Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	Sędzia (del.) Iwona Jawor-Piszcz
Protokolant: sekretarz sądowy Joanna Malena

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 grudnia 2024 r. w L.

sprawy Gminy Z.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o ustalenie braku odpowiedzialności spadkobiercy za zaległe składki

na skutek apelacji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

od wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach

z dnia 12 września 2024 r. sygn. akt IV U 235/24

zmienia zaskarżony wyrok w całości i oddala odwołanie.

­

Iwona Jawor-Piszcz

Sygn. akt III AUa 545/24

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Siedlcach wyrokiem z dnia 12 września 2024 roku, po rozpoznaniu odwołania Gminy Z. od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 23 lutego 2024 roku znak (...) o ustalenie braku odpowiedzialności spadkobiercy za zaległe składki w pkt I. zmienił częściowo zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, iż odpowiedzialność Gminy Z., z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne rolników należne od S. R., jest ograniczona do wartości czynnej spadku po zmarłym S. R., a egzekucja tych należności przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego od Gminy Z. może odbywać się wyłącznie z przedmiotu hipoteki ustanowionej na nieruchomości objętej księgą wieczystą (...); w pkt II. zasądził od Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego na rzecz Gminy Z. kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

S. R. do dnia 16 grudnia 2009 roku prowadził działalność rolniczą na własnych gruntach o pow. 0,3656 ha (0,2085 ha przelicz) oraz na dzierżawionych gruntach o pow. 7,32 ha (6,41 ha przelicz.) Na mocy przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników był objęty obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym rolników od dnia 1 stycznia 1991 roku do dnia 16 grudnia 2009 roku. Z powodu niezapłaconych składek na własne ubezpieczenie S. R. posiadał zadłużenie za okres od I kwartału 2004 roku do IV kwartału 2009 roku, które zostało zabezpieczone przez wpis hipoteki w księdze wieczystej nr (...), prowadzonej dla jego nieruchomości. Do dnia 10 sierpnia 2018 roku, tj. do umorzenia postępowania egzekucyjnego przez Urząd Skarbowy w S. część zaległości była dochodzona w trybie egzekucji administracyjnej.

S. R. zmarł dnia (...). Zmarły pozostawił zadłużenie z tytułu składek na własne ubezpieczenia społeczne za okres od I kwartału 2004 roku do IV kwartału 2009 roku, przy czym zaległości za okres od I kwartału 2004 roku do IV kwartału 2004 roku oraz koszty upomnienia z 2008 roku na datę zgonu ubezpieczonego wynosiły 1 759 zł. Sąd Rejonowy w Siedlcach prawomocnym postanowieniem z dnia 28 grudnia 2023 roku sygn. akt I Ns 616/23 stwierdził, że spadek po S. R. na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyła Gmina Z..

Dokonując oceny prawnej Sąd Okręgowy podniósł, iż bezsporne w sprawie było, że odwołująca się Gmina Z. jest spadkobiercą zmarłego w dniu (...) S. R.. Stąd na podstawie art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. 2024 poz. 90 tekst jednolity ze zm.) w zw. z art. 97, art. 98, art. 100 i art. 101 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa (Dz.U. 2023 poz. 2383 tekst jednolity ze zm.) ponosi jako spadkobierca zmarłego odpowiedzialności za jego długi związane z należnościami z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne rolników. Niesporne było również to, że Gmina Z. jako spadkobierca odziedziczyła spadek po zmarłym ubezpieczonym z dobrodziejstwem inwentarza, co wprost wynika z treści postanowienia Sądu Rejonowego w Siedlcach z dnia 28 grudnia 2023 roku sygn. akt I Ns 616/23 i jest zgodne z przepisem art. 1023 § 2 k.c. przy dziedziczeniu spadku przez Skarb Państwa lub gminę, ani Skarb Państwa ani gmina nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Natomiast art. 1031 § 2 k.c. stanowi, że w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Dlatego rację miał odwołujący, że w zaskarżonej decyzji winien znaleźć się stosowny zapis.

W odniesieniu do zarzutu przedawnienia zgłoszonego przez pełnomocnika skarżącego, a w konsekwencji możliwości egzekwowania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne S. R. za czas od I do IV kwartału 2004 roku (bo jedynie tego okresu dotyczy zaskarżona decyzja) tylko z przedmiotu hipoteki przymusowej zabezpieczającej te należności, to Sąd Okręgowy podniósł, iż w pierwszej kolejności należy przywołać treść art. 41b ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników, z którego wynika że należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 2-7 tego przepisu. Najwcześniejsza zatem należność za I kwartał 2004 roku płatna do dnia 31 stycznia 2004 roku uległaby przedawnieniu od dnia 1 lutego 2009 roku, a należność za IV ostatni kwartał uległaby przedawnieniu 1 listopada 2009 roku. Jednakże w tym okresie na podstawie art. 41b ust. 3 i 4 przywołanej ustawy nastąpiło zawieszenie biegu przedawnienia, bowiem w dniu 14 lipca 2006 roku została wydana decyzja o rozłożeniu należności z tego tytułu na raty, a decyzja o wygaśnięciu tej decyzji została wydana dnia 30 czerwca 2008 roku. Następnie w tym okresie bieg przedawnienia ponownie uległ zawieszeniu od dnia 16 września 2008 roku, bowiem w tym dniu został doręczony zobowiązanemu wystawiony w dniu 9 września 2008 roku tytuł wykonawczy celem dochodzenia tych należności w egzekucyjnym postepowaniu administracyjnym, do 10 sierpnia 2018 roku, kiedy postępowanie egzekucyjne zostało umorzone. Jak stanowi art. 41b ust. 5 powołanej ustawy bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Dalej przedawnienie bez zawieszenia biegło do śmierci ubezpieczonego i łącznie w okresie, kiedy bieg przedawnienia nie był zawieszony minęło ponad 5 lat. Jednakże zanim minął ten okres należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne S. R. zostały zabezpieczone hipoteką przymusową wpisaną na nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta(...), co nastąpiło 25 stycznia 2012 roku (a zatem w okresie zawieszenia biegu przedawnienia). W tej sytuacji zgodnie z treścią art. 41b ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką, po upływie terminu przedawnienia mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki. A zatem zaskarżona decyzja podlegała zmianie również, co do przedmiotu egzekucji.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie powołanych przepisów i art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w pkt I wyroku.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu uregulowaną w art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2023 poz. 1935 tekst jednolity ze zm.) w związku ze zmianą zaskarżonej decyzji w części, ale zgodnie z uzasadnionym wnioskiem odwołującego się, Sąd obciążył organ rentowy obowiązkiem zwrotu skarżącemu kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 180 zł.

Z wyrokiem nie zgodził się pozwany organ rentowy, skarżąc wyrok w całości, podniósł zarzuty:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną ich wykładnię i niezastosowanie przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik postępowania, a mianowicie:

a)  art. 41b ustawy z dnia 20 grudnia 1990roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. 2024 poz. 90 tekst jednolity ze zm.) w brzmieniu nadanym przepisami ustawy z dnia 16 września 2011 roku o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców, która od dnia 1 stycznia 2012 roku wprowadzała zmiany do ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników określając 5-letni okres przedawnienia składek na ubezpieczenie społeczne rolników i sposób liczenia biegu przedawnienia tych składek poprzez ich pominięcie w sprawie i stwierdzenie, że Prezes KRUS może od Gminy Z. egzekwować należności składkowe za okres od dnia 1 stycznia 2004 roku do dnia 31 grudnia 2004 roku tylko z przedmiotu hipoteki ustanowionej na nieruchomości;

b)  art. 41b ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez błędne zastosowanie tego przepisu i stwierdzenie, że minęło ponad 5 lat, kiedy bieg przedawnienia nie był zawieszony, a więc składki na ubezpieczenia społeczne rolników należne od S. R. mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki ustanowionej na nieruchomości objętej księgą wieczystą;

c)  art. 41 b ust. 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez niezastosowanie tego przepisu w rozpatrywanej sprawie i stwierdzenie, że należność za okres od dnia 1 stycznia 2004 roku do dnia 31 grudnia 2004 roku może odbywać się tylko poprzez egzekucję z przedmiotu hipoteki ustanowionej na nieruchomości objętej księgą wieczystą;

2.  przepisów prawa procesowego:

a)  art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. i w związku z§ 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2023 poz. 1935 tekst jednolity ze zm.) związku ze zmianą zaskarżonej decyzji w sytuacji, gdy nie ma podstaw prawych do żądania od Prezesa KRUS kosztów zastępstwa procesowego ze względu na to, że organ rentowy zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa zażądał od Gminy Z. uregulowania składek na ubezpieczenie społeczne rolników za okres od dnia 1 stycznia 2004 roku do dnia 31 grudnia 2004 roku na podstawie decyzji z dnia 23 lutego 2024 roku w sprawie odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników;

b)  art. 232 k.p.c. polegający na niewyjaśnieniu wszystkich istotnych okoliczności sprawy poprzez pominięcie, że na przestrzeni obowiązywania przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników obowiązywały różne terminy przedawnienia składek na ubezpieczenie społeczne rolników i zdarzenia, które powodowały wydłużenie terminu ich dochodzenia. Niewyjaśnienie wszystkich tych okoliczności spowodowało ustalenie, iż odpowiedzialność Gminy Z., z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników po zmarłym S. R. może być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki ustalonej na nieruchomości objętej księgą wieczystą;

c)  art. 233 § 1 k.p.c. polegające na poczynieniu dowolnych, sprzecznych z zasadami logiki ustaleń, które pozostają sprzeczne z materiałem dowodowym oraz brak wszechstronnego rozważenia stanu faktycznego z materiałem dowodowym oraz jego dowolną ocenę i pominięcie, że w okresie od dnia 2 maja 2004 roku do dnia 31 grudnia 2011 roku obowiązywał 10-letni termin przedawnienia składek na ubezpieczenie społeczne rolników i składki za okres od dnia 1 stycznia 2004 roku do dnia 31 grudnia 2004 roku nieopłacone przez zmarłego S. R. przed śmiercią zobowiązana jest Gmina Z. na podstawie decyzji z dnia 23 lutego 2024 roku w sprawie odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

Wskazując na powyższe zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach i pozostawienie w mocy decyzji Prezesa KRUS z dnia 23 lutego 2024 roku w sprawie odpowiedzialności Gminy Z. za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników za okres od dnia 1 stycznia 2004 roku do dnia 31 grudnia 2004 roku w kwocie 1 759,00 zł po zmarłym S. R. i oddalenie odwołania, bądź z ostrożności procesowej uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji ze względu na uchybienia procesowe i naruszenie prawa materialnego.

W odpowiedzi na apelację Gmina Z. wniosła o:

1.  oddalenie w całości apelacji organu rentowego jako bezzasadnej;

2.  zasądzenie od pozwanego organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów postępowania za instancję odwoławczą, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych prawem.

W uzasadnieniu swojego stanowiska Gmina wskazała, iż według jej oceny organ kwestionuje zaskarżony wyrok tak naprawdę tylko w części, w której Sąd pierwszej instancji wskazał, że egzekucja może się odbywać wyłącznie z przedmiotu hipoteki. Organ nie zakwestionował wyroku Sądu Okręgowego w części, w której Sąd pierwszej instancji zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, iż ustalił, że odpowiedzialność Gminy Z., z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne rolników należne od S. R. jest ograniczona do wartości czynnej spadku po zmarłym S. R.. Odwołujący podniósł, iż podziela także oceną prawną i wykładnię przepisów prawa materialnego zastosowaną przez Sąd Okręgowy, a w konsekwencji ustalenie, iż egzekucja przedmiotowych należności przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego od Gminy Z. może odbywać się wyłącznie z przedmiotu hipoteki ustanowionej na nieruchomości objętej księgą wieczystą (...).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, bowiem podniesione zarzuty obrazy prawa materialnego są zasadne. Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne, poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, czyniąc je podstawą własnego rozstrzygnięcia, wobec czego zbędne jest ponowne ich przedstawianie.

Wbrew podniesionym przez apelanta zarzutom skupiającym się na naruszeniu przepisów procesowych mających wpływ na wynik sprawy takich naruszeń nie sposób stwierdzić. Stan faktyczny wynika wprost z niekwestionowanych dowodów z dokumentów i co więcej, jak wynika z treści uzasadnienia apelacji nie jest on kwestionowany także przez skarżącego. Dlatego Sąd Apelacyjny rozważania swe skupi na przepisach prawa materialnego i ocenie prawnej, która została przez Sąd Okręgowy dokonana wadliwie, bez uwzględnienie treści normatywnej przepisów prawa regulujących kwestie przedawnienia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników oraz skutków prawnych dla odpowiedzialności następcy prawnego zabezpieczenia należności poprzez dokonanie wpisu hipoteki na nieruchomości.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zagadnienia przedawnienia składek na ubezpieczenie społeczne. Punktem wyjścia jest przypomnienie, iż przedmiotem sporu objęte są zaległości za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 roku. Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, składki na ubezpieczenie opłaca się co kwartał. Termin płatności przypada ostatniego dnia pierwszego miesiąca danego kwartału. Zatem po upływie tego terminu rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia. W dniu 1 lutego 2004 roku (data od której biegnie termin przedawnienia najstarszych należności) nie obowiązywał jeszcze art. 41b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis ten, czego nie dostrzegł Sąd pierwszej instancji, wszedł w życie w dniu 2 maja 2004 roku i został wprowadzony ustawą z dnia 2 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. 2004 Nr 91 poz. 873). W pierwotnym brzmieniu miał istotnie inną treść normatywną. Wprowadzony w życie z dniem 2 maja 2004 roku przepis art. 41b ust. 1 stanowił o 10 letnim okresie terminie przedawnienia. Okres 10 lat został skrócony nowelizacją jaka została wprowadzona od dnia 1 stycznia 2012 roku art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 roku o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. 20211 Nr 232, poz. 1378). Pozostałe regulacje art. 41b ustawy, w tym przesłanek skutkujących zawieszenie biegu terminu przedawnienia zostały wprowadzone ustawą z dnia 2 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw i nie uległy zmianie w zakresie ważnym dla rozstrzygnięcia do dnia wyrokowania. W tym miejscu należy wskazać, iż ustawa z dnia 16 września 2011 roku o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców zawiera regulację przejściową, niezmiernie istotną. Art. 27 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej stanowi, iż do przedawnienia należności z tytułu składek, o którym mowa w art. 41b ust.1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (…), którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 roku, stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 roku. Jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 roku nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Treść normatywna art. 27 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej oznacza zatem, że gdy bieg przedawnienia należności składkowych rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 roku (według starych zasad z zastosowaniem 10-letniego okresu przedawnienia) ma zastosowanie 5-letni termin przedawnienia, z tym jednakże bardzo istotnym zastrzeżeniem, że liczy się go nie od daty ich wymagalności, tak jak o tym stanowi art. 40 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ale od dnia 1 stycznia 2012 roku. Wyjątek od tej zasady ustanawia ust. 2 przywołanego przepisu (art.27), stosownie, do którego jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 roku nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Powołana regulacja oznacza, że wybór odpowiedniego terminu przedawnienia 5-letniego (liczonego od dnia 1 stycznia 2012 roku) lub 10-letniego (liczonego od daty wymagalności składki) zależy od tego, który z nich upłynie wcześniej.

Należy jeszcze przypomnieć, iż przed dniem 2 maja 2004 roku kwestię przedawnienia należności składkowych regulowały przepisy Ordynacji podatkowej zgodnie z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (w treści obowiązującej do dnia 2 maja 2004 roku) do ustalenia długości terminu przedawnienia miały odpowiednie zastosowanie przepisy ustawy z dnia 19 grudnia 1980 roku o zobowiązaniach podatkowych (Dz.U. 1993 Nr 108, poz. 486 ze zm.), którą uchyliła, wchodząc w jej miejsce, ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (art. 341) (Dz.U.1997 Nr 137, poz. 926 ze zm.). Zmiana przepisów nastąpiła z dniem 1 stycznia 1998 roku Zgodnie z art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat. Przepisy Ordynacji podatkowej stanowiły też przesłanki zawieszenia biegu terminu przedawnienia, ale nie mają te zagadnienia nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia, zatem nie wymagają w tym miejscu analizy. Do dnia 2 maja 2004 roku należności z tytułu składek ulegały przedawnieniu z upływem 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym minął termin płatności.

Terminy przedawnienia spornych należności rozpoczynały swój bieg odpowiednio, zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników:

od dnia 1 lutego 2004 roku -składki należne za I kwartał 2004 roku

od dnia 1 maja 2004 roku - składki należne za II kwartał 2004 roku

od dnia 1 sierpnia 2004 roku - składki należne za III kwartał 2004 roku

od dnia 1 listopada 2004 roku - składki należne za IV kwartał 2004 roku. Termin przedawnienia upłynąłby odpowiednia w dniach: 1 lutego 2014 roku, 1 maja 2014 roku, 1 sierpnia 2014 roku od 1 listopada 2014 roku, zaś wobec wejścia w życie ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 roku i zgodnie z przywołanym wyżej art. 27 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej 5 letni termin przedawnienia upłynąłby z dniem 1 stycznia 2017 roku co do wszystkich należności spornych.

Słusznie apelant wskazał, iż w terminach biegu przedawnienia nastąpiły zdarzenia skutkujące zawieszeniem jego biegu.

Po pierwsze, zawieszenie biegu przedawniania nastąpiło wobec zawarcia układu ratalnego, obejmującego sporne należności, który wiązał strony i skutkował zwieszeniem biegu przedawnienia, zgodnie z art. 41b ust. 3 i 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników od dnia wydanie decyzji o zawarciu układu ratalnego tj. od dnia 14 lipca 2006 roku. Zawieszenie terminu przedawnienia trwało do dnia 30 czerwca 2008 roku (data decyzji o zerwaniu układu ratalnego wobec baku realizacji przez dłużnika).

Od dnia wymagalności najstarszej należności (1 lutego 2004 roku) do dnia zwieszenia biegu przedawnienia (14 lipca 2006 roku) upłynęło 2 lata 5 miesięcy 14 dni.

Z dniem 1 lipca 2008 roku ponownie termin przedawnienia biegł nadal przez kolejne 2 miesiące 16 dni.

Po drugie, dnia 9 września 2008 roku wystawiony został tytuł wykonawczy, odebrany przez zobowiązanego rolnika w dniu 16 września 2008 roku, co ponownie skutkowało zawieszeniem biegu przedawnienia (art. 41 b ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Postępowanie egzekucyjne zakończyło się dnia 10 sierpnia 2018 roku, postanowieniem o umorzeniu.

Od dnia 11 sierpnia 2018 roku zatem termin przedawnienia biegł nadal, aż do dnia otwarcia spadku w dniu (...) (data zgonu zobowiązanego rolnika). Upłynęło zatem kolejne 2 lata 8 miesięcy 2 dni z terminu przedawnienia.

Po trzecie, zgon zobowiązanego rolnika , zgodnie z pominiętym przez Sąd Okręgowy art. 41 b ust. 9 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników skutkuje kolejnym zawieszeniem terminu przedawnienia określonym ustawą na maksymalny dwuletni okres Zatem zawieszenie biegu przedawnienia nastąpiło od dnia (...) do dnia 11 kwietnia 2023 roku. W dniu 23 lutego 2024 roku została zaś wydana zaskarżona decyzja. Wobec czego do dnia jej wydania upłynęło z terminu przedawnienie 10 miesięcy 12 dni .

Z 10 letniego terminu dla najstarszego zobowiązania upłynęło zatem łącznie 6 lat 2 miesiące 14 dni. Do dnia wydania zaskarżonej decyzji przenoszącej odpowiedzialność za zaległe należności z tytułu składek na następcę prawnego zobowiązania te - składki te nie uległy przedawnieniu.

Również termin 5 letni przedawnienie nie upłynął. W dniu 1 stycznia 2012 roku nie zaczął biec termin przedawnienia wobec toczącego się postępowania egzekucyjnego. Bieg 5 letniego terminu przedawnienia rozpoczął się z dniem 11 sierpnia 2018 roku (art. 41b ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Termin biegł do dnia zgonu zobowiązanego rolnika tj. do dnia (...) ( 2 lata 8 miesięcy 2 dni). Z dniem tym, zgodnie z art. 41 b ust. 9 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nastąpił dwuletni okres kolejnego zawieszenia biegu przedawnieni tj. do dnia 11 kwietnia 2023 roku. W dniu 23 lutego 2024 roku została zaś wydana zaskarżona decyzja. Wobec czego do dnia jej wydania upłynęło z terminu przedawnienie 10 miesięcy 12 dni. Z terminu przedawnienia wynoszącego 5 lat upłynęło łącznie 3 lata 6 miesięcy 14 dni, co oznacza, iż nie nastąpiło przedawnienie żadnych z należnych składek na ubezpieczenie rolnicze przed dniem wydania decyzji przenoszącej odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne na następcę prawnego.

Kolejną kwestią wymagającą wyjaśnienia jest prawna doniosłość przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Zgodnie bowiem z art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadków. Z przepisów Kodeksu cywilnego, wynika, że w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 k.c.). Jeżeli spis inwentarza zostanie sporządzony, to skarżący na jego podstawie będą mogli ustalić granice ponoszonej odpowiedzialności podatkowej. Dopóki tego następcy prawni nie uczynią, obowiązują ustalenia dokonane na podstawie dowodów, jakimi dysponował organ rentowy, wydając decyzję. Pamiętać także trzeba, iż przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie ma jednak zastosowania do wszystkich przypadków. Ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe jest wyłączone, w stosunku do wierzyciela, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką. Nieruchomość obciążona hipoteką jest wyłączona z masy spadkowej. Wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką, bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego (art. 74 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych Dz.U. 2023 poz. 1984 tekst jednolity). Powołany przepis znajduje zastosowanie w wypadku śmierci dłużnika osobistego, po którym dziedziczą spadkobiercy z ograniczeniem odpowiedzialności do stanu czynnego spadku. Nie może budzić wątpliwości, że zasada zgodnie, z którą wierzyciel hipoteczny może zaspokoić się z nieruchomości obciążonej hipoteką niezależnie od ograniczenia odpowiedzialności wynikającego z prawa spadkowego, obowiązuje również w przypadku śmierci właściciela nieruchomości. W postanowieniu z dnia 21 stycznia 2016 roku sygn. akt III CZP 96/15 (LEX nr 2007799) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe jest wyłączne, w stosunku do wierzyciela, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką (tak też Naczelny Sąd Administracyjny z w wyroku z dnia 19 stycznia 2023 r. I GSK 435/22 LEX 3502760). Sąd Apelacyjny podziela powyższe stanowisko. Zatem, jeżeli wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką ustanowioną przez spadkodawcę na należącej do niego nieruchomości, to śmierć właściciela nieruchomości nie może wpłynąć na ograniczenie zabezpieczenia. Byłoby to ograniczenie odpowiedzialności z hipoteki nie znajdujące żadnego uzasadnienia. Istotą hipoteki jest przecież to, że pewność zabezpieczenia jakie ona daje związana jest z możliwością zaspokojenia się wierzyciela z nieruchomości bez względu na to kto jest jej aktualnym właścicielem. To dlatego przepis art. 74 ustawy o księgach wieczystych wyraźnie przesądza, że nawet jeżeli właścicielem nieruchomości, na której ustanowiono hipotekę stał się spadkobierca, którego odpowiedzialność za długi spadkowe została ograniczona do wartości spadku, nie może to wpływać na możliwość zaspokojenia się wierzyciela hipotecznego.

Wobec takiego stanu rzeczy należy uznać, iż zaskarżone orzeczenie Sądu Okręgowego nie może być uznane za trafne, co skutkuje koniecznością zmiany i w całości i oddaleniem odwołania. Dodatkowo należy zauważyć, iż wbrew stanowisku Gminy pozwany zaskarżył wyrok w całości i domagał się oddalenia odwołania Gminy. Sąd Apelacyjny zatem dokonując oceny prawnej jak wyżej i na mocy art. na mocy art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok jak w sentencji.

Iwona Jawor-Piszcz