Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 stycznia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	sędzia Krzysztof Szewczak
Protokolant: sekretarz sądowy Joanna Malena

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 stycznia 2025 r. w L.

sprawy Zakładu Karnego w O.

z udziałem K. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o wysokość podstawy wymiaru składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 21 lutego 2024 r. sygn. akt VIII U 1699/23

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. na rzecz Zakładu Karnego w O., tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, kwotę 915 (dziewięćset piętnaście) złotych z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia o kosztach postępowania do dnia zapłaty.

Krzysztof Szewczak

III AUa 233/24

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. decyzją z dnia 4 kwietnia 2023 r., nr (...), stwierdził, że podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla K. K. z tytułu służby u płatnika składek Zakładu Karnego w O. wynosi za następujące okresy:

miesiąc/rok	podstawa wymiaru składek
grudzień 2014 r.	21 295,77 zł
grudzień 2015 r.	38 946,41 zł
grudzień 2016 r.	47 825,21 zł
sierpień 2017 r.	38 732,67 zł

W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy podniósł, że przeprowadził u płatnika składek kontrolę okresową w zakresie zgodności, prawidłowości i rzetelności obliczania, potrącania i deklarowania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe należnych od uposażenia funkcjonariuszy Służby Więziennej zwolnionych ze służby, którzy nie spełniali warunków do nabycia prawa do emerytury policyjnej lub policyjnej renty inwalidzkiej. W ocenie organu rentowego, Zakład Karny dokonał nieprawidłowego ubruttowienia uposażeń wypłaconych po dniu 31 grudnia 1998 r. za byłych funkcjonariuszy zwolnionych ze służby, tj. zastosował wskaźnik inny niż ustalony w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu przeliczenia przychodu w związku z wprowadzeniem obowiązku opłacania składki na ubezpieczenia społeczne przez ubezpieczonych. Przepis wskazuje na wskaźnik 123,0164 %, a odesłanie do niego zawiera art. 168 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej poprzez art. 110 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. ZUS dodał, że przepisy ustawy o Służbie Więziennej jako lex specialis regulują obowiązek naliczania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a odpowiednie stosowanie przepisów ustawy systemowej oznacza przyjęcie wskaźnika 123,0164 %. Wskaźnik jest przy tym jednolity i zapewnia zasadę równości wszystkich ubezpieczonych i płatników składek w naliczaniu ubruttowienia. Organ rentowy powołał się przy tym na orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 listopada 2018 roku, sygn. akt III AUa 587/18, które potwierdza takie stanowisko.

Płatnik składek Zakład Karny w O. w odwołaniu od powyższej decyzji, zaskarżając ją w całości i podnosząc szereg zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego i procesowego, wnosił o jej zmianę decyzji poprzez stwierdzenie, że podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonego z tytułu pełnienia służby wynosi wskazaną przez niego kwotę. Płatnik składek w uzasadnieniu odwołania zakwestionował zasadność przyjęcia przez organ rentowy wskaźnika ubruttowienia na poziomie 123,0164 %. Zdaniem odwołującego, wskaźnik określony w przepisach rozporządzenia z dnia 14 grudnia 1998 r. nie może być stosowany bezpośrednio, ponieważ powodowałby nieuzasadnione podwyższenie uposażeń. Przy jego wyliczaniu nie należało bowiem uwzględniać stopy procentowej składek na ubezpieczenie chorobowe, skoro ustawa o Służbie Więziennej nie przewiduje obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie chorobowe. Stosowanie „odpowiednie” art. 110 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oznacza więc nieuwzględnianie składek na to ubezpieczenie.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. wnosił o jego oddalenie, nie znajdując podstaw do zmiany decyzji.

Drugą decyzją z dnia 4 kwietnia 2023 r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. stwierdził, że dla płatnika składek Zakładu Karnego w O. podstawa wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych za ubezpieczonego K. K. wynosi za następujące okresy:

miesiąc/rok	podstawa wymiaru składek
grudzień 2014 r.	21 295,77 zł
grudzień 2015 r.	38 946,41 zł
grudzień 2016 r.	47 825,21 zł
sierpień 2017 r.	38 732,67 zł

Uzasadnienie tej decyzji zawierało argumentację tożsamą jak w przypadku decyzji o ustaleniu podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe. ZUS wskazał, że płatnik zastosował niewłaściwy składnik ubruttowienia uposażenia przy przekazywaniu składek w trybie art. 168 ustawy o Służbie Więziennej. Jednocześnie podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi równocześnie podstawę wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych.

Płatnik składek Zakład Karny w O. złożył odwołanie od powyższej decyzji, zaskarżając ją w całości i podnosząc zarzuty tożsame jak w przypadku zaskarżenia decyzji o ustaleniu podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Płatnik składek wnosił o jej zmianę poprzez przyjęcie podstawy wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych za ubezpieczonego K. K. w wysokości wskazanej w odwołaniu. Zakład Karny ponownie argumentował, że wskaźnik ubruttowienia należy stosować po odliczeniu stopy procentowej składki na ubezpieczenie chorobowe.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. wnosił o jego oddalenie.

Postanowieniem z dnia 5 lipca 2023 r. Sąd Okręgowy połączył sprawy z obu odwołań do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Wyrokiem z dnia 21 lutego 2024 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił zaskarżoną decyzję nr (...) z dnia 4 kwietnia 2023 r., w ten sposób, że ustalił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne
i rentowe odpowiednio:

- za miesiąc grudzień 2014 r. w kwocie 19 507,93 zł,

- za miesiąc grudzień 2015 r. w kwocie 35 676,74 zł,

- za miesiąc grudzień 2016 r. w kwocie 43 810,14 zł,

- za miesiąc sierpień 2017 r. w kwocie 35 302,36 zł (pkt I wyroku)

oraz zmienił zaskarżoną decyzję nr (...) z dnia 4 kwietnia 2023 r., w ten sposób, że ustalił podstawę wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych ubezpieczonego K. K. odpowiednio:

- za miesiąc grudzień 2014 r. w kwocie 19 507,93 zł,

- za miesiąc grudzień 2015 r. w kwocie 35 676,74 zł,

- za miesiąc grudzień 2016 r. w kwocie 43 810,14 zł,

- za miesiąc sierpień 2017 r. w kwocie 35 302,36 zł (pkt II wyroku),

a także zasadził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. na rzecz Zakładu Karnego w O. tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 990 zł wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (pkt III wyroku).

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji ustalił, że K. K. pełnił służbę w Zakładzie Karnym w O. jako funkcjonariusz Służby Więziennej w okresie od dnia 1 czerwca 2014 r. do dnia 31 sierpnia 2017 r. W tym czasie pobrał z tego tytułu następujące uposażenie, obliczone za cały rok na miesiąc grudzień danego roku lub na ostatni miesiąc pozostawania w służbie w danym roku:

miesiąc/rok	uposażenie
grudzień 2014 r.	17 311,33 zł
grudzień 2015 r.	31 659,53 zł
grudzień 2016 r.	38 877,10 zł
sierpień 2017 r.	31 327,30 zł

Po zwolnieniu K. K. ze służby, wobec niespełnienia przez niego warunków do nabycia prawa do emerytury policyjnej lub policyjnej renty inwalidzkiej, płatnik składek w trybie art. 168 ustawy o Służbie Więziennej oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2010 r. w sprawie przekazywania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe funkcjonariuszy Służby Więziennej zwolnionych ze służby (Dz.U. 2010 r., Nr 179, poz. 1212) przekazał do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składki na jego ubezpieczenia emerytalne i rentowe za okres służby, przyjmując jako podstawę ich wymiaru wyżej wskazane uposażenie po zastosowaniu wskaźnika przeliczenia przychodu (tzw. wskaźnika ubruttowienia) wyliczonego według wzoru:

gdzie: – oznacza wskaźnik ubruttowienia;

– oznacza wartość procentową składek ponoszoną przez ubezpieczonego, bez uwzględnienia stopy procentowej składki na ubezpieczenie chorobowe, wyrażoną w ułamku dziesiętnym.

W konsekwencji płatnik składek, uwzględniając zmiany w stopach procentowych składek na ubezpieczenia rentowe w części ponoszonej przez ubezpieczonego, przyjął wskaźnik ubruttowienia, który za okres od dnia 1 stycznia 2008 r. wyniósł 112,6888 %.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadził u płatnika składek kontrolę w zakresie deklarowania podstaw wymiaru składek oraz wysokości składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i Fundusz Emerytur Pomostowych za funkcjonariusza K. K., którego stosunek służbowy ustał, i który nie spełniał warunków do nabycia prawa do emerytury policyjnej lub policyjnej renty inwalidzkiej, zakończoną protokołem z dnia 10 listopada 2022 r. Pismem z dnia 31 stycznia 2023 r. organ rentowy wszczął z urzędu postępowanie administracyjne w sprawie stanowiącej przedmiot kontroli, po czym pismem z dnia 23 lutego 2023 r. zawiadomił o zakończeniu postępowania dowodowego i wydał zaskarżone decyzje z dnia 4 kwietnia 2023 r.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z zeznań świadka oraz dokumentów.

Sąd I instancji obdarzył wiarą zeznania świadka M. G., który jest zatrudniony u płatnika skladek w Dziale Finansowym i zajmuje się głównie płacami. Przytoczył okoliczności związane z kontrolą prowadzoną przez organ rentowy w zakresie m.in. prawidłowości przekazywania składek za funkcjonariuszy, którzy odeszli ze służby przed nabyciem uprawnień emerytalnych z zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy. Wskazał, że Zakład Karny w O., wzorem innych jednostek na terenie kraju, dokonał przeliczenia przekazanych składek za ubezpieczonego według tzw. wskaźnika płynnego, który nie uwzględnia stopy procentowej składki na ubezpieczenia chorobowe. Podnoszone przez niego okoliczności znajdują odzwierciedlenie w dowodach z dokumentów. Natomiast wyrażona przez świadka ocena co do poprawności działań płatnika nie stanowi elementu ustaleń faktycznych, a oceny prawnej dokonywanej przez sąd.

Dowody z dokumentów nie budziły wątpliwości Sądu Okręgowego, a ich forma i treść nie były kwestionowane przez strony. Przedmiot sporu sprowadzał się nie tyle do ustalenia odpowiednich faktów, co do oceny prawnej zdarzenia już zaistniałego, w którym płatnik składek ustalił podstawy wymiaru oraz odprowadził od nich składki w określonej wysokości. Bez znaczenia dla ustaleń pozostają więc kwestie uboczne, takie jak przebieg kontroli organu rentowego w innych jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej, czy korespondencja prowadzona przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej. Tego rodzaju okoliczności nie stanowią przedmiotu ustaleń faktycznych niezbędnych dla rozpatrzenia sprawy.

Kwoty uposażenia ubezpieczonego Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o zestawienia sporządzone przez płatnika składek, które znalazły potwierdzenie w dołączonych do akt organu rentowego kartotekach wynagrodzeń K. K.. Sąd I instancji podkreślił, że kwoty uposażenia, które stały się następnie podstawą dalszych obliczeń według odmiennych wskaźników, nie były sporne pomiędzy stronami.

We wstępie do oceny prawnej powyższego stanu faktycznego Sąd Okręgowy zaznaczył, że istota sporu sprowadzała się do zastosowania odpowiedniego wskaźnika przeliczenia przychodu stosowanego dla przeliczenia uposażenia funkcjonariuszy Służby Więziennej przy przekazaniu składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ostateczne ustalenie wysokości uposażenia (przychodu) po tym przeliczeniu będzie stanowić właściwą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz Fundusz Emerytur Pomostowych.

Sąd Okręgowy stwierdził, że kwestia sporna wyznaczona jest przez szereg przepisów, na podstawie których ustalić trzeba prawidłowy mechanizm rozliczeń dla byłych funkcjonariuszy Służby Więziennej. Punktem wyjścia jest art. 168 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 1683 ze zm.), zgodnie z którym, jeżeli funkcjonariusz, którego stosunek służbowy ustał, nie spełnia warunków do nabycia prawa do emerytury policyjnej lub policyjnej renty inwalidzkiej, od uposażenia wypłaconego funkcjonariuszowi po dniu 31 grudnia 1998 r. do dnia zwolnienia ze służby, od którego nie odprowadzono składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, przekazuje się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składki za ten okres przewidziane na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 1230 ze zm.), zwanej dalej „ustawą systemową”. Przepis art. 168 ust. 2 pkt 1 ustawy o Służbie Więziennej precyzuje, że za uposażenie stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, o którym mowa w ust. 1, rozumie się uposażenie zasadnicze, dodatki do uposażenia, nagrody roczne i uznaniowe oraz dodatkowe wynagrodzenie wypłacane na podstawie art. 208, odpowiednio przeliczone zgodnie z art. 110 ustawy, o której mowa w ust. 1 (ustawy systemowej). Ważnym przepisem, wskazującym na kierunek interpretacyjny całego mechanizmu stosowanego do obliczania i przekazywania składek, jest art. 168 ust. 5 ustawy o Służbie Więziennej, zgodnie z którym przy obliczaniu kwoty należnych składek, waloryzowanych na podstawie ust. 4, stosuje się odpowiednio art. 19 ust. 1 oraz art. 22 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy systemowej. Przepis art. 168 ust. 4 ustawy o Służbie Więziennej wskazuje zaś, że składki podlegają waloryzacji wskaźnikiem waloryzacji składek określonym na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 1251 ze zm.), zwanej dalej „ustawą emerytalną”.

Zakład Karny w O. wypełnił powyższy obowiązek i przekazał składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe funkcjonariusza zwolnionego ze służby, który nie spełnił warunków do nabycia prawa do emerytury policyjnej lub policyjnej renty inwalidzkiej. Przekazanie nastąpiło w trybie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2010 r. w sprawie przekazywania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe funkcjonariuszy Służby Więziennej zwolnionych ze służby (Dz.U. 2010 r., Nr 179, poz. 1212). Rozporządzenie to – podobnie jak aktualne rozporządzenie z dnia 19 września 2018 r. (Dz. U. 2018 r., poz. 1911) – w § 2 ust. 2 nakłada na płatnika składek obowiązek sporządzenia deklaracji rozliczeniowych i imiennych raportów miesięcznych określonych w ustawie systemowej, tj. dokumentów oznaczonych symbolami odpowiednio ZUS (...) i ZUS (...), przy czym z uwzględnieniem całego okresu służby funkcjonariusza (a nie odrębnie za każdy miesiąc) i przekazania składek za miesiąc grudzień, za funkcjonariusza, który pozostawał w służbie cały rok kalendarzowy lub co najmniej w grudniu danego roku kalendarzowego lub za ostatni miesiąc pozostawania w służbie za funkcjonariusza, który został zwolniony ze służby w trakcie roku kalendarzowego.

Problematyczne w sprawie niniejszej okazało się określenie właściwej podstawy wymiaru składek w dokumentach przekazanych do ZUS w trybie powyższych przepisów. Funkcjonariusze Służby Więziennej nie podlegają bowiem powszechnym ubezpieczeniom społecznym, wobec czego nie mają do nich zastosowania przepisy ustawy systemowej w zakresie comiesięcznego ustalania podstawy wymiaru składek oraz obliczania wysokości składek odprowadzanych na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Stąd ustawodawca nakazał odpowiednie stosowanie art. 110 ustawy systemowej. Przepis ten stanowi, że płatnicy składek podwyższą ubezpieczonym, o których mowa w art. 16 ust. 1, przychód należny od dnia 1 stycznia 1999 r., przeliczając go w taki sposób, aby po potrąceniu składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe nie był on niższy niż przed przeliczeniem. Z kolei art. 110 ust. 3 ustawy systemowej zawiera delegację ustawową, na podstawie której Minister Pracy i Polityki Socjalnej wydał rozporządzenie z dnia 14 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu przeliczenia przychodu w związku z wprowadzeniem obowiązku opłacania składki na ubezpieczenia społeczne przez ubezpieczonych (Dz.U. 1998 r., Nr 153, poz. 1006). Rozporządzenie precyzuje w jaki sposób należy ustalić przychód dla ubezpieczonych tak, aby z dniem wejścia w życie ustawy odpowiadał on przychodowi, który mógłby stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla osób, które do tej pory nie ponosiły ciężaru odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne. Innymi słowy należało dostosować wysokość przychodu do nowego sposobu jego oskładkowania tak, aby kwota przychodu bez tych składek (ponoszonych przez ubezpieczonego) nie była niższa, niż przychód osiągany przed zmianami. Ten wstęp, zdaniem Sądu Okręgowego, jest o tyle istotny, że zastosowanie przeliczenia w myśl art. 110 ustawy systemowej jest nierozerwalnie związane właśnie z nowym sposobem ustalania podstawy wymiaru składek od dnia 1 stycznia 1999 r. Jednocześnie bowiem wprowadzony został art. 22 ust. 1 ustawy systemowej, który określał osobne stopy procentowe składek na poszczególne rodzaje ubezpieczenia, tj. emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, a także art. 16 ustawy systemowej, który ustalał rozkład proporcji, w jakich ciężar składek ponosił płatnik oraz ubezpieczony. Począwszy od 1999 r. zarówno płatnik składek, jak i ubezpieczony odprowadzali składki na ubezpieczenia społeczne, co nie miało miejsca w poprzednim systemie ich finansowania, regulowanym przez ustawę z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1986 r., Nr 42, poz. 202).

Aby zatem płynnie przejść z poprzedniego systemu do obecnego ustawodawca zdecydował się przeliczyć odpowiednio przychód i „ubruttowić” go o składki, jakie od stycznia 1999 r. ponosić miał ubezpieczony. Należało w tym celu podwyższyć przychód, stanowiący nową podstawę wymiaru składek, tak, aby uwzględniał on nowe zobowiązania po stronie ubezpieczonego bez uszczerbku dla niego, bilansując i godząc tym samym obydwa systemy. Wypełnieniem tych przepisów, w zakresie ustalenia nowej wysokości przychodu ubezpieczonym, jest mechanizm wprowadzony w rozporządzeniu z dnia 14 grudnia 1998 r. W § 2 ust. 1 rozporządzenia nałożono obowiązek ustalenia nowej wysokości przysługujących ubezpieczonemu od dnia 1 stycznia 1999 r. składników przychodu. Przepis § 2 ust. 2 wskazuje, że przychód tak ustalony nie może być niższy od kwoty wynikającej z przeliczenia przychodu za styczeń 1999 r. według wzoru zamieszczonego w załączniku do rozporządzenia. Wzór ten zawiera trzy elementy, w tym „wskaźnik przeliczenia przychodu dla ubezpieczonych, podlegających ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu chorobowemu” (zwany dalej wskaźnikiem ubruttowienia), który wynosi 123,0164%. W sposób skrótowy można przyjąć, że w celu prawidłowego przejścia do nowego systemu płatnik powinien pomnożyć dotychczasowy przychód ubezpieczonego przez 123,0164% i w ten sposób ustalić nowy przychód, a tym samym nową podstawę wymiaru składek.

Powyższe wyjaśnienie, zdaniem Sądu Okręgowego, stanowi fundament istoty sprawy i rzutuje na dalsze rozważania oraz prawidłowe zdekodowanie stosowanych norm prawnych. Właściwe zrozumienie mechanizmu wcielonego w życie od 1999 r. ma znaczenie dla niniejszej sprawy, w której organ rentowy stoi na stanowisku, że mechanizm ten ma bezpośrednie, niezmienne przełożenie na sposób ustalania wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe byłych funkcjonariuszy, a tym samym na wysokość przekazanych składek w trybie art. 168 ustawy o Służbie Więziennej. Organ rentowy założył, że w przypadku funkcjonariuszy tej formacji należy wprost stosować wskaźnik ubruttowienia w wysokości 123,0164% ustalony w 1999 r. i pomnożyć przez niego uposażenie wypłacone przez Zakład Karny w każdym roku funkcjonariuszowi, którego stosunek służbowy ustał. Odwołujący się płatnik składek argumentował z kolei, że wskaźnik ubruttowienia powinien zostać ustalony z uwzględnieniem wyłącznie stóp procentowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, bez ubezpieczenia chorobowego, co odpowiednio zmniejszy jego wartość, a dodatkowo powinien brać pod uwagę zmiany w wysokościach tych stóp i rozkładzie ciężaru składek pomiędzy płatnikiem a ubezpieczonym. Rzecz sprowadza się tym samym do przyjęcia stałego wskaźnika ubruttowienia określonego w rozporządzeniu, bądź wskaźnika płynnego, obniżonego o ubezpieczenie chorobowe, a do tego zmiennego w czasie.

Sąd Okręgowy w całości podzielił zapatrywanie płatnika składek, zaś stanowisko organu rentowego uznał za nieprawidłowe z kilku powodów.

Pierwszym, podstawowym argumentem przemawiającym za słusznością argumentacji strony odwołującej się jest wykładnia językowa zacytowanych wyżej przepisów. Przepis art. 168 ustawy o Służbie Więziennej dwukrotnie, bo w ust. 1 i 2, bezpośrednio posługuje się pojęciem składek na „ubezpieczenia emerytalne i rentowe”, z pominięciem ubezpieczenia chorobowego. Takie sformułowanie i zawarte w nim ograniczenie właściwie zamyka dyskusję odnośnie ubruttowienia uposażenia o wysokość składek na ubezpieczenie chorobowe i wyraźnie nakazuje odprowadzenie składek tylko na dwa rodzaje ubezpieczeń. Nie daje jednak odpowiedzi w jaki sposób należy obliczyć wysokość składki i wobec tego należy odnieść się do ust. 5 przepisu, zgodnie z którym przy obliczaniu kwoty należnych składek stosuje się odpowiednio art. 19 ust. 1 oraz art. 22 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy systemowej. Tymczasem art. 19 ust. 1 ustawy systemowej wyraźnie stanowi o rocznej podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, z kolei art. 22 ust. 1 pkt 1 i 2 tej ustawy określa stopy procentowe właśnie na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Ustawodawca odsyłając do pierwszego z tych przepisów nakazał więc stosować tzw. kwotę graniczną rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w przypadku funkcjonariuszy, natomiast w ogóle nie odniósł się do art. 20 ust. 2 tej ustawy, który wyłącza stosowanie takiej kwoty w przypadku ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe. Gdyby ustawodawcy zależało na ubruttowieniu uposażenia o wysokość składek również na ubezpieczenie chorobowe, to niewątpliwie rozwiązałby też kwestię odpowiedniego rozliczenia tych składek.

Powyższa konkluzja jest uzasadniona zwłaszcza przy ujęciu systemowym omawianych regulacji. Przepis art. 168 ustawy o Służby Więziennej nie został zawieszony w próżni i wywołuje wymierne efekty dla osób „wchłanianych” przez system powszechny, a do tego rodzi po stronie organu rentowego obowiązek prawidłowego zarachowania otrzymanych składek. Należy dostrzec, że drugi powołany wyżej przepis, tj. art. 22 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy systemowej, jest spójny z art. 55 ust. 1 tej ustawy, który wyodrębnia w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych następujące fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy oraz wypadkowy i o ile, stosownie chociażby do ust. 2 tego przepisu, składki na każdy z nich odprowadza się zbiorczo w jednej kwocie, o tyle każdy z nich pełni inną funkcję i kwota tych składek podlega już odpowiedniemu rozdzieleniu. Następuje to w trybie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2022 r., poz. 1771). I tak, zgodnie z § 7 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia, ZUS dokonaną przez płatnika składek wpłatę na numer rachunku składkowego rozdziela na pokrycie należności z tytułu składek na poszczególne fundusze, z uwzględnieniem proporcjonalnego procentowego podziału wpłaty według kwot składek przypadających do zapłaty na poszczególne fundusze na podstawie danych zawartych w deklaracji złożonej za ostatni miesiąc kalendarzowy. Dalej, stosownie do § 12 ust. 1 i 2 rozporządzenia ZUS dokonuje rozliczenia dokonanej przez płatnika składek wpłaty w części przypadającej na dany fundusz według podziału ustalonego zgodnie z § 7 ust. 1, przy czym kolejność tego rozliczenia nakazuje zaliczyć kwotę wpłaty kolejno na fundusz emerytalny i otwarte fundusze emerytalne, fundusz rentowy, fundusz chorobowy oraz fundusz wypadkowy, począwszy od należności o najwcześniejszym terminie płatności. Tym samym kwota składek przekazana przez płatnika, ściśle określona i obliczona według przepisów, nie jest kwotą dowolną, a nadto podlega ścisłemu zarachowaniu według rozporządzenia z uwzględnieniem rozkładu proporcji na każdy rodzaj ubezpieczenia (funduszu).

Sąd Okręgowy dodatkowo podniósł, że organ rentowy w ogóle nie wskazywał na wadliwość deklaracji rozliczeniowych i raportów imiennych składanych przez Zakład Karny w O., a przecież przepis § 2 ust. 1 powołanego rozporządzenia nakazuje płatnikowi rozliczać składki na każdy rodzaj ubezpieczenia osobno. Tymczasem odwołujący się w niniejszej sprawie płatnik konsekwentnie wskazuje, że nie ma obowiązku rozliczania składek na ubezpieczenia chorobowe.

Zestawienie powyższych przepisów jasno pokazuje, że ustawodawca intencjonalnie nie uregulował sposobu rozliczania składek w części, która przypadałaby na ubezpieczenie chorobowe w przypadku przekazania składek w trybie art. 168 ustawy o Służbie Więziennej. Trudno uznać to za działanie nieprzemyślane, biorąc pod uwagę jednoznaczną treść zacytowanych przepisów i wyraźne rozróżnienie rodzajów ubezpieczeń w kontekście późniejszego rozliczenia składek, jakiego dokonać musiał przecież Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Co więcej argument, iż jest to działanie ustawodawcy jak najbardziej celowe, wspiera treść rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 grudnia 1998 r., który wprowadza wskaźnik ubruttowienia. Jak wynika z załącznika wskaźnik 123,0164% odnosi się tylko do ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu chorobowemu. Natomiast funkcjonariusze Służby Więziennej, po przejściu do systemu powszechnego, nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu i nie nabędą uprawnień przewidzianych w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 2780 ze zm.) z tytułu zdarzeń, jakie miały miejsce w trakcie służby. Nie obejmuje ich też okres ochronny z art. 7 i art. 30 tej ustawy (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2017 r., I UK 121/16, LEX nr 2216098; wyrok Sądu Rejonowego w Elblągu z dnia 31 października 2017 r., IV U 564/17, Legalis nr 2009016). Wobec tego jako nielogiczne jawi się ubruttowianie ich uposażenia z uwzględnieniem składek na ubezpieczenie chorobowe. Zwłaszcza, gdy w art. 168 ustawy o Służbie Więziennej, będącej podstawą prawną przekazania składek, ustawodawca wyraźnie odnosi się do składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, co nie może pozostać bez wpływu na ustalenie wskaźnika ubruttowienia.

Kolejnym argumentem wykładni językowej jest użycie w art. 168 ust. 2 pkt 1 ustawy o Służbie Więziennej sformułowania „uposażenie (…) odpowiednio przeliczone zgodnie z art. 110 ustawy”. Organ rentowy nadaje wyrażeniu „odpowiednio” błędne znaczenie, ponieważ w jego interpretacji sprowadza się ono do zastosowania wskazanego przepisu wprost. Tymczasem bliższa analiza treści przepisu sugeruje odmienną interpretację. Ustawodawca odesłał bowiem nie tyle do odpowiedniego stosowania art. 110 ustawy systemowej in extenso, ale odpowiedniego wyłącznie przeliczenia w myśl tego przepisu. Jak zaś zostało wyżej wyjaśnione, przeliczenie przychodu (a nie uposażenia) wynika z nałożenia na ubezpieczonych ciężaru składek na ubezpieczenie również chorobowe, które to ubezpieczenie nie dotyczy przecież funkcjonariuszy. W tym właśnie wyraża się odpowiednie stosowanie, że należy brać pod uwagę zmiany nadane przepisem wyjściowym. Przeliczenie nie pozostaje bowiem oderwane od składników jednostkowych wskaźnika. Dodatkowo, odpowiednie odesłanie nie może nie uwzględniać macierzystej normy prawnej, a ta odnosi się tylko do dwóch rodzajów ubezpieczeń. Przepisu art. 110 ustawy systemowej nie można odczytywać z pominięciem art. 168 ustawy o Służbie Więziennej. Skoro drugi z tych przepisów zakreśla pewne fundamenty i sens przeliczenia, to pierwszy z nich należy dostosować do tych fundamentów, a nie odwrotnie. To powoduje nie tylko odpowiednie przeliczenie uposażenia funkcjonariuszy bez uwzględnienia składek na ubezpieczenie chorobowe, ale wręcz wprowadza taki obowiązek, w ramach którego należy dokonać stosownych modyfikacji w ramach normy odpowiednio stosowanej.

Literalne brzmienie przepisu art. 168 ust. 1 i 2 ustawy o Służbie Więziennej, przy sposobie rozliczenia wyznaczonym w ust. 5, nie pozostawia więc wątpliwości, że od uposażenia funkcjonariuszy tej formacji należy naliczyć składki wyłącznie na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, zaś odesłanie do odpowiedniego przeliczenia zgodnie z art. 110 ustawy systemowej narzuca obowiązek dokonywania odpowiednich modyfikacji tak, aby składki zostały rozliczone należnie i zgodnie z zasadami obowiązującymi wszystkich ubezpieczonych. Systemowe ujęcie problemu nie pozwala zaś na odmienne rozwiązanie, bowiem w świetle nakreślonych wyżej zasad rozkładu składek i rozliczania ich na poszczególne fundusze klaruje się wniosek, że wskaźnik ubruttowienia ustalony na poziomie 123,0164% nie jest wartością abstrakcyjną, oderwaną od pozostałych przepisów, której nie można zmierzyć w uzasadniony sposób. Jest zupełnie przeciwnie, ponieważ wartość wskaźnika jest immamentnie związana z przepisami art. 16 i art. 22 ust. 1 ustawy systemowej, które należy stosować przy przekazywaniu składek w trybie art. 168 ustawy o Służbie Więziennej.

Powyższa konkluzja nakazuje więc wyprowadzić stosowny wzór na obliczenie wskaźnika, który nie jest podany w rozporządzeniu. Gdy w styczniu 1999 r. weszło w życie rozporządzenie z dnia 14 grudnia 1998 r. wskaźnik przeliczenia wynosił 123,0164%, a jego wysokość wynikała z rozkładu ciężaru składek ponoszonego wówczas przez ubezpieczonego i płatnika. W tym czasie stopa procentowa składek na ubezpieczenie emerytalne wynosiła 19,52%, a na ubezpieczenie rentowe 13% podstawy wymiaru, przy czym ubezpieczony finansował te składki w równych częściach wraz z płatnikiem. Dodatkowo ubezpieczony finansował składki na ubezpieczenie chorobowe, które wynosiło 2,45% podstawy wymiaru. Łączne obciążenie ubezpieczonego wynosiło tym samym 18,71% podstawy wymiaru (0,1871 w ułamku dziesiętnym). Przy takiej konfiguracji wskaźnik przeliczenia przychodu dla ubezpieczonych, podlegających ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu chorobowemu musiał wynieść 123,0164%, aby spełnić ustawowy wymóg ustalenia nowego przychodu tak, aby nie był on niższy niż przed przeliczeniem. Obrazuje to równanie:

Zatem zastosowany przelicznik bez wątpienia zawiera w sobie część składki ponoszoną przez ubezpieczonych również z tytułu ubezpieczenia chorobowego. Natomiast skoro ustawodawca nakazał przekazanie składek wyłącznie na ubezpieczenia emerytalne i rentowe funkcjonariuszy Służby Więziennej, to nie ma żadnych uzasadnionych podstaw, aby zgadzać się z organem, że wskaźnik ten jest sztywny i nie podlega modyfikacji. Przeciwnie, wskaźnik należy zaktualizować poprzez nieuwzględnianie przy jego ustalaniu stopy procentowej składek na ubezpieczenie chorobowe. Jak wyżej wspomniano, funkcjonariusze Służby Więziennej tak w czasie służby, jak i po jej zakończeniu, nie podlegają ochronie w ramach ubezpieczenia chorobowego, przez co nie znajduje uzasadnienia argument, aby obciążać ich uposażenie składką za ten fundusz w sposób pośredni, poprzez ubruttowienie uposażenia.

Zresztą przyjęcie koncepcji organu rentowego, w której odpowiednie zastosowanie art. 19 ust. 1 oraz art. 22 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy systemowej odnosi się do obliczenia waloryzacji należnych składek od ubruttowionego już uposażenia, prowadziłoby też do skutków niezgodnych z przepisami od strony technicznego rozliczenia. Oznaczałoby bowiem, że organ otrzymałby składki wyliczone od trzech rodzajów ubezpieczeń (emerytalne, rentowe, chorobowe), a potem musiałby je rozliczyć wyłącznie na dwa fundusze, tj. emerytalny i rentowy. Wskazuje na to również treść decyzji, w której organ ustalał podstawę wymiaru tylko na dwa z trzech wymienionych rodzajów ubezpieczeń, z pominięciem chorobowego. Przypomnieć trzeba, że kwota składki jest jedna i opłacana jest od jednej podstawy wymiaru, jednak konkretne rozliczenie tej kwoty odbywa się na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. Przyjęcie stanowiska organu doprowadziłoby do tego, że rozliczenie byłoby niezgodne z proporcjami z art. 22 ust. 1 ustawy systemowej oraz przepisami tego rozporządzenia. Powodowałoby tym samym dowolne ustalenie wysokości składek (nie podstawy ich wymiaru), ponieważ kwota wyjściowa byłaby wyższa. Takie działanie jest z kolei sprzeczne z zasadą równości wyrażoną w art. 2a ustawy systemowej, a zwłaszcza w zakresie wskazanym w ust. 2 pkt 2 i 3 przepisu, tj. odnośnie obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne oraz obliczania wysokości świadczeń. Gdyby przyjąć w przypadku funkcjonariuszy wskaźnik 123,0164%, pierwotnie stosowany m.in. dla pracowników w 1999 r., to podstawa wymiaru na ubezpieczenia wyłącznie emerytalne i rentowe byłaby zawyżona, ponieważ ze wskaźnika uwzględniającego trzy rodzaje składek organ musiałby odliczyć tylko dwa rodzaje składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Tymczasem, przy hipotetycznym założeniu, że łączna kwota składek pracownika i funkcjonariusza jest taka sama, to pracownik przechodząc ze starego systemu na nowy miałby rozliczoną tę kwotę na trzy fundusze. Natomiast organ rentowy chce, aby w przypadku funkcjonariusza taka sama kwota (nieuszczuplona o składkę na ubezpieczenie chorobowe) została rozliczona już tylko na dwa fundusze, co proporcjonalnie zwiększałoby stan jego konta. Przy tym założeniu funkcjonariusze w sposób nieuzasadniony staliby się beneficjentami błędnego, zawyżonego naliczenia podstawy wymiaru składek, od której odprowadzono by składki na dwa rodzaje ubezpieczeń, przez co podstawa wymiaru ich świadczenia w przyszłości byłaby wyższa, niż pracowników cywilnych. I to nawet przy założeniu, że uposażenie funkcjonariusza i przychód pracownika byłby taki sam. Jest to matematyczna konsekwencja założenia przyjętego przez organ rentowy, która prostą drogą prowadzi do naruszenia, a nie zachowania, wspomnianej w uzasadnieniu zaskarżonych decyzji zasady równości wszystkich ubezpieczonych. Wynika to z faktu, na co Sąd już wskazywał, że kwota składek nie jest wartością abstrakcyjną i dowolną, a została przez ustawodawcę ściśle powiązana z zasadami obliczania zawartymi w ustawie, których nie uwzględnił organ.

Tym samym nie broni się argument użyty w powoływanym przez organ rentowy wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 listopada 2018 r., wydanym w sprawie sygn. akt III AUa 587/18, zgodnie z którym pomniejszenie podstawy wymiaru składek o ubezpieczenie chorobowe skutkowałoby w przyszłości wyliczeniem niższego świadczenia rentowego bądź emerytalnego. Jest zupełnie odwrotnie. Pomniejszenie tej podstawy nie będzie skutkować wyliczeniem niższego świadczenia, ale wyliczeniem świadczenia należnego, sprawiedliwego w stosunku do pozostałych członków systemu powszechnego. Nie broni się również drugi argument, zgodnie z którym przyjęcie płynnego wskaźnika stanowiłoby dowolne pomniejszenie go wedle uznania. Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że wskaźnik należy wyliczyć nie wedle uznania, ale z uwzględnieniem danych wyjściowych wynikających ściśle z przepisów ustawy systemowej, tj. art. 16 ust. 1 w zw. z art. 22 ust. 1 pkt 1 i 2 tej ustawy. Dopiero pominięcie tych przepisów, tak jak chce organ, prowadziłoby do ustalenia podstawy wymiaru składek dowolnie, wedle uznania.

Skoro więc nie ma wątpliwości, że wskaźnik 123,0164% obejmuje swoim zakresem procentowy udział składki na ubezpieczenie chorobowe, zaś ustawodawca nakazuje jedynie przekazać składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, to nie można przyjmować wskaźnika stałego. Status funkcjonariusza, za którego przekazywane są składki, jest bowiem zupełnie inny, niż osób „przechodzących” z systemu poprzedniego na obecny za pośrednictwem art. 110 ustawy systemowej. W przypadku funkcjonariusza nie ziści się ryzyko socjalne łagodzone środkami z funduszu chorobowego, przez co nie można, nawet hipotetycznie, obciążać go z tego tytułu składkami. Zatem, obok dyrektyw wykładni językowej i systemowej, także funkcjonalne podejście do zagadnienia daje wynik zgodny z interpretacją odwołującego się. Funkcjonariusz, którego stosunek służby ustał, nie jest osobą, która przechodzi z poprzedniego systemu na nowy. Wszakże w ogóle nie musi on kontynuować życia zawodowego i podlegać ubezpieczeniom. Ustawodawca w art. 168 ustawy o Służbie Więziennej przewidział zaś fikcję prawną, jednak nie taką, w której funkcjonariusz zostanie wprost wchłonięty do systemu powszechnego, ale taką, w której jego dotychczasowa służba będzie miała znaczenie dla ustalenia świadczeń długoterminowych, tj. emerytury lub renty. Chodziło o to, aby świadczenia emerytalno-rentowe nie zostały wyliczone z pominięciem okresu służby, która nie rodziła obowiązku ubezpieczeń społecznych, a która mogła obejmować istotną część życia zawodowego funkcjonariusza i przez to nie mieć znaczenia dla hipotetycznego świadczenia nabytego z systemu powszechnego. Rozwiązanie przejściowe z art. 110 ustawy systemowej i rozporządzenia, w przeciwieństwie do pozostałych ubezpieczonych, nie miało na celu płynnego przekazania funkcjonariuszy do nowego systemu i kontynuacji ubezpieczenia, ale przekazania tylko efektów wypracowania pewnego zabezpieczenia socjalnego, odzwierciedlonego w wysokości składek takich, jak gdyby funkcjonariusz płacił je regularnie w powszechnym systemie. Ponownie należy zaznaczyć, że fikcja ta została ograniczona wyłącznie do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, ponieważ funkcjonariusz Służby Więziennej nie mógł wypracować sobie okresu ochronnego na wypadek choroby i macierzyństwa w świetle art. 168 ustawy o Służbie Więziennej.

Obala to kolejny argument użyty przez organ rentowy, który nie dostrzega, że zarówno przepis art. 110 ustawy systemowej, jak i wydane na jego podstawie rozporządzenie, miało zupełnie inny cel, niż stworzenie podwalin pod ubruttowianie przychodów w przyszłości. Był to akt prawny, de facto, jednorazowy, ponieważ z jego § 2 ust. 2 wyraźnie wynika, że przewidziany w załączniku wskaźnik odnosi się do przeliczenia „przychodu za styczeń 1999 r.”. Ustawodawca przewidział więc jego wartość tylko do jednego okresu rozliczeniowego. Osadzenie tego wskaźnika w otoczeniu ówczesnego rozkładu oskładkowania przychodu i wysokości stóp procentowych nie daje podstaw, aby recypować go na późniejszy stan prawny. Wskaźnik został ustalony przy uwzględnieniu regulacji ustawowych, które aktualnie organ chce pominąć.

Powyższe, zgodne ze sobą wnioski wyprowadzone na gruncie wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej, popiera ewolucja, jaka zaszła w zakresie objęcia funkcjonariuszy Służby Więziennej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. Począwszy od dnia 1 stycznia 1999 r., na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 18 i ust. 3 oraz art. 16 ust. 1 pkt 14 ustawy systemowej (Dz.U. 1998 r., Nr 137, poz. 887 ze zm.) funkcjonariusze Służby Więziennej, którzy nie pozostawali w służbie w dniu wejścia w życie ustawy, podlegali obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, ale nie ubezpieczeniu chorobowemu. Wówczas w równych częściach z płatnikiem finansowali składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Od dnia 1 października 2003 r. nastąpiły zmiany, w myśl których funkcjonariusze służb mundurowych, w tym funkcjonariusze Służby Więziennej, zostali wyłączeni z powszechnego ubezpieczenia emerytalno-rentowego na mocy ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2003 r., Nr 166, poz. 1609). Co niezwykle istotne, przepis art. 19 tej ustawy wskazywał, że od dnia wejścia w życie ustawy uposażenie oraz inne świadczenia pieniężne funkcjonariuszy Służby Więziennej ustala się według stawek obowiązujących w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, określonych dla funkcjonariuszy, którzy przed tym dniem nie podlegali tym ubezpieczeniom. Z kolei w przypadku, gdy składnika uposażenia lub świadczenia pieniężnego nie można ustalić w sposób określony w ust. 1, jego wysokość przelicza się mnożąc dotychczasową kwotę składnika uposażenia lub świadczenia pieniężnego przez współczynnik 0,8374 z zaokrągleniem wyliczonej kwoty do pełnego złotego w górę. Gdy bliżej przyjrzeć się temu przepisowi, to można zauważyć, że stanowi on odwrotność art. 168 ustawy o Służbie Więziennej, a przyjęty współczynnik 0,8374 odpowiada ówczesnemu ciężarowi składek ponoszonemu przez ubezpieczonego, jednak wyłącznie na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Przepis nakazywał takie przeliczenie uposażenia, aby jego wysokość po przeliczeniu odpowiadała kwocie nieuwzględniającej składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ponoszone przez ubezpieczonego w systemie powszechnym. Obciążenie to wynosiło wówczas 16,26% (0,1626), a więc jego odliczenie skutkowało przyjęciem współczynnika:
1 - 0,1626 = 0,8374. Zatem już wówczas ustawodawca nakazał stosowanie mechanizmu, który uwzględniałby wyłącznie składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, z pominięciem ubezpieczenia chorobowego. Skoro wówczas funkcjonariuszom obniżono uposażenie tylko o składki na te dwa fundusze, to nie ma podstaw, aby przyjmując fikcję z art. 168 ustawy o Służbie Więziennej, obecnie doliczać do uposażenia fundusz chorobowy. Przy okazji ustawa zmieniająca wprowadziła do ówczesnej ustawy o Służbie Więziennej przepis art. 68a, którego brzmienie jest analogiczne do obecnego art. 168 ustawy o Służbie Więziennej. Wówczas ustawodawca również nakazał przekazanie składek wyłącznie na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, ustalone od podstawy wymiaru przeliczonej odpowiednio do art. 110 ustawy systemowej. Działanie prawodawcy jest w tym wypadku logiczne i spójne.

Można sobie zresztą wyobrazić, że funkcjonariusz Służby Więziennej pełnił służbę w obydwu systemach, tj. w powszechnym i w autonomicznym oraz został objęty wspomnianymi zmianami. Od października 2003 r. jego uposażenie uległoby zmniejszeniu o 16,26%, a po zakończeniu służby i przyjęciu rozwiązania z art. 168 ustawy o Służbie Więziennej (bądź art. 68a ówczesnej ustawy) według interpretacji organu, uposażenie to zostałoby zwiększone o 23,0164% na potrzeby obliczenia składek, które uległyby przekazaniu do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W takim wypadku podstawa wymiaru przed pierwszym przeliczeniem stanowiłaby 81,29% podstawy wymiaru po drugim przeliczeniu, zamiast dotychczasowe 83,74%, a zatem nowa podstawa wymiaru składek byłaby zawyżona o ponad 2 punkty procentowe (dokładnie o 2,45 pp. odpowiadające składce na ubezpieczenie chorobowe). Gdyby natomiast przyjąć wskaźnik bez uwzględnienia składek chorobowych, tj. 119,4172% (1,194172), to podstawa wymiaru po drugim przeliczeniu stanowiłaby dotychczasowe 83,74% podstawy wymiaru po pierwszym przeliczeniu. Tym samym mnożenie uposażenia przez wskaźnik 0,8374 i odwrotne mnożenie wyniku przez 1,194172 (wskaźnik płynny) daje tę samą podstawę wymiaru, bez zawyżania lub zaniżania na rzecz jednej ze stron, co jest racjonalne i sprawiedliwe.

Taki przykład jaskrawo obrazuje niekonsekwencję i nieprawidłowe działanie organu rentowego. Dopiero bowiem przyjęcie płynnego wskaźnika ubruttowienia pozwala na prawidłowe określenie podstawy wymiaru, spójne z reformą z 2003 r., tj. „zabraniem” składek funkcjonariuszom z systemu i ponownym „oddaniem” tych składek w przypadku zaistnienia przesłanek z art. 168 ustawy o Służbie Więziennej. Wówczas uwidacznia się cel ustawodawcy, jakim jest założenie, fikcja, że funkcjonariusz Służby Więziennej w okresie swojej służby odprowadza składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, i może być beneficjentem salda swojego konta po ziszczeniu się ryzyka emerytalno-rentowego, ale nie chorobowego.

Nie ma zatem żadnych argumentów językowych, systemowych, aksjologicznych, czy nawet historycznych, uzasadniających stanowisko organu rentowego. Bez wątpienia jedynym rozwiązaniem spójnym z założeniami ustawy oraz zasadami odprowadzania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest przyjęcie płynnego wskaźnika ubruttowienia, a więc odpowiedniego przeliczenia uposażenia funkcjonariusza z zachowaniem wszystkich wymogów ustawowych. Powyższe nakreślenie rysu historycznego nie pełniło przy tym funkcji wyłącznie wzmacniającej argumentację, ale znajduje bezpośrednie przełożenie na przedmiot sprawy i prawidłowe określenie wskaźnika ubruttowienia. Przyjmując wskaźnik płynny nie można pomijać wyłącznie składki na ubezpieczenie chorobowe, ale konsekwencja nakazuje, aby uwzględniać też rozkład stóp procentowych w czasie. Skoro zasadnym jest przyjęcie założenia, że dla ubruttowienia uposażenia funkcjonariuszy Służby Więziennej należy zmodyfikować wskaźnik ustalony w 1999 r. poprzez odliczenie składek na ubezpieczenie chorobowe, to z tych samych przyczyn należy zaktualizować go o stopy procentowe na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w części, w jakiej ciężar składek ponosi ubezpieczony. Sąd Okręgowy dalej zaznaczył, że w przypadku ubezpieczenia emerytalnego zarówno stopa procentowa 19,52%, jak i rozkład finansowania w równych częściach przez ubezpieczonych i płatników, nie uległy zmianie. Zatem każdorazowo należy przyjąć dla potrzeb obliczenia wskaźnika, że ubezpieczenie emerytalne stanowi 9,76% (0,0976).

Reforma z października 2003 r. wskazuje, że w tym zakresie należy sięgnąć do przepisów obowiązujących najwcześniej w październiku 2003 r., ponieważ od tego miesiąca funkcjonariusze zaprzestali odprowadzania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Wówczas stopa procentowa składki na ubezpieczenie rentowe wynosiła 13,00%, z czego ubezpieczony finansował 6,5%, a dodatkowo ponosił ciężar finansowania składek na ubezpieczenie emerytalne w wysokości 9,76%, tj. łącznie 16,26%. Przekuwając to na ułamek dziesiętny (0,1626) i podkładając do przedstawionego wyżej wzoru, jasne staje się, że wskaźnik ubruttowienia wynosi 119,4172%.

Zmiana w rozkładzie stóp procentowych została dokonana od dnia 1 lipca 2007 r. na gruncie ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2007 r., Nr 115, poz. 792). Stosownie do przepisu przejściowego, tj. art. 4 tej ustawy, w okresie od dnia 1 lipca 2007 r. do dnia 31 grudnia 2007 r. stopa procentowa składki na ubezpieczenie rentowe, o której mowa w art. 22 ust. 1 pkt 2 ustawy wymienionej w art. 1, wynosi 10,00% podstawy wymiaru, przy czym składkę w wysokości 3,5% podstawy wymiaru finansują z własnych środków ubezpieczeni, a składkę w wysokości 6,5% podstawy wymiaru finansują z własnych środków płatnicy składek. Wobec tego funkcjonariusz winien mieć ustaloną podstawę wymiaru przy przyjęciu łącznie 13,26% (9,76% na ubezpieczenie emerytalne + 3,5% na ubezpieczenie rentowe), tj. 0,1326. W takim wypadku przytoczone równanie nakazuje przyjąć wskaźnik ubruttowienia na poziomie 115,2870%.

Kolejno, po wygaśnięciu powyższego przepisu przejściowego, od dnia 1 stycznia 2008 r., zmianie uległ art. 22 ust. 1 pkt 2 ustawy systemowej, zgodnie z którym stopa procentowa składek na ubezpieczenia rentowe wyniosła 6,00%, a także art. 16 ust. 1 i dodany ust. 1b ustawy, w świetle których ubezpieczeni finansowali te składki w wymiarze 1,5% podstawy wymiaru. Zatem funkcjonariusz winien mieć ustaloną podstawę wymiaru przy przyjęciu łącznie 11,26% (9,76% na ubezpieczenie emerytalne + 1,5% na ubezpieczenie rentowe), tj. 0,1126, co daje wskaźnik ubruttowienia na poziomie 112,6888%.

Rozkład finansowania składek na ubezpieczenia rentowe z art. 16 ustawy systemowej nie uległ dalszym zmianom w przypadku ubezpieczonych, pomimo nowelizacji art. 22 tej ustawy, a zatem zmiana stóp procentowych pozostaje bez znaczenia dla obliczenia wskaźnika.

Podsumowując, Sąd Okręgowy ustalił, że dla przeliczenia uposażenia funkcjonariuszy Służby Więziennej w trybie art. 168 ustawy o Służbie Więziennej, celem ustalenia prawidłowej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za miesiąc grudzień lub za ostatni miesiąc pozostawania w służbie, należy przyjąć następujące wskaźniki tego przeliczenia do kolejnych okresów rozliczeniowych:

- 119,4172% za okres od października 2003 r. do czerwca 2007 r.;

- 115,2871% za okres od lipca 2007 r. do grudnia 2007 r.;

- 112,6888% za okres od stycznia 2008 r.

Powyższe rozważania rozstrzygają tym samym przez jaki wskaźnik należy ubruttowić uposażenie. W sprawie niniejszej, z racji dat granicznych służby ubezpieczonego, zastosowanie znajdzie wyłącznie ostatni wskaźnik na poziomie 112,6888%, obowiązujący od dnia 1 stycznia 2008 r. Jednocześnie nie było sporu pomiędzy stronami co do prawidłowego ustalenia uposażenia, które jest podstawą tego ubruttowienia.

Zastosowanie powyższych reguł powoduje, że decyzja organu rentowego jest błędna, ponieważ właściwa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe K. K. wynika z przedstawionych obliczeń i prezentuje się następująco:

miesiąc/rok	uposażenie	wskaźnik przeliczenia uposażenia (ubruttowienia)	podstawa wymiaru składek
grudzień 2014 r.	17 311,33 zł	112,6888%	19 507,93 zł
grudzień 2015 r.	31 659,53 zł	112,6888%	35 676,74 zł
grudzień 2016 r.	38 877,10 zł	112,6888%	43 810,14 zł
sierpień 2017 r.	31 327,30 zł	112,6888%	35 302,36 zł

Mając powyższe na uwadze, a także uwzględniając dyspozycję z § 2 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2010 r. w sprawie przekazywania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe funkcjonariuszy Służby Więziennej zwolnionych ze służby w zakresie ustalenia właściwego okresu rozliczeniowego, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 4 kwietnia 2023 r., nr (...), w ten sposób, że ustalił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe K. K. odpowiednio:

- za miesiąc grudzień 2014 r. kwotę 19 507,93 zł;

- za miesiąc grudzień 2015 r. kwotę 35 676,74 zł;

- za miesiąc grudzień 2016 r. kwotę 43 810,14 zł;

- za miesiąc sierpień 2017 r. kwotę 35 302,36 zł.

Konsekwencją powyższego rozstrzygnięcia jest konieczność zmiany drugiej zaskarżonej decyzji z dnia 4 kwietnia 2023 r., nr (...), w przedmiocie ustalenia podstawy wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych za K. K.. Stosownie do art. 35 ust. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 164 ze zm.) składki na Fundusz Emerytur Pomostowych od uposażenia zwolnionych ze służby funkcjonariuszy, o których mowa w art. 13 (w tym funkcjonariuszy Służby Więziennej), wypłaconego po dniu 31 grudnia 2009 r. do dnia zwolnienia ze służby, opłaca się na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach dla składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przekazywanych za funkcjonariuszy zwolnionych ze służby. Stosownie zaś do art. 36 ust. 2 tej ustawy podstawę wymiaru składki na Fundusz Emerytur Pomostowych stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, określona w art. 18 ust. 1-2 i ust. 8 oraz w art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z ust. 1 i 4 przepisu składka jest finansowana w całości przez płatnika składek a jej stopa procentowa wynosi 1,5% podstawy wymiaru.

Wskazane przepisy nakazują przyjąć, że podstawa wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych jest tożsama z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, ustaloną w trybie art. 168 ustawy o Służbie Więziennej. Z tym założeniem, że obowiązek odprowadzenia składek został nałożony na płatnika bez względu na fakt, że ubezpieczony nie finansuje w żadnym stopniu składek na wskazany Fundusz, co wynika z art. 36 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych. Zatem podstawa wymiaru składek jest w tym przypadku pochodną ustalonej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, przy czym z uwagi na zakres czasowy określony w tym przepisie należy ją ustalić najwcześniej dla 2009 r., za który podstawa wykazywana jest za miesiąc grudzień lub za ostatni miesiąc pozostawania w służbie funkcjonariusza.

Mając to na uwadze Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił podstawę wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych K. K. odpowiednio:

- za miesiąc grudzień 2014 r. kwotę 19 507,93 zł;

- za miesiąc grudzień 2015 r. kwotę 35 676,74 zł;

- za miesiąc grudzień 2016 r. kwotę 43 810,14 zł;

- za miesiąc sierpień 2017 r. kwotę 35 302,36 zł.

Orzeczenie o kosztach Sąd Okręgowy oparł na zasadzie ogólnej odpowiedzialności za wynik procesu, wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Jak stanowi § 1 ¹ zd. 1 przepisu, od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Stosownie zaś do art. 98 § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez radcę prawnego zalicza się m.in. wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach.

Koszty te zostały wykazane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 1935). Wyrok rozstrzyga dwie połączone ze sobą sprawy, dla których należy określić odrębne koszty tak, jak gdyby sprawy prowadzone były oddzielnie. W przypadku sprawy z odwołania od decyzji z dnia 4 kwietnia 2023 r., nr (...), ustalającej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, wartość przedmiotu sporu, stosownie do art. 126 ¹ § 3 k.p.c., wyniosła 3 932 zł (k. 56v). W takim przypadku należało zastosować stawkę przewidzianą w § 2 pkt 3 rozporządzenia, która wynosi 900 zł. Z kolei w przypadku sprawy z odwołania od decyzji z dnia 4 kwietnia 2023 r., nr (...), ustalającej podstawę wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych, wartość przedmiotu sporu, stosownie do art. 126 ¹ § 3 k.p.c., wyniosła 188 zł (k. 27, 56v). W takim przypadku należało zastosować stawkę przewidzianą w § 2 pkt 1 rozporządzenia, która wynosi 90 zł. W tej sytuacji Sąd Okręgowy zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. na rzecz Zakładu Karnego w O. tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 990 zł (900 zł + 90 zł) wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Okręgowy, na podstawie powołanych wyżej przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.. Zaskarżając ten wyrok w całości, pozwany organ rentowy zarzucił mu naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 168 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010r. o Służbie Więziennej (t.j. Dz.U. 2021 r., poz. 1064) w związku z art. 110 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 1230 ze zm.) w związku z § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu naliczenia przychodu w związku z wprowadzeniem obowiązku uiszczenia składki na ubezpieczenia społeczne przez ubezpieczonych (Dz.U. Nr 153, poz. 1006) i załącznikiem do tego rozporządzenia przez ustalenie, że dla przeliczenia uposażenia funkcjonariusza Służby Więziennej, celem ustalenia prawidłowej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz (...) za miesiąc grudzień lub za ostatni miesiąc pozostawania w służbie, należy przyjąć wskaźnik przeliczenia do kolejnych okresów rozliczeniowych:

- 119,4172% za okres od października 2003 r. do czerwca 2007 r.;

- 115,2871% za okres od lipca 2007 r. do grudnia 2007 r.;

- 112,6888% za okres od stycznia 2008 r.

W konsekwencji tego zarzutu apelant wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie, że dla przeliczenia uposażenia funkcjonariusza Służby Więziennej, celem ustalenia prawidłowej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz (...) za miesiąc grudzień lub za ostatni miesiąc pozostawania w służbie, należy przyjąć wskaźnik tego przeliczenia wynikający z załącznika do w/w rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 grudnia 1998 r. w wysokości 123,0164% i w związku z tym ustalenie, że podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych ubezpieczonego K. K. z tytułu służby u płatnika składek Zakładu Karnego w O. wynosi:

- za miesiąc grudzień 2014 r. kwotę 21 295,77 zł,

- za miesiąc grudzień 2015 r. kwotę 38 946,41 zł,

- za miesiąc grudzień 2016 r. kwotę 47 825,21 zł,

- za miesiąc sierpień 2017 r. kwotę 38 732,67 zł.

Pozwany organ rentowy wnosił nadto o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację Zakład Karny w O. wnosił oddalenie apelacji w całości jako oczywiście bezzasadnej oraz o zasądzenie od pozwanego organu rentowego na rzecz płatnika składek kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych w każdej z połączonych spraw oddzielnie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, ponieważ nie zostały w niej przedstawione zarzuty skutkujące zmianą lub uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne, zarówno poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, czyniąc je, stosownie do art. 387 § 2 ¹ k.p.c., podstawą własnego rozstrzygnięcia, wobec czego zbędne jest ponowne ich przedstawianie.

Zarzut obrazy przepisów prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 168 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (obecnie t.j. Dz.U. 2024 r., poz. 1869) w związku z art. 110 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. 2024 r., poz. 497 ze zm.) w związku z § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu naliczenia przychodu w związku z wprowadzeniem obowiązku uiszczenia składki na ubezpieczenia społeczne przez ubezpieczonych (Dz.U. 1998 r., Nr 153, poz. 1006) nie mógł być uznany za trafny. Sąd I instancji nie dokonał w szczególności, wbrew odmiennemu zapatrywaniu wyrażonemu w apelacji, niedopuszczalnej wykładni rozszerzającej, ani nie zmodyfikował w sposób nieuprawniony treści przepisów określających tryb postępowania w związku z ubruttowieniem uposażeń byłych funkcjonariuszy Służby Więziennej. Odkodowując wskaźnik przeliczenia i ustalając jego wartość, Sąd Okręgowy nie naruszył zasady ścisłego interpretowania przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, lecz zastosował obowiązującą normę, która wymagała konkretyzacji.

Sąd Okręgowy dokonał gruntownej analizy występującego w sprawie niniejszej problemu prawnego. Wnikliwie ocenił wszystkie istotne okoliczności dotyczące ustalenia wysokości podstawy wymiaru składek, samej ich wysokości oraz reguł przekazywania do ZUS należnych składek byłego funkcjonariusza. Sąd I instancji dokonał prawidłowej wykładni mających zastosowanie w sprawie niniejszej przepisów ustawy o Służbie Więziennej, ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz wydanych na ich podstawie rozporządzeń.

Istota sporu na etapie postępowania apelacyjnego dotyczyła właściwego ustalenia wysokości składek przekazywanych do ZUS dotyczących funkcjonariusza, którego stosunek służbowy ustał, a który nie spełnia warunków do nabycia prawa do emerytury policyjnej lub policyjnej renty inwalidzkiej. Problem dotyczył sposobu obliczenia składek od uposażenia wypłacanego funkcjonariuszowi po dniu 31 grudnia 1998 r. do dnia zwolnienia ze służby, od którego nie odprowadzano składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. W istocie sprowadzało się to do ustalenia podstawy wymiaru składek przy zastosowaniu właściwego wskaźnika przeliczenia przychodu, stosowanego odpowiednio przy przeliczeniu uposażenia funkcjonariusza Służby Więziennej.

Kwestię tę reguluje przepis art. 168 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej stanowiący, że jeżeli funkcjonariusz, którego stosunek służbowy ustał, nie spełnia warunków do nabycia prawa do emerytury policyjnej lub policyjnej renty inwalidzkiej, od uposażenia wypłaconego funkcjonariuszowi po dniu 31 grudnia 1998 r. do dnia zwolnienia ze służby, od którego nie odprowadzono składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, przekazuje się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składki za ten okres przewidziane na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie t.j. Dz.U. 2024 r., poz. 497 ze zm.).

Zgodnie z art. 168 ust. 2 pkt 1 ustawy o Służbie Więziennej, przez uposażenie stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, o którym mowa w ust. 1, rozumie się uposażenie zasadnicze, dodatki do uposażenia, nagrody roczne i uznaniowe oraz dodatkowe wynagrodzenie wypłacane na podstawie art. 208, odpowiednio przeliczone zgodnie z art. 110 ustawy, o której mowa w ust. 1, tj. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Należy podkreślić, że powołany wyżej przepis 168 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej nakłada obowiązek przekazania do ZUS nieodprowadzonych od wypłaconego uposażenia składek wyłącznie na ubezpieczanie emerytalne i rentowe. Mimo bowiem tego, że art. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje, iż ubezpieczenia społeczne obejmują: ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane dalej „ubezpieczeniem chorobowym” i ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane dalej „ubezpieczeniem wypadkowym”, z którymi wiąże się obowiązek opłacania składek, to jednak art. 168 ustawy o Służbie Więziennej obowiązek przekazania składek zawęża wyłącznie do dwóch pierwszych rodzajów ubezpieczeń, tj. ubezpieczeń emerytalnych i rentowych.

Z przepisów § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2010 r. w sprawie przekazywania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe funkcjonariuszy Służby Więziennej zwolnionych ze służby (Dz.U. nr 179, poz. 523) oraz § 1 obecnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 września 2018r. w sprawie przekazywania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe funkcjonariuszy Służby Więziennej zwolnionych ze służby (Dz.U. 2018 r., poz. 1911) wynika, że rozporządzenie określa tryb i terminy przekazywania do ZUS składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, zwanych „składkami”, od uposażenia wypłacanego funkcjonariuszowi Służby Więziennej, po dniu 31 grudnia 1998 r. do dnia zwolnienia ze służby, od którego nie odprowadzono tych składek, oraz jednostki organizacyjne do tego właściwe. Oba powyższe rozporządzenia zostały wydane w wykonaniu delegacji ustawowej przewidzianej w art. 168 ust. 9 ustawy o Służbie Więziennej. Składki przekazuje się na wskazany przez ZUS rachunek bankowy, używając dokumentów płatniczych określonych w art. 47 ust. 4a ustawy systemowej. Składki rozliczone w deklaracjach rozliczeniowych i imiennych raportach miesięcznych określonych w w/w ustawie, z uwzględnieniem całego okresu służby funkcjonariusza, przekazuje się do ZUS:

1/ za miesiąc grudzień, za funkcjonariusza, który pozostawał w służbie cały rok kalendarzowy lub co najmniej w grudniu danego roku kalendarzowego;

2/ za ostatni miesiąc pozostawania w służbie, za funkcjonariusza, który został zwolniony ze służby w trakcie roku kalendarzowego (§ 2 ust. 1 pkt 1 i 2 ostatnio powołanego rozporządzenia).

W zasadzie wykładnia gramatyczna przepisów art. 168 ust. 1 i 2 ustawy o Służbie Więziennej jest wystarczająca do rozstrzygnięcia sporu w sprawie niniejszej, ale ze względu na materię odpowiedniego przeliczenia uposażenia, o którym mowa w art. 168 ust. 2 ustawy o Służbie Więziennej, niezbędne jest odwołanie się do innych jeszcze argumentów, w tym także związanych z metodami wykładni przepisów.

Zasadę, że obowiązek przekazania do ZUS dotyczy tylko składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe potwierdzają kolejne przepisy art. 168 ust. 4 i 5 ustawy o Służbie Więziennej dotyczące waloryzacji przekazanych składek, ustanawiające regułę, że przy obliczaniu kwoty należnych składek, stosuje się odpowiednio art. 19 ust. 1 i art. 22 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Należy podkreślić, że oba powołane wyżej przepisy ustawy systemowej dotyczą wyłącznie maksymalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz stóp procentowych składek emerytalnych i rentowych.

W art. 168 ustawy o Służbie Więziennej, ani w żadnym innym przepisie tej ustawy, nie ma odniesienia do składki chorobowej i reguł zawartych w art. 20 ustawy systemowej związanych z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe. Trafnie Sąd Okręgowy wskazał, że gdyby ustawodawca chciał ubruttowienia uposażenia byłego funkcjonariusza Służby Więziennej o wysokość składek na ubezpieczenie chorobowe, to również kwestia rozliczenia tych składek zostałaby uregulowana. Tymczasem decydującym wyznacznikiem do przekazania należnych składek jest odpowiednie przeliczenie uposażenia, zgodnie z art. 110 ustawy systemowej.

Z treści art. 168 ustawy o Służbie Więziennej wynika przyczyna i cel, jakiemu służy działanie związane z przekazaniem składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe do ZUS. W powszechnym systemie emerytalnym, opartym na ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wysokość odprowadzonych składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe od osiąganych przychodów ma podstawowe znaczenie przy ustalaniu wysokości świadczeń emerytalno-rentowych, a wysokość odprowadzanych na bieżąco składek odnoszących się do innych rodzajów ubezpieczeń społecznych ma wpływ na wysokość świadczeń w przypadku zaistnienia ryzyka ubezpieczeniowego w postaci choroby czy wypadku. Funkcjonariusze Służby Więziennej nie podlegali ubezpieczeniu chorobowemu. Ustawa o Służbie Więziennej nie przewidywała odprowadzania składek na ubezpieczenia chorobowe i w związku z tym nie otrzymywali oni zasiłków chorobowych. W okresie przebywania na zwolnieniu lekarskim funkcjonariusz, za wyjątkiem określonych przypadków, otrzymuje 80% uposażenia, którego podstawę określa odpowiedni przepis (art 60c ust. 1, 5 i 6, art. 60g ustawy o Służbie Więziennej). Środki finansowe uzyskane z tytułu zmniejszenia uposażeń funkcjonariuszy w okresie przebywania na zwolnieniu lekarskim zwiększają fundusz na nagrody uznaniowe i zapomogi. Przeznacza się je w całości na nagrody uznaniowe za wykonywanie zadań służbowych w zastępstwie funkcjonariuszy przebywających na zwolnieniach lekarskich (art. 60h ostatnio powołanej ustawy).

W przypadku funkcjonariuszy zwolnionych ze służby nie istnieje (zakończyło się) ryzyko związane z ubezpieczeniem chorobowym i wypadkowym, a odprowadzenie składek i tak nie spowoduje wypłaty im świadczeń z tego tytułu, ani te składki nie będą miały żadnego znaczenia dla nabycia uprawnień z ubezpieczenia chorobowego. Wymaga przy tym wyjaśnienia, że składka na ubezpieczenie chorobowe służy zapewnieniu bieżącej ochrony przed wystąpieniem ryzyka choroby uniemożliwiającego świadczenie pracy, a przez to uzyskiwanie środków utrzymania z tytułu aktywności zawodowej. Ustanie stosunku służbowego funkcjonariusza, który nie nabył uprawnień emerytalnych, nie powoduje zmiany charakteru ryzyka chorobowego i jego bieżącej funkcji ochronnej, która minimalnie wybiega na przyszłość w związku z możliwością kontynuowania okresu zasiłkowego po ustaniu zatrudnienia. Inaczej jest w przypadku składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, od których zależy realizacja uprawnień pracowników i poziom świadczeń dopiero w przyszłości, po ziszczeniu się ryzyka ubezpieczeniowego (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 28 sierpnia 2024 r., III USK 145/24, LEX nr 3749370 oraz z dnia 26 listopada 2024 r., III USK 196/24, LEX nr 3792006).

Stosownie do art. 1 ust. 1, art. 2 ust. 1 pkt lit. „a” i „b”, art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. 2024 r., poz. 1121), funkcjonariuszom Służby Więziennej zwolnionym ze służby przysługuje z budżetu państwa, na zasadach określonych w ustawie, zaopatrzenie emerytalne z tytułu wysługi lat lub w razie całkowitej niezdolności do służby (tj. emerytura policyjna lub policyjna renta inwalidzka), którego podstawę stanowi uposażenie należne funkcjonariuszowi na ostatnio zajmowanym stanowisku, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 2-4 i art. 33b.

Funkcjonariusze Służby Więziennej nie podlegają powszechnym ubezpieczeniom społecznym, wobec czego nie mają do nich zastosowania przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie comiesięcznego ustalania podstawy wymiaru składek i obliczania składek odprowadzanych na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Od wypłacanych funkcjonariuszom uposażeń w okresie pełnionej przez nich służby nie odprowadza się składek na ubezpieczenia społeczne, gdyż nie ma to znaczenia dla przysługującego im zaopatrzenia emerytalnego. Wysokość składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe aktualizuje się wówczas, gdy zwolniony ze służby funkcjonariusz nie spełnia warunków do nabycia prawa do emerytury policyjnej lub policyjnej renty inwalidzkiej i obejmie go powszechne zaopatrzenie emerytalne. Chodzi o to, by okres pełnionej służby nie został pominięty przy ustalaniu wysokości emerytury i żeby uwzględniono go jako okres składkowy. Dlatego ustawodawca nakazał w takim przypadku odpowiednie stosowanie art. 110 ustawy systemowej.

Przekazanie do ZUS składek wyłącznie na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w celu uwzględnienia ich przy ustalaniu przyszłych świadczeń byłego funkcjonariusza, który nie może skorzystać z uprawnień wynikających z ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin determinuje sposób wykładni kolejnych przepisów stosowanych przy obliczaniu należnych składek.

Kluczowe znaczenie ma tu określenie, że przeliczenie powinno być dokonane „odpowiednio”, czyli nie w taki sam sposób, ale w sposób odpowiadający celowi. Gdyby chodziło o przeliczenie wprost, zgodne z art. 110 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, to zbędne dla uzyskania jasności przepisu byłoby dodawanie przysłówka „odpowiednio”. Omawiana norma bez słowa „odpowiednio” nakazywałaby przeliczenie uposażenia zgodnie z art. 110 ustawy systemowej, a jego umieszczenie w treści przepisu nakazuje dokonanie odpowiedniej modyfikacji przeliczenia.

Wskazany art. 110 ust. 1 ustawy systemowej nakazywał płatnikom składek podwyższenie ubezpieczonym, o których mowa w art. 16 ust. 1 (pracownikom i innym podmiotom tam wskazanym), którzy składki na ubezpieczenia społeczne – w tym chorobowe – finansują z własnych środków, w równych częściach (ubezpieczeni i płatnicy składek), przychodu należnego od dnia 1 stycznia 1999 r., przeliczając go w taki sposób, aby po potrąceniu składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe nie był on niższy niż przed przeliczeniem. Sposób przeliczania przychodu, o którym mowa w ust. 1 określił minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego w drodze rozporządzenia (art. 110 ust. 3 ustawy systemowej). Tym aktem wykonawczym jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu przeliczenia przychodu w związku z wprowadzeniem obowiązku opłacania składki na ubezpieczenia społeczne przez ubezpieczonych (Dz.U. 1998 r., Nr 153, poz. 1006). W załączniku do tego rozporządzenia został określony wzór przeliczenia przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla osób wskazanych w art. 16 ust. 1 ustawy systemowej. Wzór ten został określony następująco:

	P - przychód miesięczny przed przeliczeniem,
	PP - przychód miesięczny po przeliczeniu,
	123,0164% - wskaźnik przeliczenia przychodu dla ubezpieczonych, podlegających ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu chorobowemu

PP = 123,0164% × P

Nie ulega wątpliwości, że przeliczenie przychodu, uregulowane w art. 110 ustawy systemowej i w powołanym wyżej rozporządzeniu, w przypadku osób wskazanych w art. 16 ust. 1 ustawy systemowej, miało charakter jednorazowy, tzn. przeliczenie ustalonym wzorem następowało na dzień 1 stycznia 1999 r. wobec wprowadzenia z tym dniem nowych zasad współfinansowania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz dla części ubezpieczonych finansowania w całości ze środków własnych składki na ubezpieczenie chorobowe. Miało to zapobiec realnemu spadkowi przychodów ubezpieczonych od dnia 1 stycznia 1999 r., wynikającemu z konieczności potrącania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenia chorobowe finansowanych z ich środków. Stąd wynikająca z art. 110 ustawy systemowej potrzeba „ubruttowienia” przychodów.

Należy mieć jednak na uwadze, że dalsze zmiany, zarówno odnoszące się do procentowej wysokości potrącanych składek, jak i dotyczące rozkładu proporcjonalnego ciężaru ich ponoszenia przez ubezpieczonego i płatnika składek, o ile takie następowały, były już, zgodnie z obowiązującymi przepisami, uwzględniane u takich osób na bieżąco w stosunku do przysługujących im przychodów, a w sposób oczywisty nie mogły być stosowane wobec funkcjonariuszy, co należało odpowiednio potraktować.

W związku z tym, że po dniu 1 stycznia 1999 r. zmieniła się stawka procentowa składki emerytalnej, rentowej czy chorobowej, nie było potrzeby stosowania w stosunku do takich osób przepisów powołanego wyżej rozporządzenia z dnia 14 grudnia 1998 r. (Dz.U. 1998 r., Nr 153, poz. 1006) i wskazanego tam wzoru przeliczenia, bo on był związany z jednorazowym przeliczeniem na dzień 1 stycznia 1999 r., a sukcesywne potrącanie składek na ubezpieczenia społeczne w odpowiedniej wysokości i proporcji wynikało z ich aktualnej wysokości i aktualnego przychodu.

Inna sytuacja występowała w przypadku przeliczenia uposażenia byłych funkcjonariuszy. Ich uposażenie podlegało jednorazowemu przeliczeniu w celu przekazania składek do ZUS, ale obejmowało uposażenie wypłacone po dniu 31 grudnia 1998 r. do dnia zwolnienia ze służby. Hipotetycznie obejmowało uposażenie wypłacane w przedziale kilku lat, kiedy w przypadku osób podlegających ubezpieczeniom społecznym, określonym w art. 16 ust. 1 ustawy systemowej, zmianom ulegała stopa procentowa składek oraz, np. w przypadku składki rentowej, proporcja obciążenia ponoszona przez ubezpieczonego i płatnika składek.

Tak było w przypadku K. K.. Przeliczeniu podlegało uposażenie z okresu od czerwca 2014 r. do sierpnia 2017 r., a w tym czasie miała miejsce zmiana wysokości składek na ubezpieczenia społeczne w stosunku do ich wysokości na dzień 1 stycznia 1999 r., której to daty dotyczył art. 110 ustawy systemowej oraz oparte na nim rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu przeliczenia przychodu w związku z wprowadzeniem obowiązku opłacania składki na ubezpieczenia społeczne przez ubezpieczonych (Dz.U. 1998 r., Nr 153, poz. 1006).

W celu ustalenia właściwej wysokości składek, zgodnej ze stopą procentową obowiązującą wszystkich ubezpieczonych, należało tę okoliczność uwzględnić przy stosowaniu odpowiedniego wzoru przeliczenia. Pozwany organ rentowy nieprawidłowo stosował sztywny wskaźnik 123,0164%, wynikający z ostatnio powołanego rozporządzenia z dnia 14 grudnia 1998 r.

Sąd Apelacyjny w składzie obecnym nie podziela poglądu Sądu Apelacyjnego w Lublinie wyrażonego w uzasadnieniu wyroku z dnia 22 listopada 2018 r., wydanego w sprawie sygn. akt III AUa 587/18 (LEX nr 2601307), że przy przeliczeniu należy stosować sztywny wskaźnik, bowiem nie uwzględniał on podniesionych wyżej okoliczności oraz nie przypisał właściwego znaczenia pojęciu: „odpowiednie przeliczenie”.

Odpowiednie przeliczenie uposażenia byłego funkcjonariusza, zgodnie z art. 110 ustawy systemowej oraz wydanym na jej podstawie rozporządzeniem, prowadzi do wniosku, że stosowany musi być, jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy, płynny wskaźnik, który prawidłowo odzwierciedla obowiązujące w danym okresie stopy procentowe składki, rozkład ich ponoszenia przez ubezpieczonego i płatnika składek oraz nie uwzględnia stopy procentowej składki chorobowej, gdyż nie ma podstaw do odprowadzania tego rodzaju składki.

Sąd Okręgowy dokonał prawidłowego ustalenia wskaźnika. Skoro na dzień 1 stycznia 1999 r. wskaźnik ten wynoszący 123,0164% dotyczył przeliczenia przychodu ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym oraz ubezpieczeniu chorobowemu, to zawierał w sobie elementy dotyczące ponoszonej składki emerytalnej, rentowej i chorobowej.

W sytuacji, gdy w stosunku do byłych funkcjonariuszy nie ma potrzeby uwzględniania składki na ubezpieczenie chorobowe, to stosowany odpowiednio, do przeliczenia ich uposażenia na potrzeby emerytalno-rentowe, wskaźnik musi zostać pomniejszony o wartość odnoszącą się do składki na ubezpieczenie chorobowe i obejmować tylko wartości związane ze składkami: emerytalną i rentową.

Sąd I instancji prawidłowo ustalił wysokość tego wskaźnika, uwzględniając obowiązujące w w/w okresie stopy procentowe i rozkład ponoszenia ciężaru składek przez ubezpieczonego i płatnika składek. Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął do przeliczenia uposażenia K. K., celem ustalenia prawidłowej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz (...) za miesiąc grudzień lub za ostatni miesiąc pozostawania w służbie, wskaźnik tego przeliczenia do kolejnych okresów rozliczeniowych:

- 112,6888 % za okres od stycznia 2008 r.

Zastosowanie tego wskaźnika do uposażenia wypłaconego ubezpieczonemu prowadzi do ustalenia właściwej podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz Fundusz Emerytur Pomostowych.

Zaskarżony wyrok odpowiada więc prawu, a apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu, czemu Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., dał wyraz w pkt I sentencji wyroku.

O kosztach instancji odwoławczej (pkt II wyroku) Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 w związku z § 2 pkt 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. 2023 r., poz. 1935 ze zm.).