Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 maja 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący	Sędzia (del.) Iwona Jawor-Piszcz
Protokolant: starszy sekretarz sądowy Joanna Malena

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 maja 2025 r. w L.

sprawy H. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 26 lutego 2025 r. sygn. akt VIII U 1008/24

oddala apelację.

Iwona Jawor-Piszcz

Sygn. akt III AUa 200/25

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 26 lutego 2025 roku, po rozpoznaniu w dniu 10 lutego 2025 roku w Lublinie odwołania H. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z dnia 26 kwietnia 2024 roku znak: (...)o odmowę przywrócenie terminu do wniesienia skargi o wznowienie postępowania w przedmiocie wysokości emerytury w pkt I. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił H. S. prawo do ponownego ustalenia wysokości emerytury z uwzględnieniem art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu nadanym art. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw z pominięciem art. 17 tej ustawy, począwszy od dnia 1 kwietnia 2021 roku; w pkt II. oddalił odwołanie w pozostałej części; w pkt III. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz H. S. kwotę 360 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji oparł na następujących ustaleniach i ocenie prawnej.

H. S. urodziła się dnia (...). Na mocy decyzji z dnia 12 sierpnia 2014 roku organ rentowy przyznał jej zaliczkę na poczet przysługującej emerytury od dnia 1 czerwca 2014 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Obowiązujący ją powszechny wiek emerytalny wynosił co najmniej 65 lat i 4 miesiące - zgodnie z ówczesnym brzmieniem art. 24 ust. 1a pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wobec osiągnięcia wieku uprawniającego do emerytury w roku 2014 wysokość emerytury wyniosła 20% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej w kwocie 433,76 zł oraz 80% emerytury obliczonej na podstawie 26 ustawy emerytalnej w kwocie 1 195,22 zł. Tym samym wysokość świadczenia wyniosła łącznie 1 628,98 zł. Następnie organ rentowy decyzją z dnia 4 marca 2015 roku, po rozliczeniu zaliczki przyznanej ww. decyzją z urzędu ustalił emeryturę w pełnej wysokości od dnia 1 czerwca 2014 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek w łącznej kwocie 1 628,98 zł, zaś decyzją z dnia 23 czerwca 2015 roku przeliczył emeryturę wnioskodawczyni ustalając jej wartość na kwotę 1 666,61 zł .

Kolejno decyzją z dnia 22 marca 2017 roku organ rentowy przeliczył zaliczkę na poczet przysługującej emerytury od dnia 1 lutego 2017 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek ustalając wysokość świadczenia na kwotę 1 853,55 zł brutto, zaś decyzją z dnia 22 marca 2018 roku ZUS z urzędu po rozliczeniu zaliczki przyznanej powyższą decyzją ustalił emeryturę w pełnej wysokości od dnia 1 lutego 2017 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wówczas kwota świadczenia wyniosła 1 908,79 zł . Sąd Okręgowy powołał się na wyrok Trybunał Konstytucyjny z dnia 15 listopada 2023 roku, sygn. akt P 7/22, którym orzeczono, że artykuł 17 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2021, poz. 1621) w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2023, poz. 1251, tekst jednolity ze zmianami) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed dniem 1 czerwca 2021 roku, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Z uwagi na powyższy wyrok H. S. w dniu 15 kwietnia 2024 roku złożyła wniosek o przywrócenie terminu na wniesienie skargi o wznowienie postępowania o ponowne przeliczenie emerytury od dnia 1 czerwca 2014 roku i wypłatę wyrównania, który został rozpatrzony zaskarżoną decyzją odmowną z dnia 26 kwietnia 2024 roku. Sąd pierwszej instancji przypomniał, iż wysokość emerytury wnioskodawczyni w dacie przyznania świadczenia, tj. na dzień 1 czerwca 2014 roku, z uwzględnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 roku w sprawie P 7/22, wynosi w przypadku emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej 1 683,47 zł. Z kolei wysokość emerytury mieszanej, na którą składa się 80% emerytury obliczonej zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej w wysokości 1 346,78 zł oraz 20% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej w wysokości 433,76 zł wynosi łącznie 1 780,54 zł. Po kolejnych waloryzacjach i przeliczeniu w maju 2015 roku od dnia 1 marca 2024 roku wysokość emerytury obliczonej w odniesieniu do art. 26 ustawy emerytalnej wyniesie 2 980,18 zł, zaś emeryturą łączna wyniesie 3 126,68 zł.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny na podstawie dowodów zgromadzonych dokumentów w aktach ZUS oraz pisma organu rentowego z dnia 24 września 2024 roku wyliczającego wysokość świadczenia ubezpieczonej, które były wiarygodne co do formy i treści, a okoliczności nimi stwierdzone nie były sporne pomiędzy stronami.

Dokonując oceny prawnej, Sad pierwszej instancji dokonał usystematyzowania zagadnień składających się na roszczenie ubezpieczonej, kompetencje orzecznicze sądu przy tak sformułowanej decyzji oraz zakres odpowiedzialności organu rentowego.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić zasadniczą część problematyki podlegającej rozpoznaniu przez Sąd. Ubezpieczona nabyła prawo do emerytury od dnia 1 czerwca 2014 roku. Zgodnie z ówczesnym stanem prawnym ukształtowanie wysokości jej emerytury częściowo wyznaczał art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (wówczas Dz.U. 2013, poz. 1440, tekst jednolity ze zmianami, zwana dalej ustawą emerytalną), zgodnie z którym podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.

Kwestie związane z waloryzacją precyzował ust. 3 i 4, zgodnie z którymi waloryzację składek przeprowadza się corocznie, od dnia 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za rok 2000, z uwzględnieniem art. 25a. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan konta nie może ulec obniżeniu. Waloryzacji podlega kwota składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego na dzień 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzana waloryzacja, powiększona o kwoty z tytułu przeprowadzonych waloryzacji.

Dodatkowo przywołany art. 25a ustawy emerytalnej wprowadzał mechanizm dodatkowej, uzupełniającej waloryzacji kwartalnej składek w przypadku osób, które zgłosiły już wniosek o emeryturę. I tak stosownie do ust. 1 przepisu przy ustalaniu wysokości emerytury kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację, o której mowa w art. 25, jest waloryzowana kwartalnie. Zgodnie z ust. 2 pkt 2 ustawy w przypadku ustalania wysokości emerytury w drugim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku. Stosownie do ust. 3 przepisu waloryzacji kwartalnej podlega kwota składek zewidencjonowanych na ostatni dzień pierwszego miesiąca kwartału, za który przeprowadzana jest waloryzacja, powiększona o kwoty uzyskane w wyniku poprzednich waloryzacji kwartalnych.

Powyższe uregulowania waloryzacji rocznej i kwartalnej w przypadku osób przechodzących na emeryturę konkretnie w miesiącu czerwcu danego roku („emerytury czerwcowe”) doprowadziły do sytuacji, w której wysokość ich świadczeń była ustalana niekorzystnie w porównaniu do osób przechodzących na emeryturę w innych miesiącach, ponieważ pomijana była w takim wypadku waloryzacja kwartalna. Przyczyny takiego stanu rzeczy wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 3 listopada 2015 roku, sygn. akt III UZP 12/15 (LEX nr 1962536) wskazując, że „waloryzację roczną składek przeprowadza się w dniu 1 czerwca z tego względu, że wskaźnik owej waloryzacji za poprzedni rok ogłaszany jest do dnia 25 maja kolejnego roku. Waloryzacja składek przeprowadzana w danym roku oznacza więc podwyższenie (zwaloryzowanie) kwoty składek należnych do końca poprzedniego roku, a wpłaconych do dnia 31 stycznia roku waloryzacji. Wyznaczenie daty 31 stycznia, jako dnia ustalenia stanu konta podlegającego rocznej waloryzacji, jest uzasadnione tym, że zgodnie z art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, wpłaty składek za dany miesiąc należy dokonać do określonego dnia następnego miesiąca, zatem wpłata składki za grudzień danego roku następuje w styczniu kolejnego roku. Natomiast składki należne za okres po zakończeniu danego roku obrachunkowego, które nie zostaną objęte kolejną roczną waloryzacją (gdyż ta nastąpi już po przyznaniu i obliczeniu wysokości świadczenia) podlegają waloryzacji kwartalnej, o jakiej mowa w art. 25a ustawy o emeryturach i rentach z FUS”.

Ten mankament został dostrzeżony przez ustawodawcę, który zmienił stan prawny na mocy ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2021, poz. 1621, zwana dalej ustawą zmieniającą), która weszła w życie, w zakresie poddawanym ocenie, z dniem 18 września 2021 roku. Zgodnie z art. 3 pkt 1 tej ustawy do art. 25 ustawy emerytalnej dodano ust. 2a i 2b. Odtąd w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku waloryzacji (kwartalnej) składek dokonuje się w taki sam sposób jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Przepis ten stosuje się również do ubezpieczonego, który wiek uprawniający do emerytury osiągnął po dniu 31 maja danego roku. W uzasadnieniu projektu ustawy projektodawca wskazał, że zmiany wynikały z następujących przyczyn: „waloryzację przeprowadza się systemem rocznym do czasu, gdy ubezpieczony zgłosi wniosek o emeryturę. W przypadku ustalania wysokości emerytury w okresie od stycznia do maja i od lipca do grudnia danego roku, składki zapisane na koncie ubezpieczonego po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, podlegają dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym. Natomiast w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej nie podlega dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od 1 czerwca roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. W konsekwencji, przejście na emeryturę w czerwcu może być mniej korzystne niż w pozostałych miesiącach II kwartału danego roku” (punkt 8 uzasadnienia).

Jednocześnie ustawa zmieniająca w art. 17 zawiera przepis przejściowy, który stanowi, że przepisy art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy zmienianej w art. 3, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, mają zastosowanie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 roku lub przyznanych na podstawie art. 24a ustawy zmienianej w art. 3 osobom, które wiek emerytalny ukończyły po dniu 31 maja 2021 roku, oraz do rent rodzinnych przyznanych po osobach zmarłych po dniu 31 maja 2021 roku (ust. 1). W przypadku przyznania emerytury lub renty rodzinnej, o których mowa w ust. 1, przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, emerytura lub renta rodzinna podlega ponownemu przeliczeniu z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy zmienianej w art. 3, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy (ust. 2).

Wyrokiem z dnia 15 listopada 2023 roku Trybunał Konstytucyjny, rozpoznając pytanie prawne w sprawie P 7/22, orzekł w sposób następujący: „artykuł 17 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621) w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2023 poz. 1251 tekst jednolity ze zm.) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej” (Dz.U. 2023, poz. 2490; OTK 2023, z. A poz. 84). Trybunał dostrzegł, że ustawodawca w zacytowanym wyżej art. 17 ustawy zmieniającej wyróżnił między innymi grupę osób, którym emerytury przyznano na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 roku. W ustępie 2 tego przepisu postanowił zaś, że w przypadku poprzedzającego wejście w życie tej ustawy przyznania emerytury, następuje ponowne przeliczenie świadczenia z uwzględnieniem nowego mechanizmu waloryzacji kwartalnej. Tymczasem w takiej samej sytuacji jak osoby, którym przyznano emeryturę na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 roku, są także osoby, którym przyznano emeryturę na takich samych zasadach w latach wcześniejszych. Trybunał stwierdził, że podmiotami podobnymi są zatem ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 roku (objęci systemem zdefiniowanej składki), którzy wystąpili o emeryturę w czerwcu, ich emerytura została ustalona z zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy emerytalnej w brzmieniu ustalonym ustawą nowelizującą z 2004 roku i obowiązującym do wejścia w życie ustawy nowelizującej z 2021 roku. W takiej sytuacji w obrębie wyróżnionej wyżej grupy podmiotów - wskutek postanowienia wyrażonego w art. 17 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej z 2021 roku - doszło do zróżnicowania: część osób uzyskała możliwość przeliczenia wcześniej przyznanej emerytury z uwzględnieniem nowego korzystniejszego sposobu waloryzacji kwartalnej, natomiast części osób takiej możliwości odmówiono. Dokonując analizy prawnej Trybunał podkreślił kilkakrotnie, że przedmiotem jego oceny nie był sam mechanizm waloryzacji kwartalnej, ani w kształcie obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 roku, ani po wejściu w życie tejże ustawy. Trybunał badał jedynie, czy ustawodawca, zmieniając ten mechanizm, uczynił to zgodnie ze standardem konstytucyjnym wynikającym z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Przeanalizowawszy treść kwestionowanej regulacji, jej otoczenia normatywnego i kontekstu, Trybunał stwierdził, że nie spełnia ona warunków konstytucyjnie dopuszczalnego odstępstwa od zasady równości. Ustawodawca nie uzasadnił ani relewantności, ani konieczności, ani proporcjonalności pominięcia w art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 roku emerytów, którym przyznano emerytury na wniosek zgłoszony przed dniem 1 czerwca 2021 roku.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy należało uznać, że ubezpieczona znalazła się w sytuacji, o jakiej mowa w wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie P 7/22, czego z resztą w niniejszym postepowaniu nie kwestionował organ rentowy. Przyznano jej bowiem emeryturę w czerwcu 2014 roku, z pominięciem waloryzacji kwartalnej, co doprowadziło do obniżenia wysokości jej świadczenia. Należy powtórzyć za Trybunałem, że w sprawie nie chodzi o ocenę mechanizmu waloryzacji sprzed zmiany i możliwości zastosowania jej wobec wnioskodawczyni, ale o ocenę rozwiązania ustawodawcy podczas próby naprawy niekorzystnej sytuacji ubezpieczonych otrzymujących „emerytury czerwcowe”.

Podsumowując ten wątek należało uznać, że wnioskodawczyni wchodzi w krąg podmiotowy osób, których dotyczy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, a tym samym możliwe jest ustalenie wysokości jej emerytury z uwzględnieniem art. 25a ust. 2 pkt 2 w zw. z ust. 2a ustawy emerytalnej, z pominięciem art. 17 ustawy zmieniającej.

Przechodząc dalej Sąd Okręgowy uznał, że niezasadne jest tłumaczenie organu rentowego, że brak jest podstaw do przywrócenia terminu do złożenia skargi o wznowienie postępowania, a także nie jest możliwe wydanie w stosunku do ubezpieczonej właściwej decyzji, ponieważ nie zgłosiła ona w terminie wniosku o ponowne ustalenie wysokości emerytury na podstawie art. 17 ustawy zmieniającej, wobec czego organ nie wydał decyzji odmawiającej ponownego ustalenia wysokości jego emerytury na podstawie tego przepisu. ZUS oparł się przy tym m.in. na art. 145a k.p.a, zgodnie z którym można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. Stanowisko organu nie jest właściwe, a przyjęta przez niego konstrukcja procesowa nie znajdzie zastosowania w sprawie o ustalenie wysokości emerytury na podstawie ustawy emerytalnej. Przede wszystkim nie jest prawdą, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczy wyłącznie osób, które w terminie zgłosiły wniosek o ustalenie wysokości emerytury na podstawie art. 17 ustawy zmieniającej. Taka konkluzja nie płynie ani z sentencji wyroku Trybunału, ani z jego uzasadnienia. Jest wręcz przeciwnie. W sentencji wyroku Trybunał wyraźnie wskazał, że artykuł 17 ustawy zmieniającej w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 roku, jest niezgodny z Konstytucją. Zatem sama treść przepisu in abstracto jest niekonstytucyjna, a nie tylko przewidziany tam mechanizm składania wniosków o przeliczenie w konkretnej sytuacji. Innymi słowy Trybunał nie zawęził zakresu uznania przepisu za niezgodny z ustawą zasadniczą wyłącznie do osób, które na jego podstawie zgłosiły wniosek przeliczenie emerytury. Nie byłoby to zresztą możliwe w przypadku ubezpieczonej, skoro ustawodawca jasno wskazał, że przepis ten należy stosować do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 roku. Sytuacji nie naprawia ust. 2 przepisu, gdyż zgodnie z jego treścią nadal ma on zastosowanie do osób, które zgłosiły wniosek o emeryturę po dniu 31 maja 2021 roku z tą różnicą, że ich emerytura została już ustalona do czasu wejścia w życie ustawy zmieniającej na podstawie przepisów dotychczasowych. Zatem przepis ten nie znajdzie zastosowania do wnioskodawczyni, który zgłosiła wniosek o emeryturę w czerwcu 2014 roku. Słusznie zatem wskazał Trybunał Konstytucyjny, że osoby, którym przyznano emeryturę na takich samych zasadach w latach wcześniejszych, nadal pozostają w takiej samej sytuacji jak osoby, którym przyznano emeryturę na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 roku, do czasu wejścia w życie ustawy nowelizującej. To było właśnie przyczyną nieuprawnionego różnicowania w porównaniu osób, jakim po raz pierwszy ustalono wysokość emerytury po wejściu w życie ustawy zmieniającej (według „nowych zasad” waloryzacji kwartalnej), bez jednoczesnego zapewnienia tym osobom możliwości skorzystania z procedury przeliczenia świadczenia.

Warto dodać, że przepis art. 17 ustawy nowelizującej nie stanowi o przeliczeniu emerytury w myśl aktualnego brzmienia art. 25 ustawy emerytalnej dla wszystkich świadczeniobiorców, ale nakazuje stosowanie aktualnego brzmienia art. 25 ustawy emerytalnej wyłącznie do wniosków o ustalenie prawa (a nie wysokości) pierwszorazowego przejścia na emeryturę powszechną (ust. 1), bądź do wniosków o przeliczenie emerytury najwcześniej od dnia 1 czerwca 2021 roku dla zainteresowanych, którzy złożyli wnioski o emerytury od tego dnia do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej. Jest to zasadnicza różnica, ponieważ technicznie przepis ten nie pozwala na rekompensatę niekorzystnego ustalania wysokości emerytury przed datą wejścia w życie ustawy zmieniającej, co zostało uznane za nieodpowiadające standardom konstytucyjnym.

Jak zaś chodzi o uzasadnienie wyroku w sprawie P 7/22 to Trybunał Konstytucyjny zasygnalizował wręcz pilną potrzebę uregulowania sytuacji osób znajdujących się w takim położeniu jak wnioskodawczyni, aby stało się możliwe stosowanie wobec nich przeliczenia emerytury z uwzględnieniem poprawnych zasad waloryzacji kwartalnych. Trybunał zaapelował, że „ustawodawca powinien dokonać odpowiednich zmian w odniesieniu do wszystkich adresatów art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 roku, w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy emertytalnej, którzy znaleźli się w analogicznej sytuacji, jak emeryci czerwcowi i nie mogli na podstawie tych przepisów skorzystać z możliwości przeliczenia przyznanego im wcześniej na mniej korzystnych zasadach świadczenia”. I dalej: „wyrok Trybunału Konstytucyjnego w niniejszej sprawie jest tzw. wyrokiem o pominięciu. Wyroki tego rodzaju nie wywierają skutku derogacyjnego i per se nie prowadzą do zmiany w systemie prawa. Ponadto, ponieważ stanowisko doktryny i orzecznictwa dotyczące bezpośrednich skutków tego rodzaju wyroków Trybunału w sferze stosowania prawa nie jest jednolite, może się okazać, że także stanowisko sądów orzekających w takich sprawach, jak sprawa zawisła przed pytającym sądem, będzie różne, w szczególności gdy chodzi o możliwość zastosowania - tylko w oparciu o wyrok Trybunału Konstytucyjnego - art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy emertytalnej, (w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 2021 roku) wobec szerszego kręgu adresatów niż określony expressis verbis w art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 roku” (punkt 5 uzasadnienia wyroku TK). Tak sformułowane stanowisko jasno pokazuje, że Trybunał dostrzega pewien impas i brak możliwości przeliczenia świadczenia na podstawie instrumentów procesowych przysługujących aktualnie ubezpieczonym, który złożyli wniosek o emeryturę przed dniem 1 czerwca 2021 roku. Nie jest nim zwłaszcza art. 17 ustawy zmieniającej, który został uznany zakresowo za niekonstytucyjny w przypadku osób takich jak wnioskodawczyni. Trudno więc uznać za uzasadnione tłumaczenie organu, że wyrok dotyczy wyłącznie osób, co do których zastosowano niekonstytucyjny przepis. Przepis ten w ogóle przecież nie powinien wejść w życie w nadanym mu brzmieniu.

Sam ustawodawca nie przedstawił również żadnego mechanizmu pozwalającego na naprawienie sytuacji zgodnie z wyrokiem Trybunału. Natomiast – co wymaga ponownego podkreślenia – powoływany przez organ rentowy przepis art. 17 ustawy zmieniającej nie mógł stać się podstawą wniosku o przeliczenie emerytury przed datą 1 czerwca 2021 roku. Skoro tak, to nie można uznać, aby brak złożenia wniosku w trybie at. 17 ustawy zmieniającej stanowił przeszkodę dla osób takich jak wnioskodawczyni. To zaś rodzi potrzebę poszukiwania odpowiedniego rozwiązania na gruncie obowiązujących przepisów, które pozwoli na dokonanie przeliczenia świadczenia emerytalnego z wyłączeniem przepisu niekonstytucyjnego. W tym aspekcie zdaniem Sądu orzekającego w pierwszej instancji organ rentowy pominął, że w wniosek z dnia 15 kwietnia 2024 roku złożony przez odwołującą się w istocie stanowi nie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia skargi o wznowienie postępowania, co uruchamiałoby możliwość jego rozpatrzenia w myśl przepisów rozdziału 12 działu II Kodeksu postępowania administracyjnego, tylko jest wprost wnioskiem o przeliczenie świadczenia emerytalnego w myśl obowiązujących przepisów materialnoprawnych. W tym wypadku dotyczyło to ustalenia wysokości emerytury zgodnie z art. 25 ust. 2 pkt 2 w zw. z ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej. Organ rentowy nie rozstrzygnął tej kwestii w zaskarżonej decyzji, jak również nie wydał w tym przedmiocie innej decyzji, wobec czego należało uznać, że w zasadzie odmówił ponownego przeliczenia świadczenia emerytalnego zgodnie z wnioskiem, kierując się przepisami proceduralnymi dotyczącymi wznowienia postępowania, określonymi w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego. Organ nie rozstrzygnął zatem wniosku co powoduje, że należało w sprawie zastosować art. 477 ⁹ § 4 k.p.c., w myśl którego jeżeli organ rentowy nie wydał decyzji w terminie dwóch miesięcy od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób przepisany, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu. To pozwala przejść do art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli odwołanie wniesiono w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy, sąd w razie uwzględnienia odwołania zobowiązuje organ do wydania decyzji w określonym terminie, zawiadamiając o tym organ nadrzędny, albo orzeka co do istoty sprawy. W niniejszej sprawie wniosek o ponowne obliczenie emerytury został złożony w dacie 15 kwietnia 2024 roku, a w ciągu następnych dwóch miesięcy Zakład w sposób przepisany nie wydał decyzji rozstrzygającej, co uprawnia Sąd do wydania orzeczenia w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Jednocześnie, kierując się możliwościami wyznaczonymi w art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c., w połączeniu z ustaleniem wszystkich okoliczności faktycznych składających się na możliwość zastosowania przepisów materialnoprawnych, Sąd Okręgowy uznał za właściwe orzeczenie co do istoty sprawy. Poddając analizie żądanie w zakresie przeliczenia emerytury z uwzględnieniem właściwego mechanizmu waloryzacji, Sąd stwierdził, że możliwe jest zastosowanie takiego rozwiązania dopuszczalnego prawem, które pozwoli na skuteczne wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie P 7/22. Podkreślenia wymaga, że na dzień ogłoszenia wyroku w niniejszej sprawie ustawodawca nie uregulował zawartych w nim uwag w drodze aktu prawnego.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, przepisy prawne przewidują natomiast mechanizm wzruszenia prawomocnej decyzji organu rentowego w postaci art. 114 ustawy emerytalnej. Przepis ten ma na celu eliminację z obrotu wadliwych decyzji, które w wyniku błędnej wykładni przepisów lub błędnego zastosowania przepisów (ze strony organu) do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, doprowadziły do pozbawienia ubezpieczonego przysługujących mu świadczeń lub zaniżenia ich wysokości. Z ust. 1 pkt 6 powołanego przepisu wynika bowiem, że w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego. Według art. 114 ust. 1e pkt 3 ustawy emerytalnej w takim wypadku uchylenie lub zmiana decyzji, o której mowa w ust. 1, nie może nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres 3 lat. Przy czym według ust. 1f przepisu ust. 1e nie stosuje się, jeżeli w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji z przyczyn określonych w ust. 1 osoba zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości.

Taka sytuacja zachodzi w niniejszym postępowaniu, ponieważ błędem organu rentowego było zastosowanie niekonstytucyjnego przepisu. Utrwalone jest przy tym stanowisko judykatury dotyczące tzw. obiektywnej błędności decyzji i przyjmowania, że określenie „błąd organu rentowego” obejmuje sytuacje, w których organ miał podstawy do przyznania świadczenia lub ustalenia go w określonej wysokości, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Za takie przyczyny uznaje się nie tylko zaniedbania organu, ale również każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego, czy jest to skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu czy też wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności obowiązujących przepisów. Co istotne również kontekst art. 114 ustawy emerytalnej, ze względu na swoją funkcję, jaką jest zmiana treści decyzji organu rentowego sprzecznej z ukształtowanymi z mocy prawa uprawnieniami osób ubezpieczonych, nie pozwala na zawężenie jego stosowania wyłącznie do okoliczności faktycznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2018 r., III UK 153/17, LEX nr 2563524).

Należy więc uznać, że omawiany przepis obejmuje nie tylko niewłaściwą wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie przepisów prawa, ale także zastosowanie przepisu niezgodnego z Konstytucją. Koresponduje z tym stanowisko, w myśl którego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają retroaktywny skutek, który należy rozumieć w ten sposób, że uznany przez Trybunał za niezgodny z Konstytucją przepis prawa nie może być stosowany przez sądy i inne organy w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału. Pogląd ten na gruncie przepisów prawa ubezpieczeń społecznych potwierdza dodatkowo deklaratywny charakter decyzji organu rentowego, które sprowadzają się jedynie do potwierdzenia uprawnień przysługujących ubezpieczonym z mocy prawa. Przepisy odnoszące się do trwałości i wzruszalności decyzji organu rentowego nie mogą być więc interpretowane i stosowane w taki sposób, który prowadziłby do trwałego pozbawienia osób ubezpieczonych uprawnień przysługujących im z mocy prawa. Deklaratywny charakter decyzji organu emerytalnego potwierdzających przysługiwanie ubezpieczonemu prawa do określonego świadczenia rzutuje szczególnie na ograniczenie ostateczności decyzji odmawiających prawa do świadczenia, ponieważ stabilność negatywnego rozstrzygnięcia o prawach jednostki nie jest w tym przypadku wartością, która mogłaby przeważyć nad rzeczywistą realizacją konstytucyjnego i ustawowego prawa do zabezpieczenia społecznego. Można to podsumować stwierdzeniem, że przepis był niekonstytucyjny od chwili uchwalenia, a więc także w momencie stosowania go przez organ rentowy, czego nie może podważyć fakt, iż w tym czasie korzystał on jeszcze z domniemania konstytucyjności (wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 26 października 2016 r., III UK 5/16, LEX nr 2191474; 29 listopada 2016 r., II UK 416/15, LEX nr 2186572).

Przekładając powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy uznać trzeba, że art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej jest pełnowartościową podstawą prawną pozwalająca na merytoryczne rozstrzygnięcie o prawie strony do przeliczenia nieprawidłowo obliczonej emerytury. Zawiera on materialnoprawne przesłanki, które mogą zostać wykorzystane nawet w sytuacji, gdy przepisy proceduralne nie pozwalają na wznowienie postępowania administracyjnego. Brak możliwości zastosowania wobec ubezpieczonego przeliczenia z uwzględnieniem art. 25a ust. 2 pkt 2 w zw. z ust. 2a ustawy emerytalnej z uwagi na zakresowe brzmienie art. 17 ustawy zmieniającej było niezgodne z prawem już w dacie wejścia w życie tego ostatniego przepisu, a nie dopiero w dacie orzekania przez Trybunał, wejścia w życie orzeczenia Trybunału, czy też złożenia wniosku o przeliczenie. Przy ponownej ocenie uprawnień emerytalnych wnioskodawczyni należało zatem przyjąć stan prawny, jak gdyby przepisy 17 ustawy zmieniającej w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed dniem 1 czerwca 2021 roku, w ogóle nie obowiązywał. Jak wykazało postępowanie dowodowe tak rozumiany błąd organu rentowego doprowadził do sytuacji, w której wysokość emerytury wnioskodawczyni na dzień jej przyznania, tj. na dzień 1 czerwca 2014 roku, była niższa, niż należna, zaś organ nie dokonał odpowiedniego przeliczenia po nowelizacji ustawy, za co ponosi odpowiedzialność w myśl przytoczonych wyżej regulacji.

Przechodząc do ostatniej kwestii konieczne Sąd Okręgowy wskazał, że przepis art. 114 ust 1 pkt 6 w zw. z ust. 1e pkt 3 ustawy emerytalnej zakreśla granice czasowe, w jakich może dojść do zmiany decyzji na niekorzyść ubezpieczonego. W przypadku błędu organu przeliczenie emerytury po upływie 3 lat od wydania decyzji jest możliwe tylko na korzyść ubezpieczonego. Natomiast kwestię od jakiej daty to przeliczenie jest możliwe reguluje art. 133 ustawy emerytalnej. Ustęp 1 tego przepisu stanowi, iż w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:

1)  od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3;

2)  za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Powyższe oznacza, że w przedmiotowej sprawie, w której wadliwe zastosowanie przepisu było błędem organu rentowego, możliwe jest przeliczenie świadczenia 3 lata wstecz od złożenia przez ubezpieczonego wniosku o przeliczenie emerytury, w tym wypadku od dnia 1 kwietnia 2021 roku. Uwzględniając taki sposób rozumienia błędu organu rentowego, który obejmuje także wadliwą legislację i zestawiając to z rozważaniami dotyczącymi retroaktywnych skutków orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, w rozpatrywanej sprawie znajdzie zastosowanie art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej.

Sąd Okręgowy zmienił więc zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił H. S. prawo do ponownego ustalenia wysokości emerytury z uwzględnieniem art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu nadanym art. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw z pominięciem art. 17 tej ustawy, począwszy od dnia 1 kwietnia 2021 roku.

Sąd pierwszej instancji oddalił natomiast odwołanie w pozostałej części, tj. w zakresie przeliczenia emerytury przed dniem 1 kwietnia 2021 roku, zgodnie z żądaniem wnioskodawczyni od daty ustalenia prawa do emerytury w dniu 1 czerwca 2014 roku. Jak wskazano wyżej w przypadku błędu organu rentowego przepisy pozwalają jedynie na przeliczenie świadczenia za okres 3 lat poprzedzających złożenie przez ubezpieczonego wniosku o przeliczenie. Nie było więc podstaw do przeliczenia świadczenia od wcześniejszej daty niż dzień 1 kwietnia 2021 roku, który w świetle art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi pierwszy dzień miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. W tej sytuacji odwołanie podlegało oddaleniu w tej części.

Orzeczenie o kosztach procesu zawarte w punkcie III wyroku Sąd Okręgowy oparł na zasadzie ogólnej odpowiedzialności za wynik procesu, wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Jak stanowi § 1 ¹ zd. 1 przepisu od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Stosownie do § 3 przepisu do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. Koszty te zostały wykazane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2023 poz. 1964 tekst jednolity ze zm.). W rozpatrywanym przypadku Sąd Okręgowy zastosował stawkę przewidzianą w § 9 ust. 2 cyt. rozporządzenia i zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. na rzecz H. S. kwotę 360 złotych z ustawowymi odsetkami za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, w którym je zasądzono do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy w Lublinie, na podstawie powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.

Z wyrokiem nie zgodził się pozwany organ rentowy. We wniesionej apelacji zaskarżył wyrok w punktach I, III, podnosząc zarzuty:

1.  brak rozpoznania istoty sprawy;

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie polegające błędnej ocenie pisma ubezpieczonej z dnia 15 kwietnia 2024 roku a także jej zeznań złożonych na rozprawie 10 lutego 2025 roku, skutkujące błędnym przyjęciem, że wniosek ubezpieczonej z 15 kwietnia 2024 roku nie zawierał żądania przywrócenia terminu na złożenie skargi o wznowienie postępowania, a jedynie wprost wniosek o przeliczenie świadczenia;

2.  z ostrożności procesowej - naruszenie art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez jego:

1)  błędną wykładnię polegająca na przyjęciu, że za błąd organu rentowego w rozumieniu tego przepisu należy uznać sytuację zastosowania przez ZUS niekonstytucyjnego przepisu art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 roku w sytuacji, gdy dotyczący tego przepisu wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023 roku, sygn. P 7/22 nie skutkował uchyleniem tego przepisu zmieniającego;

1)  błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że H. S. przysługuje prawo do ponownego ustalenia wysokości emerytury z uwzględnieniem art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a emerytalnej w brzmieniu nadanym art. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw z pominięciem art. 17 tej ustawy, począwszy od 1 kwietnia 2021 roku.

W związku z powyższym wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania od decyzji ZUS z dnia 26 kwietnia 2024 roku znak: (...), a także o zasądzenie od ubezpieczonej na rzecz ZUS zwrotu kosztów postępowania wg. norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Uzasadniając apelację wskazał, iż stan faktyczny w sprawie jest bezsporny pomiędzy stronami i został prawidłowo ustalony przez Sąd Okręgowy w Lublinie. Natomiast zadaniem ZUS treść wniosku i stanowisko strony odwołującej wyrażone na rozprawie nie pozwala przyjąć, jak to uczynił Sąd Okręgowy, że stanowi on wprost wniosek o przeliczenie świadczenia. Żądanie „przywrócenia terminu na wniesienie skargi o wznowienie postępowania” jest expressis verbis osnową wniosku ubezpieczonej, i wokół niego koncentruje się jego uzasadnienie. W takiej sytuacji ocena Sądu, iż wniosek ten nie zawierał żądania przywrócenia terminu do złożenia skargi o wznowienie postepowania jawi się jako dowolny. W konsekwencji Sąd nie zbadał istoty sprawy nadając żądaniu ubezpieczonej wyrażonemu we wniosku z dnia 15 kwietnia 2024 roku oraz w odwołaniu od decyzji inną treść, niż miało ono w rzeczywistości. Meritum sporu odnośnie żądania, jakie rozpoznał Sąd pierwszej instancji , sprowadza się do wykładni art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej, w kontekście wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023 r., sygn. P 7/22. Zdaniem apelanta wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie P 7/22 jak i obowiązujący stan prawny nie daje podstaw do wzruszenia prawomocnych decyzji organu rentowego i ponownego ustalenia wysokości emerytury, gdyż nie skutkuje uchyleniem niekonstytucyjnego art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 roku, lecz jedynie zobowiązuje ustawodawcę do uchwalenia odpowiedniej nowelizacji, usuwającej niekonstytucyjną lukę prawną. Zaznaczyć też należy, że kontrolowany przepis (art. 17 ustawy zmieniającej ) nie utracił mocy obowiązującej ani w części ani w całości. Wobec powyższego odwołująca oraz osoby znajdujące się w analogicznej sytuacji winny oczekiwać na uregulowanie sposobu obliczania ich "czerwcowych emerytur" przez ustawodawcę. W związku z powyższym, celem rozstrzygnięcia wątpliwości związanych z wykładnią art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej w kontekście wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023 roku sygn. P 7/22 i dla jej ujednolicenia, organ rentowy wnosi jak na wstępie, jednocześnie wskazując na orzeczenia sądów powszechnych odmiennie interpretujących normy prawa od Sądu Okręgowego w Lublinie.

W samodzielnie wniesionej odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wniosła o jej oddalenie, podnosząc iż wyrok Sądu pierwszej instancji jest prawidłowy.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja jest niezasadna. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy wyjaśnił wszystkie istotne okoliczności mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Ponowna analiza materiału dowodowego, a także analiza zastosowanych w sprawie przepisów prawa i ich subsumcja, doprowadziła do wniosku, że zaskarżony wyrok jest prawidłowy. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ustalenia i rozważania zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, ponieważ rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji nie naruszył ani norm prawa materialnego, ani zasad postępowania. Sąd Okręgowy precyzyjnie wskazał na przepisy prawa materialnego, znajdujące zastosowanie w sprawie, przedstawił wypracowaną w orzecznictwie interpretację i dokonał prawidłowej subsumcji, dając temu wyraz w obszernych pisemnych motywach. Sąd Apelacyjny ocenił, iż wbrew stanowisku apelanta Sąd pierwszej instancji bardzo trafnie zdiagnozował istotę sprawy, słusznie uporządkowując ważne dla rozstrzygnięcia zagadnienia, a przedstawiona w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku analiza prawna tych kwestii spotyka się z pełną akceptacją Sądu odwoławczego.

Przypomnieć należy, iż stan faktyczny nie jest sporny, a zarzuty apelanta koncentrują się na obrazie prawa materialnego. Przedmiotem sporu, także na obecnym etapie procesu, było ustalenie, czy istnieją podstawy do ponownego przeliczenia emerytury odwołującej na podstawie art. 25a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym od dnia 18 września 2021 roku. Stosownie do treści art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw przepisy art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy zmienianej w art. 3, w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą, mają zastosowanie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 roku lub przyznanych na podstawie art. 24a ustawy zmienianej w art. 3 osobom, które wiek emerytalny ukończyły po dniu 31 maja 2021 roku, oraz do rent rodzinnych przyznanych po osobach zmarłych po dniu 31 maja 2021 roku. Z kolei art. 17 ust. 2 ustawy zmieniającej stanowi, że w przypadku przyznania emerytury lub renty rodzinnej, o których mowa w ust. 1, przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, emerytura lub renta rodzinna podlega ponownemu przeliczeniu z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy zmienianej w art. 3, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Zmiana ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw z dnia 24 czerwca 2021 roku uregulowała tzw. kwestie "emerytur czerwcowych" rozwiązując związany z nimi problem wyłącznie na przyszłość, co oznacza, że pominięto tym osoby, których prawo o świadczenia emerytalnego przysługiwało wcześniej w latach, tak jak ma to miejsce w przypadku wnioskodawczyni. Podkreślić należy, że rację ma Sąd pierwszej instancji wskazując, że ustawa zmieniająca nie przewiduje regulacji, która dawałaby możliwość ustalenia na nowo wysokości emerytury (z uwzględnieniem zmian dotyczących sposobu waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego) osobom którym obliczono wysokość emerytury w czerwcu w latach poprzednich. Rację ma też Sąd Okręgowy wskazując, że organy rentowe działają na podstawie przepisów prawa i w granicach wyznaczonych przez obowiązujące normy prawne. Trafnie jednocześnie Sąd pierwszej instancji wskazał, iż analiza art. 17 ustawy zmieniającej w świetle obowiązującego porządku państwa prawa musi prowadzić do jednoznacznego stwierdzenia, iż przepis ten nie powinien wejść do porządku prawa bowiem nie spełnia warunków konstytucyjnie dopuszczalnego odstępstwa od zasady równości, zaś sam ustawodawca nie uzasadnił ani relewantności, ani konieczności, ani proporcjonalności wprowadzonej regulacji art. 17 ustawy zmieniającej różnicując ubezpieczonych (świadczeniobiorców) jedynie datą przyznania prawa do świadczenia, bez odniesienia się do innych kryteriów. Prawo do waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych stanowi jeden z istotnych elementów konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego (zob. w szczególności wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia: 19 grudnia 2012 r., K 9/12, OTK ZU nr 11/A/2012, poz. 136; 17 grudnia 2013 r., SK 29/12, OTK ZU nr 9/A/2013, poz. 138 wraz z licznymi tam przywołanymi wcześniejszymi orzeczeniami Trybunału). Postawiony problem odnosi się nie do samej przyjętej przez ustawodawcę metody waloryzacji składek, lecz jego istotą jest to, czy ustawodawca, wprowadzając określone zmiany w ramach przyjętego przez siebie mechanizmu waloryzacji kwartalnej, uczynił to z poszanowaniem innych - wyrażonych w art. 32 ust. 1 oraz w art. 2 Konstytucji - wartości konstytucyjnych. W tym aspekcie warto zaznaczyć, że także w samym systemie ubezpieczeń społecznych została sformułowana wprost, w sposób normatywny, zasada równego traktowania ubezpieczonych (art. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych). W myśl tej zasady wszyscy ubezpieczeni, bez względu na płeć, stan cywilny, stan rodzinny, są traktowani równo. Zasada ta dotyczy w szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek, obliczania wysokości świadczeń, okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń. Rolą zatem organu rentowego na etapie postępowania administracyjnego oraz sadu w przypadku przeniesienia sporu na drogę sądową jest poszukiwanie prawnych możliwości – odpowiedniego rozwiązania na gruncie obowiązujących przepisów, które pozwoli na dokonanie przeliczenia świadczenia emerytalnego z wyłączeniem przepisu niekonstytucyjnego, tak by ustalona wysokość świadczenia emerytalnego była zgodna z prawem (ustawą emerytalną oraz zasadami kształtowanymi porządkiem konstytucyjnym). Przecież, co niewątpliwe i na co trafnie wskazał Sąd pierwszej instancji, w takiej samej sytuacji jak osoby, którym przyznano emeryturę na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 roku, są także osoby, którym przyznano emeryturę na takich samych zasadach w latach wcześniejszych, w tym i wnioskodawczyni.

Słusznie Sąd Okręgowy ocenił, że w wniosek z dnia 15 kwietnia 2024 roku złożony przez odwołującą w istocie nie stanowi wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia skargi o wznowienie postępowania, ale jest wprost wnioskiem o przeliczenie świadczenia emerytalnego w myśl obowiązujących przepisów materialnoprawnych. Nieuprawniona jest argumentacja apelanta, iż stanowisko wnioskodawczyni na rozprawie jak i treść wniosku z dnia 15 kwietnia 2024 roku została nieprawidłowo przez Sąd Okręgowy odczytana. Skarżący pominął, iż ubezpieczona jednoznacznie wskazała, iż zgłosiła się do organu rentowego domagając się przeliczenia świadczenia emerytalnego, zgodnie z obowiązującymi zasadami waloryzacji i niezależnie od nieudolnego sformułowania treści wniosku, tak ten wniosek należało procedować również na etapie postępowania administracyjnego, mając na uwadze regulację art. 114 ustawy emerytalnej. To zadaniem organu rentowego art. 2a ust. 1 i ust. 2b w zw. z art. 68 ust. 1 pkt b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest ustalanie wysokości świadczeń ubezpieczonych zgodnie z poszanowaniem zasady równości wobec prawa i poszanowaniem podestowych zasad państwa prawa. ZUS w zakresie realizacji zadań ustalania i wymiaru świadczeń jest, zgodnie z art.66 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, organem administracji państwowej, co rodzi po jego stronie podniesione wyżej obowiązki. Wyrazem powyższego jest także powinność ZUS udzielania informacji, w tym wskazówek i wyjaśnień, w zakresie dotyczącym warunków i dowodów wymaganych do ustalania świadczeń (§ 2 rozporządzenia MPiPS Z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania świadczenia emerytalno – rentowe).

Prawidłowo zatem Sąd Okręgowy, kierując się możliwościami wyznaczonymi w art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c., uznał za właściwe orzeczenie co do istoty sprawy, zgodnie z mechanizmem wzruszenia prawomocnej decyzji organu rentowego na mocy art. 114 ustawy emerytalnej. Istotą powołanego przepisu jest bowiem eliminacja z obrotu wadliwych decyzji, które w wyniku błędnej wykładni przepisów lub błędnego zastosowania przepisów (ze strony organu) do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, doprowadziły do pozbawienia ubezpieczonej przysługujących świadczeń lub zaniżenia ich wysokości, w tym w wynik błędu organu rentowego. Przepis ten judykatura traktuje jako podstawę prawną dla weryfikacji i wzruszalności decyzji organów rentowych, w których zawarto ustalenia pozostające w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym ex lege stanem uprawnień emerytalno-rentowych zainteresowanych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 25 lutego 2008 r., I UK 249/07, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 152; 22 lutego 2010 r., I UK 247/09,LEX nr 585725; 9 grudnia 2015 r., I UK 533/14; 4 października 2018 r., III UK 153/17, LEX nr 2563524 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia: 10 stycznia 2024 r., II USK 387/22 LEX 3652264; 20 września 2011 r., I BU 4/11, LEX nr 1101321). Uznaje się przy tym, że sprzeczność taka zachodzi zarówno w przypadku decyzji organu rentowego błędnie przyznających świadczenie (potwierdzających prawo do świadczenia), pomimo że prawo do niego nie powstało, jak i w przypadku decyzji błędnie odmawiających realizacji prawa do świadczenia, przysługującego ubezpieczonemu z mocy prawa oraz decyzji nieprawidłowo ustalających wysokość tego świadczenia. Kontekst art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej nie stwarza podstaw do ograniczenia znaczenia występującego w nim zwrotu "okoliczności" wyłącznie do "okoliczności faktycznych". Dlatego nie można przypisywać pojęciu "okoliczności" wyłącznie wąskiego znaczenia. Dążąc do ustalenia znaczenia zwrotu "okoliczności", należy uwzględnić szerszy kontekst użycia analizowanego pojęcia w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Ten kontekst determinowany jest przez funkcję art. 114 ustawy emerytalnej jaką jest zmiana treści decyzji organu rentowego sprzecznych z ukształtowanymi z mocy prawa uprawnieniami osób ubezpieczonych. Z przedstawionego rozumienia art. 114 ust. 1 wynika zatem, że sposób pojmowania przesłanek wznowienia postępowania jest szeroki i zasadniczo złagodzony w stosunku do wymogów zawartych w art. 399 k.p.c. i następnych dotyczących wznowienia postępowania cywilnego. Nie ulega jednak wątpliwości, że muszą one mieć wpływy na prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego lub na jego wysokość (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 listopada 2019 r., I UK 246/18, LEX nr 3584266). Przepis ten pozwala na weryfikację deklaratywnych decyzji organu emerytalnego, wadliwie ustalających wysokość świadczenia.

Należy uznać zatem za prawidłowe zastosowanie w realiach rozpoznawanej sprawy, jak uczynił to Sąd Okręgowy normy art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej i dokonanie przeliczenia nieprawidłowo obliczonej emerytury ubezpieczonej, z uwzględnieniem regulacji prawnej wprowadzonej ustawą zmieniającą, przy jednoczesnym uznaniu, iż w realiach indywidulanie rozpoznawanej sprawy wnioskodawczyni art. 17 ustawy zmieniającej w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed dniem 1 czerwca 2021 roku, w ogóle nie może mieć zastosowania. Nie ulega wątpliwości, iż świadczenie emerytalne ubezpieczonej z uwagi na zastosowany mechanizm waloryzacji składek, kapitału początkowego doprowadził do zaniżenia wysokości świadczenia niż przy przyjęciu mechanizmu zgodnie z art. 25 a ust.2 pkt 2 w zw. z ust. 2a ustawy emerytalnej. W świetle powyższego oczywista staje się konieczność przeliczenia świadczenia, tak by wysokość emerytury ubezpieczonej nie naruszała podstawowych zasad państwa prawa.

Sąd Apelacyjny akceptuje także przyjęte przez Sąd pierwszej instancji granice czasowe zmiany decyzji na korzyść ubezpieczonej. Art. 114 ust. 1e pkt 3 w zw. z ust. 1f w zw. z art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej stanowi podstawę weryfikacji wadliwych decyzji na korzyść ubezpieczonego w wyniku błędu organu rentowego, jednakże z ograniczeniem czasowym przeliczenia świadczenia za okres uprzedni, w zakresie wypłaty świadczenia za okres 3 lat poprzedzających miesiąc złożenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości świadczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2021 r., II UKSP 67/21 OSNP 2022/7/72). Słusznie zatem Sąd Okręgowy wskazał, iż przeliczenie świadczenia winno nastąpić od dnia 1 kwietnia 2021 roku bowiem mieści się w granicach czasowych zakreślonych ustawą (art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej).

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu Sądu Okręgowego stanowi zatem konsekwencję przegrania procesu przez pozwany organ rentowy co do zasady i znajduje oparcie w powołanej regulacji prawnej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Zaskarżony wyrok odpowiada prawu. Zarzuty apelacyjne pozwanego organu rentowego nie znajdują zatem uzasadnienia, a stanowią jedynie polemikę z prawidłowymi ustaleniami Sądu Okręgowego i w ocenie Sądu Apelacyjnego w żadnej mierze nie podważyły prawidłowego rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji.

Mając na uwadze powyższe, w konsekwencji przedstawionej oceny prawnej, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

Iwona Jawor-Piszcz