Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia	(del.) Iwona Jawor-Piszcz
Protokolant: starszy sekretarz sądowy Urszula Goluch-Nikanowicz

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2025 r. w Lublinie

sprawy A. K. oraz T. P. (1), K. P. prowadzących Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowego (...) Spółkę cywilną K. P., T. P. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o podleganie ubezpieczeniu społecznemu

na skutek apelacji wnioskodawczyni A. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu

z dnia 29 sierpnia 2024 r. sygn. akt VI U 824/21

uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie sądowe od dnia 13 sierpnia 2024 roku i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Radomiu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postepowania.

Iwona Jawor-Piszcz

Sygn. akt III AUa 540/24

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Radomiu, wyrokiem z dnia 29 sierpnia 2024 roku, po rozpoznaniu w odwołań A. K. i Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego (...) Spółki Cywilnej K. P. i T. P. (1) przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 30 lipca 2021 roku Nr (...) w pkt I oddalił odwołania, w pkt II zasądził od A. K. i Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego (...) Spółki CywilnejK. P. i T. P. (1) kwoty po 180 złotych na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. tytułem zwrotu kosztów procesu.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i ocenie prawnej.

Na dzień 1 lutego 2021 roku A. K. posiadała wykształcenie średnie – ukończone LO w N.nad P.. Była studentką 6 roku Wydziału Lekarskiego (...). W terminie od 1 do 21 lutego 2021 roku odbywała się zimowa sesja egzaminacyjna. W dniu 10 lutego 2021 roku A. K. zdawała egzamin z chirurgii. Zajęcia w semestrze letnim przebiegały od 22 lutego 2021 roku do 2 kwietnia 2021 roku, od 12 kwietnia 2021 roku do 30 kwietnia 2021 roku i od 10 maja 2021 roku do 18 czerwca 2021 roku. W terminie od 22 do 26 lutego 2021 roku grupa do której była przypisana wnioskodawczyni miała zajęcia z przedmiotu okulistyka w godzinach 8.00-11.30. Wnioskodawczyni nie posiadała żadnego doświadczenia zawodowego. Studia ukończyła 15 lipca 2021 roku.

Od dnia 1 lutego 2021 roku A. K. była zatrudniona w PPHU (...) s.c. K. P., T. P. (1) w N. nad P. na podstawie pisemnej umowy o pracę na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem 5300 zł brutto na stanowisku opiekuna klienta. Na tę okoliczność została skierowana do lekarza uprawnionego do badań profilaktycznych i w dniu 31 stycznia 2021 roku otrzymała od lekarza D. D. zaświadczenie o zdolności do pracy na stanowisko account menager z terminem badań kontrolnych na dzień 31 stycznia 2025 roku. Zgodnie z umową miejscem wykonywania pracy miała być siedziba firmy przy pl. (...) w N. nad P., faktycznie miała pracować przy ul. (...). W dniu 16 lutego 2021 roku A. K. została zgłoszona przez pracodawcę do ubezpieczenia społecznego. Wnioskodawczyni jest córką właścicieli Spółki. Miała pracować po 8 godzin dziennie od poniedziałku do piątku w godzinach od 9.00 do 17.00, sporadycznie w sobotę. Do zakresu obowiązków A. K. zgodnie z pisemnym zakresem głównych obowiązków należało: kompleksowa obsługa partnerów handlowych, najemców oraz klientów strategicznych, proponowanie aktualnej oferty firmy, ustalanie zasad i warunków współpracy, rozwiązywanie zaistniałych problemów, budowanie pozytywnego wizerunku firmy, poszukiwanie nowych najemców na powierzchnie posiadanych lokali, otwartość i dyspozycyjność na dodatkowe obowiązki. Głównym zajęciem wnioskodawczyni miała być opieka nad klientami, którzy posiadali ze Spółką umowy najmu na określone powierzchnie oraz pozyskiwanie nowych klientów na wolne powierzchnie, dbanie o dobry wizerunek i komunikację przestrzeni publicznej.

Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowo Usługowe (...) Spółka cywilna – K. P., T. P. (1) rozpoczęło wykonywanie działalności gospodarczej w dniu 27 grudnia 2016 roku. Właścicielami Spółki są K. P. i T. P. (1). Spółka prowadzi przeważającą działalność gospodarczą w zakresie pozostałego transportu lądowego pasażerskiego, gdzie indziej niesklasyfikowanego. Zajmuje się także kupnem i sprzedażą nieruchomości na własny rachunek, wynajmem i zarządzaniem nieruchomościami, działalnością pocztową i kurierską, pozostałymi ubezpieczeniami osobowymi i majątkowymi, usługami, finansami oraz innymi. Miejscem wykonywania działalności jest N. nad P., pl. (...) oraz ul. (...). Pod pierwszym adresem znajduje się księgowość i pion motoryzacyjny zajmujący się transportem, pośrednictwem, handlem towarów i pojazdów mechanicznych. W drugim budynku znajdują się pomieszczenia administracyjne, w których pracują osoby zajmujące się zarządzaniem posiadanymi nieruchomościami. Na terenie N.nadP. Spółka posiada trzy duże obiekty handlowo-usługowe o pow. od 2000 do 6000 metrów. W budynku o pow. 6000 m jest bank, restauracja, Biedronka, gabinety okulistyczne. W jednym z budynków jest (...) Centrum Medyczne. Spółka w styczniu 2021zatrudniała 3 osoby: R. O. na stanowisku mechanika za wynagrodzeniem 2800 zł plus premia, H. O. na stanowisku sprzątaczki za wynagrodzeniem 2800 zł i I. W. na stanowisku pracownika biurowego za wynagrodzeniem 2800 zł. W lutym i marcu 2021 roku wynagrodzenie R. O. i I. W. nie uległo zmianie, natomiast H. O. została zatrudniona na podstawie umowy zlecenia za wynagrodzeniem 500 zł. W kwietniu dodatkowo zatrudniono B. O. jako kierowcę za wynagrodzeniem 2800 zł, nie zatrudniano H. O.. W lutym 2021 roku przy pl. (...) pracowali właściciele Spółki oraz R. O., I. W. i H. O.. Pod drugim adresem miała pracować wyłącznie A. K.. Na koniec 2020 roku Spółka uzyskała dochód w wysokości 92756,23 zł, w styczniu 2021 roku – 1465,21 zł, zaś w lutym 2021 roku – 9713,60 zł.

A. K. od dnia 1 marca 2021 roku przebywała na zwolnieniu lekarskim w związku z ciążą. O ciąży dowiedziała się 5, 6 lub 7 lutego 2021 roku na podstawie wykonanego testu ciążowego. Na wizycie w dniu 26 lutego 2021 roku lek. A. S. ustaliła, że wnioskodawczyni jest w drugim miesiącu ciąży, ciąża jest zagrożona. W dniu (...)roku wnioskodawczyni urodziła syna.

Po przejściu A. K. na zwolnienie lekarskie Spółka nie zatrudniła innego pracownika. Obowiązki ubezpieczonej przejęli wspólnicy Spółki i pracownik biurowy I. W., wykonujący je również przed jej zatrudnieniem. Wnioskodawczyni nie powróciła do pracy, umowa została z nią rozwiązana z dniem 10 października 2022 roku za porozumieniem stron. Z dniem 11 października 2022 roku została wyrejestrowana z ubezpieczenia przez PPHU (...). W okresie od 1 października 2022 roku do 18 grudnia 2024 roku odbywała staż medyczny w (...) Sp. z o.o.

W związku z wpływem w dniu 15 kwietnia 2021 roku wniosku o wypłatę zasiłku chorobowego dla A. K. od 6 kwietnia 2021 roku z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek PPHU (...) Spółka cywilna, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. w dniu 5 maja 2021 roku wszczął postępowanie wyjaśniające na okoliczność potwierdzenia faktu zatrudnienia w/w ubezpieczonej od 1 lutego 2021 roku.

Decyzją z dnia 30 lipca 2021 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. stwierdził, że A. K. jako pracownik u płatnika składek PPHU (...) Spółka cywilna nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu w okresie od 1 lutego 2021 roku. Organ rentowy wskazał, że okoliczności wykazane w sprawie świadczą o braku realnej potrzeby zatrudnienia pracownika. Za powyższym przemawiał: krótki okres zatrudnienia,
po którym ubezpieczona przechodzi na zwolnienie lekarskie. Po przejściu na zwolnienie lekarskie płatnik składek nie zatrudnia innej osoby i sam przejmuje obowiązki ubezpieczonej. Także przed zatrudnieniem ubezpieczonej nikt inny nie był zatrudniony na stanowisku opiekun klienta; brak kwalifikacji i doświadczenia zawodowego do pracy na stanowisku opiekun klienta; niewiarygodność zeznań ubezpieczonej odnośnie poszukiwania pracy, odpowiedzi na ofertę pracy, jak również znajomość z widzenia właściciela Spółki, gdyż ubezpieczona jest córką właścicieli Spółki; brak materialnych dowodów na wykonywanie pracy przez ubezpieczoną; niewiarygodne zeznania pracowników Spółki, którzy potwierdzali że widywali ubezpieczoną w Spółce, co nie potwierdza wykonywania przez nią pracy, ponieważ jako córka właścicieli mogła pojawiać się w Spółce w celach prywatnych. W ocenie organu rentowego opisane wyżej okoliczności można uznać za naruszenie zasad współżycia społecznego polegającym na świadomym osiąganiu nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników systemu na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 300 k.p., a zatrudnienie A. K. było fikcyjne i ukierunkowane na nabycie uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Sąd Okręgowy ocenę stanu faktycznego rozpoczął od przytoczenia regulacji prawnej z art. 6 ust. 1, art. 11 ust. 1, art.12 ust. 1, art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2024 poz. 497 tekst jednolity ze zm. zwanej dalej ustawa systemową) oraz
art. 22 § 1 k.p. Sąd pierwszej instancji uznał za nie budzący wątpliwości, iż nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Jednakże samo jednak zawarcie umowy o pracę nie jest wystarczające, a jedynie rzeczywiste pozostawanie w stosunku pracy, daje podstawę do podlegania ubezpieczeniom. Zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego z tytułu zawarcia umowy o pracę bez nawiązania stosunku pracy wiążącego się z wykonywaniem obowiązków pracowniczych nie ma podstawy faktycznej (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2013 roku, I UK 472/12, LEX nr 1356412). Przystąpienie do ubezpieczenia i opłacanie składki przez podmiot, który nie świadczy pracy, nie stanowi przesłanki objęcia ubezpieczeniem społecznym i stania się jego podmiotem. Skutku takiego nie wywołuje zawarcie umowy o pracę, której strony stwarzają pozór realizacji przez ubezpieczonego czynności odpowiadających treści art. 22 k.p., czyli wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, za wynagrodzeniem, odpowiadającym ilości i jakości świadczonej pracy (art. 78 k.p.). Tym samym bycie podmiotem ubezpieczenia związane jest wyłącznie z realizacją podstawowego dla stosunków tego ubezpieczenia warunku wykonywania pracy w ramach stosunku pracy.
W świetle tego istotne jest, czy pracownik zawierający umowę o pracę w rzeczywistości pracę taką wykonywał (por. m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2011 roku, II UK 69/11, LEX nr 1108830; wyrok sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1996 roku, II UK 32/96, OSNAPiUS 1997, nr 15, po. 275; wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 1998 roku, II UKm 2/98, OSNAPiUS 1999, nr 7, poz. 251; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 1998 roku, II UKN 568/97, OSNAPiUS 1999, nr 5, poz. 187; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1998 roku, II UKN 199/98, OSNAPiUS 1999, nr 18, poz. 591; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 1999 roku, I PKN 541/98, OSNP 2000/5/180, M. Prawn. 2000/4/254, LEX nr 39125). Gdy umowa jest przez strony wykonywana, nie może być mowy o pozorności, co jednak nie wyklucza możliwości badania, czy zawarcie umowy nie zmierzało do obejścia prawa (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2010 roku, I UK 261/09; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2001 roku, II UKN 258/00, OSNP 2002/21/527). Podleganie ubezpieczeniom społecznym wiąże się z przynależnością do określonej w art. 6 ustawy systemowej grupy osób. Zatem nie podlega tym ubezpieczeniom ten, kto został do nich zgłoszony jako osoba do danej grupy należąca, w sytuacji gdy w rzeczywistości nie ma ona cech pozwalających ją do niej zaliczyć. Innymi słowy nie podlega ubezpieczeniom ten, kto został zgłoszony jako pracownik, lecz pracownikiem w rozumieniu kodeksu pracy nie jest, choćby de facto wykonywał jakąś pracę, lecz w ramach innego stosunku.

Kwestią sporną jak ocenił Sąd Okręgowy było ustalenie czy w okresie od dnia 1 lutego 2021 roku A. K. była pracownikiem w rozumieniu art. 22 k.p. Wnioskodawczyni jak i wnioskodawca T. P. (1) w toku całego postępowania przekonywali, że A. K. rzeczywiście świadczyła pracę. W ocenie Sądu Okręgowego zeznania te są niewiarygodne w zakresie, w jakim zmierzają do wykazania, iż do momentu powstania niezdolności do pracy skarżąca świadczyła pracę w pełnym wymiarze czasu pracy wykonując powierzone jej obowiązki pracownicze. Na okoliczność świadczenia pracy pisemne zeznania złożyli również M. K. (lekarz prowadzący (...) Centrum Medyczne w N. na P.) i M. N. (zainteresowany wynajmem placu pod budowę pawilonu przy ul. (...) wN. nad (...)). M. K. zeznał, że T. P. (2) przedstawił mu swoją córkę jako reprezentującą go i odpowiadającą za funkcjonowanie budynku. Świadek podał, że oprowadził ją po swoim Centrum i proponował w przyszłości współpracę jako lekarzowi. Podał, że wnioskodawczyni kontaktowała się z nim telefonicznie, interesowała charakterem jego działalności. Nie potrafił jednak wskazać ilości spotkań, ani kontaktów telefonicznych. Jednocześnie podał, że osobiście w Centrum przebywał średnio dwa razy w tygodniu, nie mógł zatem obserwować czy wnioskodawczyni faktycznie codziennie świadczyła pracę. Co więcej na wiarygodność zeznań świadka rzutuje fakt, iż jak wskazał obecnie kontaktuje się z wnioskodawczynią, ale jako lekarze. Świadek M. N. zeznał, że kontaktował się wielokrotnie z wnioskodawczynią i spotykał w N. nad P., nie potrafił jednak wskazać szczegółów rozmów, dat. Podał, że rozmowy najczęściej dotyczyły szczegółów związanych z jego pawilonem np. korzystanie z parkingu, śmieci, łazienki. Zeznania te nie potwierdzają zatem, że wnioskodawczyni codziennie świadczyła pracę, w pełnym wymiarze godzin, bowiem świadek nie codziennie przebywał na ul. (...). Nie podał częstotliwości i czasookresu rozmów.Na potwierdzenie wykonywania przez wnioskodawczynię pracy pracodawca przedłożył umowę najmu zawartą pomiędzy W. O. oraz PPHU (...) s.c.
a (...) Sp. z o.o. z dnia 25 marca 2021 roku. Zarówno A. K., jak i T. P. (1) twierdzili, że umowa ta była efektem czynności podejmowanych przez wnioskodawczynię, wysłania formularza, rozmów telefonicznych. Wnioskodawczyni zeznała, że znajdowała nowych najemców na wolne lokale, w internecie wyszukiwała firmy,
z internetu brała gotowe formularze, które wypełniała i wysyłała do firm z informacją o możliwości najmu. Na potwierdzenie powyższego nie przedstawiono jednak takowych formularzy, czy e-maili wysłanych do firm. Co więcej w toku postępowania przed organem emerytalnym zwrócono się do (...) Sp. z o.o. celem ustosunkowania się do kontaktów jakie ubezpieczona miała z nimi nawiązywać. Mimo odebrania korespondencji i rozmowy telefonicznej z pracownikiem Oddziału ZUS, Spółka nie udzieliła odpowiedzi na pytania dotyczące współpracy z A. K.. Brak jest zatem namacalnych dowodów, że wnioskodawczyni faktycznie uczestniczyła w jakikolwiek sposób w zawarciu w/w umowy. Podkreślił, że żaden z pracowników zatrudnionych w spornym okresie w PPHU (...), a przesłuchanych w toku postępowania ZUS nie był w stanie przedstawić okresu, ani szczegółów zatrudnienia wnioskodawczyni. Szczególnie dziwi, że okoliczności takich nie znała I. W., która była w Spółce pracownikiem biurowym, pracowała przy dokumentach księgowych, wreszcie miała wykonywać czynności należące do zakresu obowiązków wnioskodawczyni zarówno przed jej zatrudnieniem, jak i po przejściu na zwolnienie lekarskie. Istotne jest również to, że przy ul. (...) miała pracować wyłącznie wnioskodawczyni, kiedy zarówno przed jej zatrudnieniem, jak i później, wszyscy pozostali pracownicy pracowali wyłącznie przy pl. (...). Co więcej istotną okolicznością w niniejszej sprawie jest fakt, że na dzień 1 lutego 2021 roku A. K. była studentką 6 roku Wydziału Lekarskiego (...). W terminie od 1 do 21 lutego 2021 roku odbywała się zimowa sesja egzaminacyjna. W dniu 10 lutego 2021 roku A. K. zdawała egzamin z chirurgii. Jak sama zeznała do egzaminu przygotowywała się kilka tygodni z uwagi na bardzo dużo materiału i ciężki egzamin. Trudno zatem dać wiarę, iż w okresie od 1 do 9 lutego, tj. bezpośrednio przed egzaminem po osiem godzin spędzała w pracy, a nie przygotowywała się do egzaminu. Zauważyć również należy, że w dacie samego egzaminu 10 lutego 2021 roku na liście obecności w pracy znajduje się podpis wnioskodawczyni, co rzutuje na wiarygodność danych znajdujących się na tej liście. Co więcej jak wynika z kserokopii zaświadczenia (...) i pisma (...), zajęcia w semestrze letnim przebiegały od 22 lutego 2021 roku do 2 kwietnia 2021 roku, od 12 kwietnia 2021 roku do 30 kwietnia 2021 roku i od 10 maja 2021 roku do 18 czerwca 2021 roku. W terminie od 22 do 26 lutego 2021 roku grupa do której była przypisana wnioskodawczyni miała zajęcia z przedmiotu okulistyka w godzinach 8.00-11.30. Sama wnioskodawczyni przyznała, że w tym czasie miała zajęcia, próbowała natomiast usprawiedliwiać się, że były to zajęcia zdalne, albo pobierała tylko materiały i filmiki. Jednocześnie przyznała, że uczestniczyła w tych spotkaniach, a pracodawca wyrażał na to zgodę, było to w godzinach pracy. Powyższe oznacza, że nie mogła wykonywać w tym czasie pracy, a na pewno nie wykonywała jej w pełnym wymiarze czasu pracy. Należy również zwrócić uwagę na okoliczność, że wnioskodawczyni jest córką właścicieli PPHU (...), o ciąży zarówno ona jak i rodzice dowiedzieli się w dniach 5-7 lutego 2021 roku, zaś zgłoszenie jej do ubezpieczenia społecznego nastąpiło dopiero w dniu 16 lutego 2021 roku.

Na brak realnej potrzeby zatrudnienia wnioskodawczyni wskazuje również okoliczność, zdaniem Sądu Okręgowego, że zarówno przed jej zatrudnieniem, jak i po przejściu na zwolnienie lekarskie na zatrudniano pracownika na stanowisku opiekun klienta, a czynności rzekomo wykonywane przez wnioskodawczynię mieli świadczyć właściciele i I. W.. Zatrudnienia za wynagrodzeniem 5 300 zł nie uzasadniała także sytuacja finansowa firmy, której dochód w styczniu 2021 roku wyniósł 1 465,21 zł, zaś w lutym 2021 roku – 9713,60 zł, a także wynagrodzenia pozostałych pracowników – 2800 zł brutto miesięcznie.

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika natomiast, że strony istotnie nawiązały umowę o pracę. Nie można, jednak w ocenie Sądu pierwszej instancji, stwierdzić czy czynności pracownicze były faktycznie wykonywane przez A. K., codziennie w pełnym wymiarze czasu w granicach powierzonych obowiązków i stanowiska.

Do ustalenia, iż doszło do powstania pomiędzy stronami stosunku pracy nie jest wystarczające spełnienie warunków formalnych zatrudnienia, takich jak zawarcie umowy o pracę, czy uzyskanie zaświadczenia lekarskiego o zdolności do pracy na stanowisku account menager, jak to miało miejsce w sprawie niniejszej. Koniecznym było ustalenie, że strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to czyniły. Nie może być bowiem tolerowana sytuacja, w której osoba zainteresowana w uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, do których nie ma tytułu, z pomocą płatnika składek wytwarza dokumenty służące wyłącznie do tego celu. Strony nie przedstawiły żadnych dowodów potwierdzających codzienny kontakt między nimi i kontrolowania przez właścicieli Spółki pracy wykonywanej przez wnioskodawczynię.

Mając na uwadze powyższe okoliczności zdaniem Sądu Okręgowego, zawarcie umowy o pracę podyktowane było chęcią uzyskania przez A. K. świadczeń związanych z macierzyństwem. Niewątpliwie żaden przepis ustawy nie zabrania zatrudniania kobiet w zaawansowanej nawet ciąży. Wręcz przeciwnie, przepisy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych w wielu przypadkach szczególnie chronią interesy pracownic będących w ciąży. Co więcej zgodnie z ugruntowaną linią orzecznictwa przyjmowanie z góry założenia, że umowa zawarta z kobietą w ciąży jest pozorna nosi znamiona dyskryminacji. Jednak te ogólne dyrektywy nie mogą służyć wyłudzaniu środków z ubezpieczenia społecznego. W szczególności nawiązanie stosunku pracy nie może nastąpić dla pozoru. W ocenie Sądu Okręgowego jedynym celem zawarcia umowy o pracę było uzyskanie przez A. K. świadczeń z tytułu macierzyństwa z ZUS.

Z tych względów zasadnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. stwierdził, że nie istnieją podstawy do objęcia wnioskodawczyni obowiązkowo ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym od dnia 1 lutego 2021 roku.

Dlatego też Sąd Okręgowy z mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołania skarżących, uznając zaskarżoną decyzję za zasadną, o czym orzekł w punkcie I. sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach procesu Sąd pierwszej instancji uzasadnił art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2023.1935 tekst jednolity ze zm.) Sąd zasądził od A. K. i PPHU (...) s.c. K. P., T. P. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. kwoty po 180 zł, tytułem zwrotu kosztów procesu, o czym orzekł w punkcie II. sentencji orzeczenia.

Z wyrokiem nie zgodziła się wnioskodawczyni A. K.. Zaskarżyła wyrok w całości, zarzucając:

I.  obrazę prawa materialnego:

1.  art. 22 § 1 k.p. przez błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwie zastosowanie tego przepisu, polegające na uznaniu, że w sprawie nie doszło do faktycznego zawarcia umowy o pracę, a A. K. nie była w okresie od dnia 1 lutego 2021 r. pracownikiem w rozumieniu w/w przepisu, podczas gdy stosunek pracy A. K. ze spółką PPHU (...) Spółka Cywilna wypełniał wszystkie przesłanki wynikające z Kodeksu pracy, był przez pracownika rzeczywiście realizowany pod kontrolą pracodawcy i w miejscu przez niego wskazanym,

1.  art. 58 §1 k.c. w zw. z art. 300 k.p., przez dokonanie oceny umowy o pracę ubezpieczonej ze spółką jako nieważnej, bowiem mającej na celu uzyskanie przez nią świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych, podczas gdy nie można przyjąć, że jeżeli stronom umowy o pracę przyświeca taki właśnie cel, to czynność prawna jest nieważna z mocy art. 58 §1 k.c., albowiem sama chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jako motywacja do podjęcia zatrudnienia, nie świadczy o zamiarze obejścia prawa;

II.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegający na:

a.  bezzasadnym wywodzeniu z faktu, że ubezpieczona jest córką właścicieli spółki, fikcyjności okoliczności związanych z zawarciem i wykonywaniem stosunku pracy, podczas, gdy brak jest prawnych regulacji nakazujących bardziej rygorystyczne weryfikowanie tego typu umów w odniesieniu do osób spokrewnionych,

b.  wybiórcze uznanie, że sytuacja finansowa firmy nie pozwalała na zatrudnienie wnioskodawczyni na ustalonych warunkach finansowych, czego uzasadnieniem miały być dochody firmy ze stycznia i lutego 2021 r., podczas gdy na koniec 2020 r. spółka uzyskała dochód w kwocie 92 756,23 zł, pozwalający na wypłatę umówionego wynagrodzenia, jednak tą okoliczność Sąd pominął,

c.  wywiedzenie niekorzystnych dla wnioskodawczyni skutków prawnych z faktu prowadzenia przez spółkę działalności gospodarczej w dwóch lokalizacjach, wyodrębnionych organizacyjnie, co skutkuje brakiem potrzeby przebywania wnioskodawczyni przy pl. (...) w N. nad P. i kontaktów z zatrudnionymi tam pracownikami, co czyni ich wyjaśnienia odnośnie braku wiedzy o zatrudnieniu wnioskodawczyni nieistotnymi dla sprawy,

d.  uznanie, że celem oraz zamiarem stron zawartej umowy o pracę było nawiązanie stosunku pracy wyłącznie w celu objęcia powódki obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznym; w związku z ciążą, przy jednoczesnym braku rzeczywistej realizacji obowiązków pracowniczych w reżimie prawa pracy, podczas gdy faktycznym zamiarem stron było z jednej strony, wykonywanie pracy przez powódkę, a z drugiej strony, korzystanie z tej pracy przez pracodawcę;

e.  bezzasadnym i nie mającym logicznego uzasadnienia ustaleniom, że zatrudnianie A. K. było zbędne w okolicznościach sprawy, przy braku zatrudnienia osoby na jej miejsce, podczas gdy kwestie te i ocena potrzeb firmy należą "łącznie do pracodawcy, który dodatkowo wyjaśnił, że wobec zawarcia umów najmu na wszystkie lokale w obiektach obsługiwanych przez A. K. nie było potrzeby kolejnego zatrudnienia,

f.  nie wskazaniu na czym miały polegać materialne dowody na wykonywanie pracy przez ubezpieczoną w zakresie zawarcia umowy z (...) sp. z o.o. oraz nie wskazanie dlaczego dowody w postaci umów przedstawionych przez wspólników są niewystarczające;

g.  uznanie za niewiarygodne zeznań złożonych przez M. K., z powodu utrzymywania przez niego kontaktów z A. K. na stopie lekarskiej, podczas gdy jednoznacznie potwierdził on, że A. K. kontaktowała się z nim w ramach powierzonych jej obowiązków pracowniczych.

Wskazując na powyższe zarzuty wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez stwierdzenie, że A. K. jako pracownik u płatnika składek PPHU (...) Spółka cywilna podlega ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu od dnia 1 lutego 2021 r.;

2.  obciążenie pozwanego kosztami postępowania w tym kosztami zastępstwa procesowego.

Pozwany nie złożył odpowiedzi na apelację.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest zasadna, chociaż z innych przyczyn niż w niej wskazane. Sąd drugiej instancji bowiem dostrzega w toku postępowania pierwszoinstancyjnego uchybienia przepisom prawa procesowego mają tak doniosłe znaczenie dla zagwarantowania prawa strony do obrony swych praw przed Sądem, iż skutkują nieważnością postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. i koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku do ponownego rozpoznania (art. 386 § 2 k.p.c. ).

Do Sądu Okręgowego w Radomiu wpłynęły dwa odwołania wniesione przez: A. K. ubezpieczoną oraz dwóch wspólników spółki cywilnejK. P., T. P. (1). Obaj wspólnicy złożyli także kolejne pismo procesowe, zgłaszając wnioski dowodowe. Sąd pierwszej instancji procedując sprawę uznał, iż stroną odwołującą się prócz ubezpieczonej jest podmiot – spółka cywilna. Natomiast od dnia 25 września 2003 roku spółka cywilna (art. 860-875 k.c.) jako jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa nie przyznała zdolności prawnej (art. 33 ^{( 1)} § 1 k.c.) nie może być podmiotem praw i obowiązków. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego przedsiębiorcą, który ma obowiązek działać pod firmą, ujawnianą we właściwym rejestrze jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33 ^{( 1)} k.c. Zatem na gruncie prawa prywatnego nie spółka cywilna, lecz wspólnicy takiej spółki (osoby fizyczne) mogą uzyskać status przedsiębiorców. Przedmiotowa kwestia przedstawia się analogicznie na gruncie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców (Dz.U. 2024 poz. 236 tekst jednolity ze zm.). Brak podmiotowości prawnej spółki cywilnej, oznacza również brak jej zdolności sądowej i procesowej, dlatego Sąd Okręgowy nie mógł oznaczyć spółki cywilnej jako strony postępowania, tak jak uczynił to w komparycji zaskarżonego wyroku, zamiast wskazać stricte wspólników wyżej wymienionej spółki cywilnej jaki przyjął to w toku prowadzonego procesu. W tym miejscu dostrzec też należy, iż przedmiotem sprawy jest zagadnienie podlegania nie tyle „ubezpieczeniu społecznemu”, co „ubezpieczeniom społecznym”– wszystkim enumeratywnie ujętym w art. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 2024 poz. 497 tekst jednolity ze zm., dalej zwana ustawą systemową). Natomiast wracając do istoty problemu, w ujęciu prawa ubezpieczeń społecznych to wspólnik spółki cywilnej, a nie spółka, traktowany jest jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, a zatem osoba fizyczna, mająca zdolność sadową i procesową. Nie zmienia stanu rzeczy pewnego rodzaju niekonsekwencja ustawodawcy. Przepisy prawa podatkowego przyznają spółkom cywilnym podmiotowość podatkową w zakresie podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, natomiast regulacje dotyczące identyfikacji podatników i płatników pozwalają na "nadanie spółce cywilnej" numeru identyfikacji podatkowej (NIP). Podobnie wygląda kwestia w zakresie wpisu spółek cywilnych do rejestru REGON. Na podobnej zasadzie spółki cywilne, zatrudniające pracowników, są przyjmowane do ewidencji ZUS. W sytuacji, gdy przy prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej zatrudnieni są pracownicy lub inne osoby pozostające w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tych osób ubezpieczeniami (np. pracownik, osoba współpracująca, zleceniobiorca), możliwe jest przyjęcie takiego sposobu rozliczania składek, w którym płatnikiem składek na ubezpieczenia wspólników są sami wspólnicy, a płatnikiem składek na ubezpieczenia pracowników lub innych osób objętych ubezpieczeniami jest spółka cywilna. Należy wskazać, że organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję wskazując jako jej adresata spółkę cywilną Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowego (...) Spółki Cywilnej K. P. i T. P. (1), ale co ważne decyzję doręczył także wspólnikom oddzielnie, podobnie jak i poprzedzające tę decyzję pisma przedstawiające przebieg postępowania administracyjnego, zakreślające terminy do zajęcia stanowisk w sprawie. Wspólnicy brali udział w postępowaniu administracyjnym. Natomiast Sąd pierwszej instancji stracił z pola widzenia prawny charakter spółki cywilnej. Na terminie rozprawy dnia 23 czerwca 2022 roku, na który K. P. została wezwana jak wynika z dowodu doręczenia k. 63 zapadło postanowienie o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadków, który został przeprowadzony na piśmie. Jednakże o możliwości zadania pytań na piśmie świadkom strona procesu - K. P. (odwołująca się) nie została zawiadomiona. Brak też jest w aktach sprawy dowodu doręczenia wspólnikom spółki odpisu postanowienia o przeprowadzanie dowodu z zeznań świadków na piśmie. Sąd zaniechał zawiadomienia odwołującej się K. P. o terminie rozpraw: dnia 7 września 2023 roku, dnia 13 sierpnia 2024 roku uniemożliwiając udział w procesie, w tym na ostatnim terminie rozprawy z dnia 13 sierpnia 2024 roku, poprzedzający bezpośrednio wydanie wyroku (na terminach w dniach: 12 stycznia 2023 roku, 7 grudnia 2023 roku nie zostały dokonane czynności procesowe, na terminie dnia 7 września 2023 roku odebrane zostały wyjaśnienia tylko w trybie informacyjnym od wspólnika). Odwołująca się K. P. nie stawiała się na terminy rozprawy dnia 27 lutego 2024 roku i nie mogła być zawiadamiana o kolejnym terminie rozprawy z dnia 13 sierpnia 2024 roku. Sąd Okręgowy, z naruszeniem prawa strony do Sądu, rozstrzygnął sprawę bez jej udziału. W realiach niniejszej sprawy obowiązkiem Sądu było podjęcie czynności celem umożliwienia wszystkim odwołującym się, w tym także wspólnikowi spółki cywilnej K. P. udziału w rozprawie, wypowiedzenia się co do wyników postępowania dowodowego, zgłoszenia ewentualnie własnych dowodów. T. P. (1) na rozprawie dnia 27 lutego 202 roku został zawiadomiony o terminie rozprawy z dnia 13 sierpnia 2024 roku, ale to zawiadomienie nie może być uznane za skuteczne co do drugiego wspólnika spółki cywilnej, który w procesie wyraził wolą samodzielnego udziału podpisując obok drugiego wspólnika odwołanie oraz pismo procesowe16 grudnia 2021 roku, zawierające wnioski dowodowe. Nie można zatem uznać, iż T. P. (1) był umocowany w zakresie pełnomocnictwa procesowego na mocy aneksu do umowy spółki. Umocowanie to, w ramach umowy spółki cywilnej ma wyraźnie materialno prawny, a nie procesowe charakter, o czym także świadczą samodzielnie, oddzielnie podejmowane czynności procesowych przez obu wspólników na pierwszym etapie procesu.

W judykaturze Sądu Najwyższego jest utrwalone stanowisko, że nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy strona procesu, wbrew swej woli, zostaje faktycznie pozbawiona możności działania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1999 r. II CKN 318/98). W niniejszej sprawie należało przyjąć, że takiej ochrony własnych praw przed Sądem Okręgowym został pozbawiony wspólnik spółki cywilnej K. P., co skutkowało nieważnością postępowania.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy powinien przeprowadzić postępowanie sądowe z udziałem wszystkich stron procesu, zawiadomić o terminie rozprawy oddzielnie wspólników spółki cywilnej, w tym K. P., umożliwiając jej obronę swych praw przed Sądem, a w przypadku przeprowadzania czynności procesowych poza rozprawą zawiadomić o ich przebiegu wszystkie strony procesu, w tym oddzielnie wspólników spółki cywilnej dołączając do akt sprawy stosowane dowody doręczeń w sposób umożliwiający identyfikacje przedmiotu doręczenia, dbając także o należyte sporządzenie protokołu rozprawy, komparycji orzeczeń ze wskazaniem dwóch odwołań stanowiących przedmiot rozpoznania, wskazaniem wszystkich odwołujących się oraz prawidłowo oznaczając przedmiot procesu. W toku ponownie przeprowadzanych czynności Sąd pierwszej instancji powinien odebrać stanowisko procesowe od K. P. w zakresie konieczności ponownego przeprowadzenia, uzupełnienia dowodu z zeznań świadków przesłuchanych na piśmie zgodnie z postanowieniem z dnia 29 marca 2023 roku. Kolejno Sąd Okręgowy ustalając w oparciu o całokształt materiału dowodowego stan faktyczny podda go wnikliwej analizie prawnej mając na uwadze także argumentację apelującego zaprezentowaną na etapie postępowania drugoinstancyjnego. Sąd Okręgowy wyda stosowne rozstrzygnięcie merytoryczne w sprawie, w razie potrzeby uzasadni je zgodnie z wymogami art. 327 ¹ k.p.c., pamiętając, iż wyjaśnienia strony złożone w trybie informacyjnym nie zastępują dowodu z przesłuchania strony zgodnie z wymogami art. 299 k.p.c. i art. 304 k.p.c., jak nieprawidłowo Sąd przyjął w uzasadnieniu swojego wyroku w zakresie wyjaśnień T. P. (1) (wymieniony nie został przesłuchany w charakterze strony).

Mając na uwadze podniesione okoliczności sprawy nie ulega wątpliwości, że wskutek wadliwego postępowania Sądu pierwszej instancji K. P. nie miała możliwości uczestniczenia w procesie jako jego pełnoprawny uczestnik - strona postępowania, a co za tym idzie, pozbawiona została przysługujących jej uprawnień, nie miała możliwości podjęcia właściwej obrony swych praw zależnych od rozstrzygnięcia w sprawie.

Z tego powodu Sąd Apelacyjny stwierdzając, że postępowanie Sądu pierwszej instancji dotknięte jest nieważnością postępowania opisaną w art. 379 pkt 5 k.p.c., działając w oparciu o art. 386 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Radomiu i pozostawiając temu Sądowi, zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c. orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Iwona Jawor-Piszcz