Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

Przewodniczący - sędzia

SA Beata Siewielec (sprawozdawca)

Sędziowie:

SA Leszek Pietraszko

SO del. do SA Artur Achrymowicz

Protokolant

st. sekretarz sądowy Małgorzata Dolecka

.............................................

SSA Leszek Pietraszko

............................................

SSA Beata Siewielec

..............................................

SSO del. do SA Artur Achrymowicz

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 156/24

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 29 kwietnia 2024r. IV Ko 895/23

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca oskarżonego

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

1Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

0.12.1. Ustalenie faktów

0.12.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.2. Ocena dowodów

0.12.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

0.12.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

1STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

1.  Zarzut obrazy prawa materialnego, tj. art. 407 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach w zw. z art. 552 § 4 k.p.k. w zw. z art. 89 ust. 4a ustawy o udzielaniu ochrony cudzoziemcom - poprzez bezpodstawne przyjęcie, że pobyt wnioskodawczyń w okresie od 11 kwietnia 2022r. do 10 lipca 2022r. był niesłuszny oraz, że zadośćuczynienie przysługuje za każde niesłuszne pozbawienie wolności, podczas gdy pobyt w ośrodku strzeżonym miał podstawę prawną, a zadośćuczynienie przysługuje wyłącznie za niewątpliwie niesłuszne umieszczenie w ośrodku dla cudzoziemców;

2.  Zarzut obrazy prawa materialnego, tj. art. 407 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach w zw. z art. 552 § 4 k.p.k. w zw. z art. 455 § 1 i 2 k.c.- poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, które doprowadziło sąd do błędnego wniosku, że wnioskodawcom należy przyznać zadośćuczynienie pieniężne w kwotach po 45 000zł, podczas gdy kwoty te stanowią wartości nieodpowiednie, nadmierne w stosunku do ewentualnej krzywdy i nie maja charakteru kompensacyjnego.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Apelacja jest częściowo zasadna.

Niezasadny jest zarzut sformułowany w pkt. 1.

Nie ma racji skarżący, gdy kwestionuje fakt uznania przez Sąd Okręgowy detencji wnioskodawczyń w okresie od 11 kwietnia 2022r. do 10 lipca 2022r. za niesłuszny.

Z pisemnych motywów zaskarżonego rozstrzygnięcia wynika, że powodem uznania pobytu cudzoziemek w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców za niesłuszny w okresie od 11 kwietnia 2022r. do 10 lipca 2022r. była bezczynność organów państwa w przedmiocie procedury udzielenia ochrony międzynarodowej w związku ze złożeniem wniosku o udzielenie takiej ochrony oraz naruszenie art. 89 ust. 4a ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, który to warunkuje możliwość przedłużenia pobytu cudzoziemca w strzeżonym ośrodku od zaistnienia przesłanek wymienionych w art. 87 ust.1 pkt 1-3 i 5 cyt. ustawy oraz opóźnienia postępowania z przyczyn leżących po stronie wnioskodawcy lub osoby, w imieniu której występuje.

O ile słusznie uznał sąd pierwszej instancji, iż umieszczenie cudzoziemek w strzeżonym ośrodku było konieczne celem przeprowadzenia niezbędnych czynności z ich udziałem w związku z toczącym się postępowaniem o udzielenie ochrony międzynarodowej, o tyle nie sposób uznać, by było to niezbędne przez tak długi okres, czyli po upływie 90 dni. Zważyć należy, że pierwszą czynnością organów państwa było wystosowanie w dniu 19 kwietnia 2022r. zawiadomienia o terminie przesłuchania, którego termin wyznaczono na 3 czerwca 2022r., a zatem datę przypadającą prawie pięć miesięcy po zatrzymaniu cudzoziemek i złożeniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Niewątpliwie zatem niezakończenie procedury i opóźnienie postępowania nie nastąpiło z przyczyn leżących po stronie wnioskodawczyń a tylko wówczas dopuszczalne byłoby kolejne przedłużenie ich pobytu w strzeżonym ośrodku. Detencja w takim ośrodku nie może przybierać charakteru represyjnego i winna być stosowana jako środek ostateczny jedynie na czas niezbędny do realizacji celu w postaci zakończenia procedury rozpoznania wniosku o nadanie status uchodźcy.

Twierdzenie skarżącego o możliwości skompletowania dokumentacji niezbędnej do rozpoznania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przez cudzoziemców w trakcie 90-dniowego okresu umieszczenia w ośrodku jest całkowicie nieracjonalne, skoro wezwanie do uzupełnienia takich braków zostało wystosowane już po upływie pierwotnego terminu detencji. Nie podważa także rozumowania sądu pierwszej instancji argument autora apelacji o wzmożonej, wielokrotnie wyższej niż w latach ubiegłych nielegalnej imigracji i związane z tą sytuacją wydłużenie procedur. To wszak na organach państwa spoczywa obowiązek organizacji tychże procedur i nie może on negatywnie wpływać na chronione zarówno przez polskie ustawodawstwo, jak i europejskie prawa człowieka.

Trafnie zatem Sąd Okręgowy uznał, iż przedłużenie postanowieniem Sądu Rejonowego w Białymstoku z 1 kwietnia 2022r. w sprawie III Ko1 112/22 pobytu wnioskodawczyń w strzeżonym ośrodku ponad pierwotnie określony okres (90 dni), przy jednoczesnym całkowitym zaniechaniu przez Urząd do Spraw Cudzoziemców wykonania jakichkolwiek czynności w przedmiocie złożonego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej czyni tenże pobyt niesłusznym w rozumieniu art. 407 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach i rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa.

Nie ma także racji autor apelacji, gdy odpowiedzialność tą uzależnia od wykazania „niewątpliwej niesłuszności” izolacji, o jakiej mowa w art. 552 § 4 k.p.k.

Istotnie przepis art. 552 § 4 k.p.k. przewiduje, że odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania. Jednakże utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych jest pogląd, iż podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za niesłuszne zatrzymanie, umieszczenie w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców jest przepis art. 407 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach a ten stanowi wyłącznie o „niesłusznym” zatrzymaniu, umieszczeniu w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców. Odesłanie, o którym mowa w art. 407 ust. 2 cyt. ustawy dotyczy zaś jedynie trybu postępowania, a nie przesłanek orzeczenia odszkodowania albo zadośćuczynienia (wyrok Sądu Najwyższego z 12.04.2023r. w sprawie II KK 149/22, Lex 3578769, wyrok Sądu Najwyższego z 20.06.2023r. w sprawie II KK 148/22).

Z tych względów, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i z podstawy prawnej rozstrzygnięcia wyeliminował przepis art. 552 § 4 k.p.k.

Apelacja jest natomiast zasadna w części, w jakiej apelujący kwestionuje wysokość przyznanego wnioskodawczyniom zadośćuczynienia. Z pisemnych motywów zaskarżonego orzeczenia wynika, że Sąd Okręgowy całkowicie bezkrytycznie zaakceptował żądanie wnioskodawczyń i tylko z tego powodu, że ograniczył czasowo okres niesłusznej detencji w stosunku do dochodzonej we wniosku, proporcjonalnie zmniejszył wysokość żądanej kwoty. Jednocześnie nie wskazał żadnych przesłanek rzutujących na wysokość zasądzonego zadośćuczynienia.

Obowiązujące przepisy wprawdzie nie formułują ustawowych kryteriów, które powinny stanowić podstawę odpowiedniej kwoty zadośćuczynienia, to jednak odsyłają w tej kwestii do przepisów prawa cywilnego oraz wypracowanych w orzecznictwie i doktrynie reguł.

Przesłanką decydującą o wysokości zadośćuczynienia jest jego odpowiedniość, rozumiana jako dostosowanie sumy pieniężnej do rozmiaru doznanej krzywdy. Rozmiar ten wyraża się w różnych aspektach, np. stopniu natężenia cierpień, ich intensywności, długotrwałości, wpływie na funkcjonowanie społeczne pokrzywdzonego, nieodwracalności skutków wyrządzonej krzywdy.

Z drugiej strony, wysokość zadośćuczynienia winna być utrzymana w rozsądnych granicach odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa. Nie może mieć charakteru symbolicznego ale też nie powinna prowadzić do nadmiernego wzbogacenia.

Oczywiście określenie wysokości zadośćuczynienia pozostawione jest swobodnemu uznaniu sądu, to jednak uznanie to nie może być dowolne. A z taką sytuacją mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie.

Słusznie wskazuje skarżący, że wnioskodawczynie nie miały w Polsce miejsca, do którego mogłyby się udać celem zamieszkania, nie znały języka polskiego, co znacznie utrudniało komunikację, nie posiadały środków pieniężnych na przeżycie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Izolacja nie powodowała ostracyzmu czy innych konsekwencji w odbiorze społecznym. Nie wykazano też, by skutki wyrządzonej krzywdy stały się nieodwracalne. Wnioskodawczynie wkrótce po zwolnieniu ze strzeżonego ośrodka opuściły Rzeczpospolitą.

Ich realna krzywda spowodowana niesłusznie przedłużoną detencją wynikała zatem głównie z ograniczeń w zakresie swobody przemieszczania się i decydowania o sobie oraz uciążliwości wynikających z konieczności pobytu w zamkniętym i kontrolowanym przez funkcjonariuszy miejscu. W ocenie sądu odwoławczego okoliczności tych nie sposób pominąć w procesie kształtowania odpowiedniej sumy zadośćuczynienia.

Mając powyższe rozważania na uwadze oraz uwzględniając czas trwania niesłusznej izolacji (3 miesiące), warunki pobytu w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców, stopień uciążliwości wynikający z przebywania w zamkniętym, strzeżonym przez funkcjonariuszy ośrodku, Sąd Apelacyjny uznał, iż realną rekompensatą za krzywdę stanowić będzie kwota zbliżona do minimalnego wynagrodzenia za każdy miesiąc niesłusznej detencji.

Z tych względów, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i zasądzone na rzecz B. R. A. A., H. H. i H. H. H. zadośćuczynienia obniżył do kwot po 13 500 złotych, uznając, że tak ukształtowane kwoty zrekompensują w sposób odpowiedni negatywne przeżycia wnioskodawczyń.

Wniosek

Wnioski :

1.  o zmianę wyroku i oddalenie wniosku w całości;

2.  o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd I instancji.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Brak podstaw do uwzględnienia wniosków wobec bezzasadności większości zarzutów apelacyjnych.

1OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

1ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

Przedmiot utrzymania w mocy

Rozstrzygnięcie co do zasady.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Argumentacja w tym zakresie przedstawiona została w sekcji 3.

0.15.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

Przedmiot i zakres zmiany

Reformatoryjne orzeczenie dotyczy podstawy prawnej rozstrzygnięcia oraz wysokości zadośćuczynienia.

Zwięźle o powodach zmiany

Argumentacja w tym zakresie przedstawiona została w sekcji 3.

0.15.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

0.15.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

0.15.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

0.15.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

1Koszty Procesu

P unkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

III

O wydatkach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 552 § 4 k.p.k.

1PODPIS