez przyjęcie właściwej interpretacji sformułowania „ustalały podstawę wymiaru składek (…) przez 36 miesięcy kalendarzowych w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej”. Zdaniem Sądu brzmienie przepisu jest jednoznaczne i wskazuje, że stosowanie ulgi „mały ZUS plus” możliwe jest każdorazowo przez okres 36 miesięcy w łącznym cyklu 60 miesięcy, który jest „zamknięty”. W takiej sytuacji, po każdym okresie składającym się na 60 miesięcy „otwiera” się kolejny cykl, który należy ocenić pod kątem liczby wykorzystanych miesięcy na ulgę. Taka interpretacja poparta jest tym, że ustawodawca w dalszej kolejności nie zdecydował się na doprecyzowanie okresu „ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych”. Przykładowo, nie wskazał, że chodzi o 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, następujących po rozpoczęciu stosowania ulgi. Nie wskazał też, aby 36 miesięcy kalendarzowych ulgi odnosić do „poprzednich” 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia działalności. Pozostawienie przez ustawodawcę sformułowania bez dookreślenia nakazuje interpretować je jako wyodrębnioną całość z historii ubezpieczeniowej, bez stosowania ciągłości, a więc bez odniesienia do okresów poprzedzających.

Taki zabieg wskazujący na cykliczność według wzoru: 36 miesięcy „małego ZUSu plus” + 24 miesiące „dużego ZUSu” jest celowy. W innym wypadku ustawodawca określiłby to w sposób jednoznaczny, jak np. w art. 18a ust. 1 ustawy systemowej, gdzie stosowanie składek preferencyjnych dotyczy wyłącznie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej. Jest to wyraźne wskazanie na zastosowanie ulgi w pewnym wycinku czasowym ze wskazaniem początku jego biegu, czego uszczegółowienie znajduje się w ust. 2 pkt 1 przepisu, zgodnie z którym dopiero 60 miesięcy niewykonywania działalności pozwala na jej ponowne zastosowanie. Zachowana jest więc ciągłość, gdzie nie wyodrębniono żadnego cyklu. Tymczasem w przesłance z art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy wskazanego tam okresu 36 miesięcy w ostatnich 60 miesiącach kalendarzowych ustawodawca nie odniósł do żadnych ram czasowych, czy konkretnego wydarzenia kształtującego tytuł ubezpieczeniowy. Nie określił też punktu początkowego lub końcowego tego okresu. Oznacza to, że okres należy traktować w sposób „zamknięty”, bez odniesienia do okresów „poprzednich”.

Na różnicę pomiędzy określeniem „poprzedni” a „ostatni” słusznie wskazuje w swoich wystąpieniach Rzecznik Małych i Średnich (...). Istotnie bowiem te różnice występują, jako że okolicznik „poprzedni” ma wyraźne konotacje czasowe do zdarzeń, które należy rozpatrywać bezpośrednio wstecz od jakiegoś konkretnego punktu. Tymczasem okolicznik „ostatni” takich konotacji nie ma, a przez to nakazuje traktować okres jako coś wyodrębnionego w czasie, ale niekoniecznie „poprzedzonego” jakimś innym okresem. Dlatego właśnie okolicznik ten nie został uzupełniony dodatkowymi odniesieniami do historii ubezpieczenia.

Powyższa konstatacja, jak wywodził Sąd pierwszej instancji, jest jedynie potwierdzeniem celowego zabiegu ustawodawcy. Wskazany wyżej przykład z art. 18a ust. 1 ustawy systemowej nie jest bowiem jedynym przypadkiem, w którym ustawa nakazuje traktować jakiś wycinek czasu bez „dzielenia” go na konkretne cykle. Inne przesłanki negatywne zawierają już wyrażenie „poprzedni”. Dotyczy to warunków z art. 18c ust. 11 pkt 1, 3, 4 i 5 ustawy, gdzie ustawodawca wskazuje na „poprzedni rok kalendarzowy”, co wyraźnie nakazuje odnieść go do okresu rozumianego jako czas od stycznia do grudnia z tym, że ubiegłego, minionego roku. Odniesienia do poprzedniego roku, czy kwartału, znajdują się w szeregu innych przepisów (przykładowo w art. 19, 40d, 41). Ustawa zawiera też sformułowanie „poprzedzający” (przykładowo w art. 18 ust. 14-15, 36a ust. 2) co także nakazuje przyjąć okres wsteczny, ale liczony od konkretnego wydarzenia. Natomiast przykładem brzmienia przepisu, które obrazowałoby zasadność interpretacji organu rentowego, jest art. 40c ust. 4 ustawy systemowej, zgodnie z którym wskaźnik rocznej waloryzacji (kwot składek, środków, odsetek za zwłokę i opłaty prolongacyjnej, zewidencjonowanych na subkoncie) jest równy średniorocznej dynamice wartości produktu krajowego brutto w cenach bieżących za okres ostatnich 5 lat poprzedzających termin waloryzacji. W tym wypadku wyrażenie „ostatnie 5 lat” zostało wprost doprecyzowane okolicznikiem czasu nakazującym odnosić się do 5 lat poprzedzających dany termin, który jest punktem krańcowym. W przypadku art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy takie doprecyzowanie nie ma miejsca, chodzi jedynie o zamknięty okres 60 miesięcy prowadzenia działalności pozarolniczej.

Ostatnim potwierdzeniem poprawności przyjętej wykładni są zdaniem Sądu pierwszej instancji względy celowościowe. Jak zauważył Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z dnia 27 czerwca 2024 roku, sygn. akt VI U 147/24 (LEX nr 3741427), wykładnia celowościowa przepisu prowadzić musi do wniosku, iż ustawodawca przewidział możliwość skorzystania z ulgi „mały ZUS plus” w okresie każdych kolejnych okresów pięcioletnich. Wskazują na to zwłaszcza założenia ustawodawcy wyrażone w uzasadnieniu nowelizacji ustawy, w myśl których po korzystaniu z obniżonych składek na ubezpieczenia społeczne przez 36 miesięcy następuje okres swoistej „karencji” o długości 24 miesięcy prowadzenia działalności gospodarczej. Zdaniem Sądu orzekającego w pierwszej instancji do takiej interpretacji prowadzić musi również zastosowanie przewidzianej w art. 11 ustawy z dnia 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców zasady przyjaznej interpretacji przepisów.

Podsumowując powyższe rozważania wskazał, że wnioskodawca miał prawo do skorzystania z ulgi „mały ZUS plus” określonej w art. 18c ustawy systemowej i obliczenia podstawy wymiaru składek według wskazanych tam regulacji. Zestawienie historii ubezpieczeniowej pozwala odczytać, że w przypadku wnioskodawcy cykl 60 miesięcy rozpoczął się w styczniu 2019 roku i trwał do grudnia 2023 roku. Składały się na niego okresy stosowania ulgi „mały ZUS plus” i opłacania składek w ramach „dużego ZUSu”. Od stycznia 2024 roku ponownie nabył prawo do dokonania zgłoszenia z kodem (...) i zastosowania ulgi „mały ZUS plus” w kolejnym cyklu 60 miesięcy. Z tych też względów Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że dla Ł. K. jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, tj. emerytalne, rentowe i wypadkowe od dnia 1 stycznia 2024 roku do dnia 31 grudnia 2024 roku stanowi kwota zadeklarowana przez tego płatnika.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy w Lublinie, na podstawie powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.

Wnioskodawca wygrał proces, ale nie wykazał, aby poniósł jakiekolwiek koszty procesu. Wobec tego Sąd w wyroku o kosztach procesu nie orzekał.

Z wyrokiem nie zgodził się pozwany organ rentowy. Zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie w całości, podnosząc zarzuty naruszenie prawa materialnego tj.:

1.  art. 18c ust. 1 - 4 w zw. z art. 18 c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej, poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie i przyjęcie, że ubezpieczony prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą ma prawo zadeklarować w ramach zgłoszonej przez siebie podstawy wymiaru składek jej preferencyjną kwotę, ponieważ nie zachodzi w jego przypadku negatywna przesłanka wykluczająca zastosowanie ulgi „mały ZUS", podczas gdy przy prawidłowym zastosowaniu powyższych norm Sąd powinien uznać, że ubezpieczony nie jest uprawniony do skorzystania z ulgi pozwalającej na okresowe obniżenie podstawy wymiaru składek i powinna w 2024 roku nadal opłacać je w standardowej wysokości;

2.  art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej poprzez jego wadliwą wykładnię polegającą na przyjęciu, iż przy weryfikacji przesłanki negatywnej uniemożliwiającej przedsiębiorcy skorzystanie z preferencji składkowej na podstawie art. 18c ust. 1-4 ustawy systemowej w postaci okresu 60 miesięcy kalendarzowych (w trakcie których można skorzystać z 36 miesięcy „małego ZUS”) uwzględnia się okres 60 miesięcy łącznie z pierwszym miesiącem, od którego przedsiębiorca zgłosił się do preferencji składkowej, podczas gdy przy prawidłowej wykładni wystąpienia ww. przesłanki negatywnej Sąd powinien uznać, że zgodnie z wykładnią językową uwzględnia się okres 60 miesięcy przed pierwszym miesiącem, od którego przedsiębiorca zgłosił się do „małego ZUS”, czyli okres od stycznia 2019 roku do grudnia 2023 roku;

3.  art. 11 ust 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców (Dz.U. 2024 poz. 236 tekst jednolity) poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie i przyjęcie że w niniejszej sprawie należy zastosować w drodze wykładni celowościowej zasadę in dubio pro libertate, podczas gdy zasada ta powinna być stosowana dopiero wówczas, jeśli mimo dokonania poprawnej metodologicznie i logicznie wykładni przepisu pozostaje kilka wyników wykładni, które mogą być uznane za prawidłowe co w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Mając powyższe na względzie wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania;

2.  zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Wnioskodawca nie złożył odpowiedzi na apelację.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja pozwanego jest zasadna i skutkuje koniecznością zmiany zaskarżonego o wyroku i oddaleniem odwołania.

Na wstępie należy podnieść, iż stan faktyczny sprawy nie jest sporny i nie wymaga głębszej analizy co do faktów, mających być przedmiotem oceny prawnej także na etapie postępowania apelacyjnego. Został bowiem prawidłowo ustalony przez Sąd Okręgowy.

Spór w sprawie ogniskuje, również na obecnym etapie procesu sądowego, wobec zagadnienia natury jedynie prawnej - treści normatywnej regulacji wprowadzonej przez ustawodawcę z dniem 1 stycznia 2019 roku, znowelizowanej z dniem 1 lutego 2020 roku, określanej jako Mały ZUS plus, w szczególności w zakresie regulacji zawartej w art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej. Ustawodawca w art. 18c ust. 1 ustanowił możliwość powiązania wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z kwotą osiągniętego dochodu w poprzednim roku kalendarzowym. Z tej ulgi mogą skorzystać osoby prowadzące indywidualną działalność gospodarczą, określoną art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej o ile dochód z tej działalności nie przekroczy kwoty 120 000 zł w poprzednim roku kalendarzowym. Instytucja wprowadzana w art. 18c ust. 1 ustawy systemowej została ograniczona poprzez wprowadzenie enumeratywnie określonych art. 18c ust. 11 ustawy systemowej negatywnych przesłanek co do możliwości skorzystania z analizowanej ulgi. W tym miejscu przypomnieć trzeba, ulga Mały ZUS plus w głównej mierze jest wynikiem przyjętych założeń przez ustawodawcę skierowania nowej formy ulgi pomocy w celu rozwoju aktywności przedsiębiorców, prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą indywidualnie o najniższych przychodach, którzy prowadzą działalność na małą skalę, w celu pobudzenia aktywności zawodowej, ograniczenia tzw. szarej strefy oraz poprawy przeżywalności przedsiębiorstw . Ulga ta dająca możliwość obniżenia wysokości podstawy wymiaru składek określonych z art. 18 ust. 8 ustawy systemowej skutkuje z drugiej strony jednoczesnym zmniejszeniem dochodów po stronie sektora finansów publicznych, z których finansowane są świadczenia z systemu zabezpieczenia społecznego. W tym miejscu trzeba także dostrzec, że wartość świadczeń społecznych z zabezpieczenia społecznego ubezpieczonych (przedsiębiorców) na wypadek starości jest pochodną wysokości odprowadzonych składek. Tym samym stosownie ulgi Mały ZUS plus spowoduje oczywisty spadek przyszłych zobowiązań pokrywanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dla tej kategorii ubezpieczonych (uzasadnienie projektowanej nowelizacji druk VIII. (...)).

To właśnie przedstawione wyżej różnorodne aspekty stały u podstaw regulacji wprowadzonej w art. 18c ust.11 pkt 6 ustawy systemowej, która przewiduje ograniczenie czasowe możliwości ustalania niższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zgodnie z art. 18c ust. 1-4 ustawy do 36 miesięcy w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Rozwiązanie to, jak wskazał projektodawca w uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 20 lipca 2018 roku (druk VIII. (...)), ma motywować przedsiębiorców do rozwoju działalności i w efekcie przechodzenia na tzw. zasady ogólne. Co więcej, pozwoli aby ubezpieczeni przez cały okres aktywności zawodowej szacowany w przypadku mężczyzn na 40 lat, kobiet 36 lat i korzystający z projektowanego mechanizmu uzbierali wymagany kapitał emerytalnym jak i staż do uzyskania najniższej emerytury odpowiednio 25 lat dla mężczyzn, 20 lat dla kobiet.

W analizie prawnej nie można tracić z pola widzenia istotnej okoliczności wynikającej z regulacji art. 18c ust.1 i ust. 10 ustawy systemowej. Mianowicie, osoby spełniające warunki do objęcia regulacją Małego ZUS plus mogą zadeklarować jako miesięczną podstawę wymiaru składek kwotę wyższą od najniższej podstawy wymiaru (tz. w oparciu o art. 18c ust. 8) i zgodnie z przepisem art. 18c ust. 10 ubezpieczony-płatnik może w dowolnym czasie zrezygnować z uprawnienia ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w zależności od wysokości osiągniętego w dochodu w poprzednim roku kalendarzowym. To ostatnie stwierdzenie pozwala na konstatację, iż konfiguracje korzystania z ulgi mogą być różne w okresie ostatnich 60 miesięcy prowadzenia dzielności gospodarczej i nie jest tak jak przyjął w swych rozważaniach Sąd Okręgowy, iż ustawodawca ustanowił schemat ustalania wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wg. wzoru: 36 miesięcy „małego ZUSu plus” + 24 miesiące „dużego ZUSu”. Stosowanie ulgi Mały ZUS plus nie jest ograniczone do możliwości korzystania z tej ulgi w danym roku kalendarzowym bez przerwy. Przerwa może bowiem wynikać z zawieszenia działalności gospodarczej i wówczas ten okres nie będzie liczony do ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, ale może też wynikać ze zmiany woli ubezpieczonego i skorzystania z art. 18c ust. 10 ustawy systemowej wyboru opłacania składek od postawy wymiaru zgodnie z zasadami ogólnymi tj. według reguł art. 18 ust. 8. I wówczas, ten ostatni okres nie będzie liczony do owych 36 miesięcy z art. 18c ust.11 pkt 6, a będzie liczony do ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Również w kolejnych następujących po sobie latach kalendarzowych przedsiębiorcy mogą dokonać wyliczenia wysokości podstawy wymiaru wg. reguł art. 18 ust. 8 lub art. 18c ust.1 z różnych przyczyn wpływających na ich decyzje (np. ekonomicznych) i ustawodawca nie pozbawił ich tego prawa.

Powyższe pozwala przyjąć, iż nie ma sekwencji ustalenia wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zgodnie ze schematem 36 miesięcy korzystania z ulgi art. 18c ust.1 przez 24 miesiące podstawy wymiaru z art. 18 ust. 8 w ciągu 60 miesięcy zamkniętego okresu. Żaden przepis nie wprowadza bowiem możliwości korzystania ulgi w ciągu okresu zamkniętego pięciu lat. Jak wyżej zaznaczył Sąd Apelacyjny, układ okresów ustalania podstawy wymiaru składek na podstawie art. 18c ust. 1 oraz zgodnie z art. 18 ust. 8 może być całkowicie dowolny i generować różne rozłożenie okresów ustalenia wysokości podstawy wymiaru składkę w oparciu o zasady art. 18 ust. 8 i art. 18c ust. 1 ustawy systemowej.

Nakreślenie powyższej wskazanych uwarunkowań leżących u podstaw przyjętej regulacji pozwala na przystąpienie do analizy treści normatywnej art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej. Odkodowując treść normatywną powołanego przepisu należy w pierwszej kolejności oprzeć się na wykładni językowej. Próbę taką podjął Sąd Okręgowy, ale w ocenie Sądu Apelacyjnego jest ona nieprawidłowa bowiem opiera się na przyjęciu błędnego znaczenia słowa „ostatni” i wyprowadzenia z tego określenia wniosków jakie nie znajdują oparcia w treści powołanego przepisu. Warto w tym miejscy przypomnieć, iż zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie Sądu Najwyższego zauważalne jest ugruntowane stanowisko odnośnie do reguł pierwszeństwa wykładni językowej. Poglądy te wyraża się w zasadzie, iż w państwie prawnym interpretator musi zawsze w pierwszym rzędzie brać pod uwagę językowe znaczenie tekstu prawnego. Jeżeli językowe znaczenie tekstu jest jasne, wówczas - zgodnie z zasadą clara non sunt interpretanda - nie ma potrzeby sięgania po inne, pozajęzykowe metody wykładni. W takim wypadku wykładnia pozajęzykowa może jedynie dodatkowo potwierdzać, a więc wzmacniać wyniki wykładni językowej wykładnią systemową czy funkcjonalną. (por. M. Zieliński, Wykładnia Prawa, Zasady. Reguły. Wskazówki, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, str. 49 i nast.); (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca 2000 r., K 25/99, OTK 2000 Nr 5, poz. 141 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 października 2016 r. I UK 386/15 LEX nr 2169474; z dnia 8 stycznia 1993 r., III ARN 84/92, OSNC 1993 Nr 10, poz. 183, z dnia 8 maja 1998 r., I CKN 664/97, OSNC 1999 Nr 1, poz. 7, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 1997 r., III ZP 38/97, OSNAPiUS 1998 Nr 8, poz. 234, z dnia 8 lutego 2000 r., I KZP 50/99, OSNKW 2000 nr 3-4, poz. 24 i uchwała składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2003 r., III CZP 8/03, OSNC 2004 Nr 1, poz. 1). Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że przepisy regulujące system zabezpieczenia społecznego ze względu na swoją istotę i konstrukcję podlegają wykładni ścisłej. Nie powinno stosować się wykładni celowościowej, funkcjonalnej lub aksjologicznej w opozycji do wykładni językowej.

Przechodząc do brzmienia analizowanego przepisu należy zważyć, iż wbrew ocenie Sądu Okręgowego przepis nie stanowi o żadnym „zamkniętym” okresie 60 miesięcy, nie stanowi o cyku pięcioletnim, otwieranym poprzez złożenie wniosku o zastosowanie Małego ZUS plus i w końcu - warunkiem skorzystania z tej ulgi nie jest uprzednie skorzystanie z ulgi z art. 18a ustawy systemowej tzw. Mały ZUS, czym Sąd Okręgowy uzasadniał okres zamknięty pięciu lat. Spełnienie przesłanek do zastosowania art. 18a ustawy systemowej jest jedynie negatywnym warunkiem dla ulgi Mały ZUS plus. W niektórych stanach faktycznych (tak jak w przypadku wnioskodawcy) może wystąpić taka sekwencja ulg, ale pamiętać trzeba, iż możliwość ta nie została ograniczona tylko do takich stanów faktycznych. Będzie mogła być stosowna w różnych konfiguracjach, zależnych przede wszystkim od sytuacji ekonomicznej przedsiębiorcy, na przestrzenni szeregu lat prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Ulga z art. 18c ust. 1 wbrew twierdzeniu Sądu Okręgowego nie przyjmuje zasady cykliczności według wzoru: 36 miesięcy „małego ZUSu plus” + 24 miesiące „dużego ZUSu” w ciągu zamkniętego okresu 5 lat i takich założeń nie przyjmował projektodawca. Treść słowa ostatni jakie zostało użyte w art. 18c ust 11 pkt 6 ustawy systemowej nie oznacza okresu jako jednostki czasu, której początek oznaczony jest początkiem skorzystania z ulgi Mały ZUS plus, okresu wyodrębnionego w czasie i kończącego się w bliżej nieznanym czasie. Bowiem 60 miesięczny okres o jakim mowa w analizowanym przepisie to miesiące kalendarzowe prowadzenia działalności gospodarczej, który może być przedzielony okresami przerwy (zawieszenia prowadzenia działalności) tak by jedynie w danym roku kalendarzowym był to okres ponad 60 dni prowadzenia działalności gospodarczej. Słowo „ostatni” w języku polskim oznacza tyle co dotychczasowy, miniony, poprzedni, poprzedzający, przeszły, ubiegły, uprzedni, wcześniejszy, zaszły (Polski – słownik.pl), taki po którym nie będzie innego, najbliższy teraźniejszości spośród minionych (Słownik języka polskiego PWN), może też oznaczać znajdujący się w jakimś ciągu lub porządku w takim miejscu, że za nim już nic nie ma, najbliższy teraźniejszości spośród minionych (Wielki słownik języka polskiego pod. red. Piotra Żmigrodzkiego). Wszystkie zatem określenia odnoszą się do okresu nie tyle, który ma nastąpić w przyszłości od oznaczonego domyślnie momentu, co do czasu przeszłego, minionego. Nie znajduje zatem semantycznego uzasadnienia wykładnia językowa Sądu Okręgowego i wskazanie, iż określenie z przepisu art. 18c ust.11 pkt 6 ustawy systemowej „w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej” oznacza tyle, iż ocena korzystania z ulgi przez 36 miesięcy ma nastąpić w pięcioletnim okresie, którego bieg rozpoczął się od miesiąca skorzystania z ulgi.

W ocenie Sądu Apelacyjnego odkodowanie treści normatywnej winno odbywać przy uwzględnień całego omawianego art. 18c ust. 11. I tak, zarówno zdanie pierwsze jak i drugie art. 18c ust.11 pkt 6 jednoznacznie odnosi się do faktów mających miejsce w przeszłości i oceny ich zaistnienia należy dokonywać z perspektywy czasu w jakim przedsiębiorca występuje o skorzystanie z ulgi.

Nadto pozostałe przesłanki negatywne art. 18c ustawy systemowej co do możliwości skorzystania z ulgi określone ust. 11 tego artykułu także odnoszą się do tej samej perspektywy – oceny ich zaistnienia w czasie przeszłym, minionym, a punktem odniesienia jest czas kiedy przedsiębiorca występuje o ulgę. Tak jest również w przypadku oceny spełnienia przez przedsiębiorcę warunków dla skorzystania z ulgi - dokonuje się tej oceny w ujęciu retrospektywnym (art. 18c ust. 1,4,7). Suma summarum, treść normatywna art. 18c ust. 1 i art. 18c ust. 11 stanowi, iż przedsiębiorca może skorzystać z ulgi Mały ZUS plus o ile w przeszłości – w minionym roku kalendarzowym nie przekroczył granicznej kwoty dochodu i jednocześnie nie zaszła w przeszłości jedna z negatywnych przesłanek. Oceny tej dokonuje się z tej samej perspektywy: miesiąca kalendarzowego złożenia wniosku o ulgę. Zatem jeśli w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej przedsiębiorca nie korzystał z ulgi przez 36 miesięcy kalendarzowych może ustalić wysokość podstawy wymiaru zgodnie z zasadami art. 18 ust. 1-4. Okres relewantny dla wnioskodawcy, który z wnioskiem wystąpił w miesiącu styczniu 2024 roku i przy przyjęciu, iż prowadził nieprzerwanie swą działalność gospodarczą rozpoczyna się w styczniu 2019 roku i kończy z końcem grudnia 2023 roku. Do powyższych limitów wlicza się, jako pełny miesiąc, każdy miesiąc kalendarzowy, w którym osoba odpowiednio ustalała podstawę składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem lub prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą przez co najmniej jeden dzień kalendarzowy.

To właśnie określenie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych użyte zostało przez ustawodawcę celowo. Świadczą o tym przykłady powołane przez Sąd Okręgowe z oznaczeniem „poprzedni”. Zwrot „ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych” dotyczy ostatniego czasu w znaczeniu przeszłego, minionego okresu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej 60 miesięcy kalendarzowych liczonych zgodnie z zasadami zdania drugiego art. 18c ust. 11 pkt 6 i co ważne okres ten nie musi przypadać w żadnej, nawet najmniejszej części, w poprzednim roku kalendarzowym. Takie zatem określenie pozwala na istotne odróżnienie ostatnich miesięcy prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej mogących przypadać w różnym czasie: w całości lub w części w poprzednich kolejnych następujących po sobie latach kalendarzowych lub sumarycznie w poprzednich wielu latach kalendarzowych(więcej niż 5 lat kalendarzowych). Nawiązanie w pkt 6 do określenia „poprzednie” mogłoby rodzić wątpliwości bowiem użyte określenie „poprzednich” w innym jednostkach redakcyjnych ustawy, co wskazywał Sąd pierwszej instancji, wskazuje, iż chodzi okres nieprzerwany, trwający stale, zaś w pkt 6 sprawa przedstawia się inaczej - ostatnie 60 miesięcy nie biegnie non stop.

Należy też uznać, iż Sąd Okręgowy nietrafnie dla wzmocnienia swej argumentacji powołał się na regułę z art. 11 ust. 1 ustawy z dna 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców (Dz.U.2024 poz. 236 tekst jednolity). Zastosowanie w drodze wykładni celowościowej zasady in dubio pro libertate, ma miejsce dopiero wówczas, jeśli mimo dokonania poprawnej metodologicznie i logicznie wykładni przepisu pozostaje kilka wyników wykładni, które mogą być uznane za prawidłowe co w niniejszej sprawie nie miało miejsca (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2019 r., III UZP 1/19, OSNP 2020, nr 1, poz. 7). Z uwagi na powołanie przez Sąd Okręgowy powyższej reguły trzeba przypomnieć wskazane wyżej załażenia przyświecające projektodawcy i ustawodawcy wprowadzenia analizowanego rozwiązania. Ma ono zabezpieczyć nie tylko krótkowzroczne cele poprzez obniżenie bieżących kosztów prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, ale umożliwić taki rozwój przedsiębiorca, iż możliwe będzie opłacanie wysokości podstawy wymiaru na zasadach ogólnych, jak i pozwoli na zgromadzenie minimalnego kapitału koniecznego dla ustalenia w przyszłości świadczenia emerytalnego przedsiębiorcy w systemie składki zdefiniowanej w granicach zbliżonych do minimalnego wynagrodzenia.

Na końcu należy zważyć, iż powoływane prace nad nowelizacją art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej i skrócenie okresu do 59 miesięcy z 60 ostatnich miesięcy kalendarzowych nie zmienia istoty problematyki poddawanej analizie. Znamienne zaś jest, iż proponowana nowelizacja nie zmierza do zmiany redakcyjnej regulacji ulgi Mały ZUS plus zgodnie z koncepcją wskazaną przez Sąd Okręgowy, za stanowiskiem Rzecznika Małych i Średnich (...). Nie jest proponowane, iż z ulgi można korzystać przez okres 36 miesięcy w ciągu okresu 60 miesięcy prowadzenia działalności gospodarczej, liczonych od skorzystania z ulgi po raz pierwszy w okresie rozliczeniowym, a po jego upływie otwiera się kolejny okres potencjalnego nabycia 36 miesięcznej ulgi.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał, iż apelacja jest zasadna bowiem Sąd Okręgowy dokonał nieprawidłowej wykładni prawa materialnego, czym naruszył art. 18c ust. 1, ust. 11 ustawy systemowej wobec czego konieczna była, zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c. zmiana zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania (wyrok pkt I).

O kosztach instancji odwoławczej Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. który to przepis ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu i nie obciążył apelanta kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za obie instancje. Przepis art. 102 k.p.c. jest rozwiązaniem szczególnym, wymagającym do zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Przepis ten nie konkretyzuje pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację sądowi, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy (postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 15 czerwca 2011 r., V CZ 23/11, LEX nr 864028; z dnia 8 lipca 2011 r., IV CZ 23/11, LEX nr 897948 z dnia 23 stycznia 2013 r., I CZ 128/12, LEX nr 1293687). Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek zastosowania omawianego przepisu zaliczyć można, zgodnie ze stanowiskiem judykatury, nie tylko te związane z samym przebiegiem postępowania, lecz także dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. Za taką szczególną okoliczność Sąd Apelacyjny uznał fakt, iż spór w sprawie koncertuje się wobec zagadnienia natury prawnej, rozstrzyganego przez sądy powszechne także w inny sposób. Sam przedsiębiorąca nie posiada dostatecznego rozeznania w kwestiach prawnych, gdyż nie korzystał w tym postępowaniu z pomocy profesjonalnego prawnika i subiektywnie był przekonany o zasadności swego żądania. Nadto działalność gospodarcza wnioskodawcy jest prowadzona w stosunkowo niewielkim zakresie, generuje niewielkie dochody. Z tych względów Sąd Apelacyjny uznał, że zaistniały uzasadnione przesłanki do zastosowania art. 102 k.p.c. (wyroku pkt II).

Iwona Jawor-Piszcz