Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 lipca 2025 roku

Sąd Apelacyjny w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	SSA Mariusz Tchórzewski
Protokolant	Sylwia Stachula

po rozpoznaniu w dniu 1 lipca 2025 roku w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa J. P. i M. W.

przeciwko U. K.

o ustalenie nieważności umowy dożywocia

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w R.

z dnia 9 maja 2023 roku sygn. akt (...)

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach:

a.  II w ten sposób, że zasądzoną solidarnie kwotę 11800 zł obniża do kwot po 500 (pięćset) zł na rzecz każdego z powodów;

b.  III w ten sposób, ze należnymi kosztami sądowymi obciąża Skarb Państwa;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od U. K. na rzecz J. P., M. W., tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, kwoty po 4050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) zł z ustawowymi odsetkami w wysokości ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono;

IV.  należnymi kosztami sądowymi z postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt I ACa 2436/24

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 9 maja 2023 roku Sąd Okręgowy w R.:

I. ustalił nieważność umowy dożywocia zawartej pomiędzy E. K. (1), a U. K.;

II. zasądził od U. K. solidarnie na rzecz J. P. i M. W. kwotę 11.800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

III. nakazał pobrać od U. K. na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w R.kwotę 12.999,12 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Do rozstrzygnięcia przywiodły Sąd Okręgowy następujące, zasadnicze ustalenia i wnioski.

W dniu 8 stycznia 2013 roku E. K. (1) doznała udaru niedokrwiennego mózgu. W okresie od 08;-24.01.2013 r. przebywała w (...) Szpitali (...) w W. z rozpoznaniem: udar niedokrwienny prawej półkuli mózgu, nadciśnienie tętnicze, niedoczynność tarczycy, hipercholesterolemia, miażdżyca tętnic szyjnych. W badaniu TK mózgu opisano rozlegle świeże ognisko niedokrwienne w korze i istocie białej prawej okolicy skroniowo — czołowo- ciemieniowej. Przy wypisie w stanie neurologicznym stwierdzono zespół zaniedbywania połowiczego lewostronnego, porażenie I., niedowidzenie połowicze jednoimienne lewostronne.

Od dnia 24.01 do 11.04.2013 r. E. K. (1) przebywała w Zakładzie (...) systemu M. w W.. W trakcie pobytu E. K. (1) na Oddziale (...) (...) odbyła się konsultacja psychiatryczna z udziałem specjalisty psychiatrii E. P., która stwierdziła, że: chora jest po udarze niedokrwiennym prawej półkuli mózgu w styczniu 2013 r., brak danych o leczeniu psychiatrycznym w przeszłości, w czasie badania w kontakcie powierzchownym, podaje dane osobowe, niepełna orientacja w miejscu i czasie, zaburzona siatka czasu, spowolniała psychoruchowo. Obecne niewielkie zaburzenia pamięci krótkoterminowej, liczenia. Nastrój obojętny. Współpracuje w czasie badania. Bez doznań psychotycznych.

Lekarka zleciła rozpoznanie poprzez obserwację w kierunku zespołu otępiennego u pacjentki z naczyniopochodnym uszkodzeniem (...). Zlecono memotropil 1,2 2xdz. W dniu 25.01.2013 r. odbyła się również konsultacja psychologiczna z opinią, że pacjentka dotknięta jest głębokim niedowładem połowiczym lewostronnym. W konsekwencji została poddana terapii psychologicznej trwającej do 11.04.2013 r.

Od dnia 11.04.2013 r. E. K. (1) został przyjęte w celu konsultacji rehabilitacyjnych do Ośrodka (...) systemu M. w W.. W dniu 29.04.2013 r odbyła się konsultacja psychiatryczna z rozpoznaniem - przyjmuje m. 2400 mg/d, e.. Kontakt powierzchowny, orientacja w czasie, miejscu niepełna. Zaburzenia orientacji co do pory dnia, siatki czasu. Spowolniała psychoruchowo, tok myślenia i wypowiedzi spowolniały, wypowiedzi „obok". Nastrój lekko obniżony. Stereotypowo zgłasza bóle stawów, zaburzenia snu, łaknienia. Bez doznań omamowych, bez urojeń. Rozpoznanie: obserwacja falujących zaburzeń świadomości u osoby z naczyniopochodnym uszkodzeniem mózgu. W dniu 23.05.2013 r. E. K. (1) została skierowana do zakładu opiekuńczo – leczniczego z rozpoznaniem: niedowład połowiczny lewostronny po udarze mózgu w I 2013. W skali B. pacjentka uzyskała 25 pkt (stan średnio – ciężki). Wpisano także zaburzenia pamięci.

W dniu 13.06.2013 r. odbyła się konsultacja psychiatryczna. Lekarz sporządził sprawozdanie - chora leżąca, z głębokim niedowładem lewostronnym, zachowany kontakt, afekt dostosowany, bez cech depresyjnych, orientacja w czasie niedokładna co do dnia, zachowana w miesiącu, w miejscu pobytu. Chętnie podejmuje rozmowę z badającym. Bez objawów wytwórczych. Aktualnie bez leków psychotropowych. W dniu 5.07.2013 r. E. K. (1), przebywając w Z. w R. przy ulicy (...), udzieliła pełnomocnictwa U. K. do zarządzania przez U. K. lokalem mieszkalnym przy ul. (...) w W., garażem położonym w W. przy ul. (...), do zawierania i rozwiązywania umów najmu tych lokali, odbierania czynszu i do reprezentowania E. K. (1) we wszystkich sprawach związanych z tymi lokalami, a także do reprezentowania jej we wszystkich sprawach przed wszystkimi władzami etc., a także do dysponowania kontami we wszystkich bankach, w tym dokonywania wpłat i wypłat oraz do odbioru środków pieniężnych w tym emerytury, renty itd. Pełnomocnictwo zostało sporządzone przed Notariuszem J. D.. W dniu 31.12.2014 r. sporządzona została ocena stanu psychicznego pacjentki E. K. (1), wykonana przez psychologa w Z. dla przewlekle chorych w R.. Rozpoznanie: niedowład połowiczy lewostronny po udarze niedokrwiennym, miażdżyca tętnic szyjnych, nadciśnienie tętnicze, niedoczynność tarczycy. Pamięć odpowiednia dla wieku podeszłego, myślenie logiczne zaburzone, świadomość zachowana, orientacja zaburzona. Stan kontakt z drugą osobą, odwiedzana przez rodzinę, kontakt z pacjentką słowny zachowany.

W dniu 30.12.2015 r. E. K. (1), przebywając w Z. w R., udzieliła pełnomocnictwa dla U. K. do ustanowienia odrębnej własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W. oraz do nabycia na jej rzecz lokalu wraz z udziałem w częściach wspólnych. Pełnomocnictwo zostało sporządzone przed notariuszem J. D.. W dniu 31.12.2015 r. sporządzona została ocena stanu psychicznego pacjentki E. K. (1), wykonana przez psychologa w Z. dla przewlekle chorych w R.. Rozpoznanie: świadomość zachowana, pamięć zaburzona, myślenie logiczne zaburzone, niespójne, orientacja zaburzona w miejscu i czasie, kontakt słowny, stan emocjonalny wyrównany, jest osobą wrażliwą, potrzebującą wsparcia, troski, odwiedzin, odwiedzana przez znajomych i najbliższych.

W okresie 2013 -2015 E. K. (1) była 14 – krotnie konsultowana przez specjalistę psychiatrę. W połowie konsultacji odnotowano deficyty poznawcze i objawy neuropsychiczne, tj. w dniach 13 czerwca 2013 roku, 10 kwietnia 2014 roku, 9 kwietnia 2015 roku, 16 kwietnia 2015 roku, 30 kwietnia 2015 roku, 28 maja 2015 roku. Następuje zwiększenie dawek leków psychotropowych.

W lutym 2016 roku samodzielność E. K. (1) była bardzo ograniczona. W skali Barthela uzyskała ogółem 10 pkt z tym, że w zakresie korzystania z toalety, kąpania się, mycia, poruszania po powierzchni płaskich, po schodach, ubierania się i rozbierania, kontrolowania zwieracza uzyskała 0 pkt co oznacza pełną niewydolność i całkowitą zależność od pomocy osób trzecich. Stan Funkcjonowania E. K. (1) pogorszył się w połowie 2015 roku, kiedy punktacja w skali Barthela wynosił jeszcze 20 pkt.

W dniu 8.02.2016 r. U. K. działająca w imieniu E. K. (1), na podstawie pełnomocnictwa z dnia 30.12.2015 r., zawarła z działającymi w imieniu i na rzecz Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej (...) w W. umowę notarialną ustanowienia odrębnej własności lokalu i przeniesienia własności na rzecz członka spółdzielni.

W dniu 24.02.2016 r. sporządzony został w Z. w R. przy ulicy (...) akt notarialny umowy dożywocia. Umowa została sporządzona przed Notariuszem J. D.. Z treści tego aktu wynika, że E. K. (1) (wówczas w wieku 87 lat) przenosi na rzecz U. K. prawo do lokalu mieszkalnego nr (...), o powierzchni użytkowej 49,4 m ² znajdującego się w budynku położonym w W. przy ul. (...), wraz z prawami z nim związanymi, o wartości (wówczas) 250.000 zł, a w zamian za to U. K. zobowiązuje się zapewnić E. K. (1) dożywotnie utrzymanie, polegające na: przyjęciu jej jako domownika, dostarczenia jej wyżywienia, ubrania, mieszkania, zapewnienia jej odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawieniu jej własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego miejscowym zwyczajom.

U E. K. (1) pamięć, myślenie logiczne i orientacja były zaburzone w latach 2015 -2017. Od 2016 r. zmienia się reakcja na kontakt z osobami trzecimi z: otwarta na kontakt i potrzebuje kontaktu, do w dniu 31.12.2015 r. na: reaguje na kontakt z drugą osobą.

W dniach 30.12.2016 roku sporządzona została ocena stanu psychicznego pacjentki E. K. (1), wykonana przez psychologa w Z. w R.. Rozpoznanie - pamięć zaburzona, świadomość zachowana, odpowiada logicznie na proste pytania, orientacja zaburzona, stan emocjonalny stabilny, spokojna, kontakt słowny, reaguje na kontakt z inna osobą, odwiedzana często przez rodzinę. W dniu 26.05.2017 roku sporządzona została ocena stanu psychicznego pacjentki E. K. (1), wykonana przez psychologa w Z. dla przewlekle chorych w R.. Rozpoznanie - świadomość zachowana. Pamięć, myślenie logiczne i orientacja zaburzona, kontakt słowny minimalny, stan emocjonalny stabilny, spokojna, reaguje na obecność innej osoby, odwiedzana przez rodzinę.

Spotkania z notariuszem były umawiane za pośrednictwem U. K.. E. K. (1) była odwiedzana w Z. przez przyjaciółki z W., bratową i członków rodziny. Rozmawiała z nimi, odbierała po podaniu telefon, rozpoznawała osoby przychodzące. Nie kojarzyła osób nowych pojawiających się w jej życiu np. z grona personelu. E. K. (1) zmarła 2.06.2017 r. w R., w wieku 88 lat. Jej spadkobiercami byli bratankowie: J. P. i M. W.. Jednym z głównych składników spadku było mieszkanie położone przy ul. (...) w W..

W epikryzie Z. - u R. wypełnionej po śmierci E. K. (1) wpisano, że mimo opieki, leczenia i rehabilitacji nastąpiło załamanie stanu ogólnego chorej, trafiła do szpitala z objawami niewydolności krążeniowo — oddechowej.

E. K. (1) do chwili wystąpienia udaru mózgu w styczniu 2013 r. była osobą zdrową, nie leczoną psychiatrycznie. Miała nadciśnienie tętnicze i niedoczynność tarczycy. Udar miał przebieg ciężki, z dużego stopnia niedowładem lewostronnym. W badaniu komputerowym stwierdzono rozlegle poudarowe ognisko niedokrwienne. Była intensywnie leczona, rehabilitowana neurologicznie oraz poddawana badaniom i terapii psychologicznej. Nie uzyskano poprawy pozwalającej na funkcjonowanie w warunkach domowych. Została umieszczona w Zakładzie (...) w R.. W ośrodku tym była poddawana ocenie psychologicznej. W ocenie z 31.12.2015 r. była świadoma, był z nią zachowany kontakt słowny, stwierdzono zaburzenia myślenia logicznego, wypowiedzi były niespójne, miała zaburzenia pamięci, orientacji w czasie i miejscu. Była stabilna emocjonalnie z zachowaną reakcją na wsparcie, troskę, osoby znane. Była to ostatnia ocena specjalistyczna poziomu funkcjonowania poznawczo-pamięciowego opiniowanej, najprawdopodobniej zbliżona do stanu z daty sporządzenia umowy. Wynika z niej, że w sprawach bieżących, znanych, powtarzanych była świadoma sytuacji, rozpoznawała osoby często ją odwiedzające. W kontakcie nawiązywała logiczne rozmowy o sprawach bieżących, wykazywała skłonność do podążania w kierunku podjętych już decyzji, do akceptowania osób i sytuacji dobrze znanych. Miała jednak zaburzenia myślenia przyczynowo-skutkowego, orientacji w czasie, miejscu, kontakt logiczny był zaburzony, niespójny. U podstaw tych zaburzeń leżało znaczne uszkodzenie poudarowe mózgu i stopniowo postępujący proces otępienny. Proces ten pozwalał E. K. (1) na podstawowe świadome funkcjonowanie w kontrolowanym, znanym i wspierającym otoczeniu, jednakże poziom procesów poznawczych nie pozwalał na świadome i swobodne podjęcie decyzji w skomplikowanej czynności prawnej jaką jest zawarcie umowy dożywocia, poprzedzone innymi działaniami formalnymi tj. przeniesienie własności, koniecznym planowaniem czynności, zapamiętywaniem warunków. W dacie sporządzenia umowy stan psychiczny E. K. (1) był stabilny, nie była leczona psychiatrycznie, nie występowały u niej objawy psychotyczne ani zaburzenia świadomości. Jednakże poziom procesu otępiennego czynił ją niezdolną do świadomego i swobodnego przeprowadzenia czynności prawnej jaką było sporządzenie umowy dożywocia. W lutym 2016 r. opiniowana miała objawy zespołu otępiennego o nasileniu znacznym, po przebytym udarze mózgu w 2013 r. Była niezdolna do złożenia w sposób świadomy i swobodny oświadczenia woli. W czasie zawierania notarialnej umowy dożywocia E. K. (2) była osobą po nabytym, rozległym uszkodzeniu mózgu, w wyniku ciężkiego udaru niedokrwiennego, obejmującego znaczną część prawej półkuli mózgu, zarówno kory, jak i struktur podkorowych, - z niedowładem połowiczym istotnie ograniczającym jej poruszanie się, przebywającą od 3 lat w Zakładzie (...), do którego została skierowana głównie z powodu skutków udaru mózgu w postaci zaawansowanego poziomu niesprawności i zależności od osób trzecich w wykonywaniu nawet najbardziej podstawowych czynności samoobsługowych, przejawiającą (okresowo) złożone objawy neuropsychiatryczne dotyczące napędu, nastroju, zakłóceń rytmów dobowych, okresowego pobudzenia, pod wpływem leków psychotropowych o charakterze przeciwdepresyjnym i przeciw psychotycznym.

Osobą wykazującą największe zainteresowanie panią E. K. (1), regularnie ją odwiedzającą była U. K. i z uwagi na stan E. K. (1) i jej potrzebę kontaktu interpersonalnego, E. K. (1) była od U. K. zależna, także psychologicznie.

W momencie zawierania umowy dożywocia z 24.02.2016 r. E. K. (1) nie była w stanie złożyć świadomie i swobodnie oświadczenia woli. Skutki neuropsychologiczne rozległego uszkodzenia mózgu u osoby po 80 – tym roku życia nie mogły znacznie się wycofać, ponieważ stan mózgowia E. K. (1) przed udarem był już nie w pełni prawidłowy. Niedowład, zależność od osób trzecich w niemal wszystkich czynnościach samoobsługowych i przebywanie stale w tym samym miejscu i niewykonywanie stymulujących poznawczo czynności dodatkowo osłabiały mechanizmy samonaprawy mózgu. Fakt, że stan kliniczny w ciągu 3 lat od bezpośredniego uszkodzenia mózgu mógł się ustabilizować zupełnie nie oznacza, że nastąpiło wyzdrowienie z jego skutków, co też potwierdza fakt, że E. K. (1) nigdy nie wróciła do poziomu sprawności ruchowej sprzed udaru. Stopniowo nawarstwiająca się patologia układu nerwowego wyrażona była obiektywnie w postaci konieczności etapowego włączania leczenia psychiatrycznego w postaci leków psychotropowych, których dawki były podnoszone i postaci leków zmieniane, aż do włączenia typowego leku przeciwpsychotycznego, który E. K. (1) przyjmowała również w lutym 2016 roku (a także wcześniej i później). E. K. (1) spełniała kryteria diagnostyczne otępienia naczyniowego.

Sąd Okręgowy dał wiarę dowodom z dokumentów w postaci: postanowienia, wypisu z rejestru lokali, aktów notarialnych, potwierdzeń przelewu, dokumentacji medycznej. Żaden z dowodów z dokumentów nie został przez strony zakwestionowany, co do swej treści.

Sąd Okręgowy dokonując oceny dowodów z zeznań świadków dał wiarę zeznaniom M. P. - poza okolicznością czasu doznania udaru przez E. K. i pobytu w domu pomocy, z powodu sprzeczności treści zeznań z dowodami z dokumentów w postaci dokumentacji medycznej, w tym historią choroby. Sąd Okręgowy dał wiarę dowodowi z zeznań P. S., B. K., B. J., H. B., A. R. i J. K., J. D. z uwagi na spójność dowodu z dowodami z dokumentów, a przede wszystkim dokumentacją medyczną, w tym opisem stanu zdrowia E. K. przez lekarza psychiatrę oraz psychologa po udarze.

Sąd Okręgowy wskazał, że wiedza specjalistyczna, którą biegli posiadali oraz analiza przez nich całego zebranego materiału dowodowego pozwalały na pełne ustalenie stanu zdrowia E. K. w momencie sporządzania aktu notarialnego umowy dożywocia. Sąd Okręgowy wskazał, że dał wiarę opiniom biegłych psychiatry E. N. i biegłego psychologa P. K., albowiem wydali je w oparciu o analizę całego zebranego w sprawie materiału dowodowego, posiadaną wiedzę, w sposób profesjonalny. Z opinii biegłej psychiatry E. N. wynika, że E. K. (1) była w kontakcie słownym, reagowała na otoczenie i wykazywała reakcję i można była nawiązać z nią podstawowy kontakt – co pozostaje w spójności z obserwacjami świadków. Jednak, zdaniem biegłej, czynność prawna, którą dokonała w 2016 r. była skomplikowana i polegała na wielu etapach związanych z funkcjami poznawczymi i poziom otępienia, który u E. K. wówczas występował nie pozwalał jej na przeprowadzenie skompilowanych czynności myślowych. Wyrażając swą opinię biegła posługiwała się dokumentacją medyczną sporządzaną na bieżąco, w czasie badania pacjentki.

Biegły psycholog P. K. stwierdził, że specyfika dysfunkcji mózgu, która wystąpiła u E. K. (1) może być relatywnie myląca dla osób nie dysponujących wiedzą fachową, ponieważ uszkodzenie prawej półkuli mózgu nie powoduje zaburzeń mowy o typie afazji, dlatego osoby postronne mogą być przekonane, że z powodu zachowanej świadomości i zdolności do rozumienia i mówienia od siebie stan neuropsychologiczny pacjenta jest w normie, a rozmowy o faktach znanych wcześniej pacjentom z jednej strony nie stanowią dla nich problemu, z innej jednak nie są miarą zakresu i głębokości dysfunkcji mózgu. Dlatego dla orzeczenia o prawdopodobnym poziomie takiego funkcjonowania i zachowaniu (lub nie) zdolności do świadomego i swobodnego oświadczenia woli ważniejsze i bardziej rzetelne są dane z dokumentacji medycznej oraz oceny specjalistów niż zeznania świadków.

Sąd Okręgowy dał wiarę faktom wywodzonym przez powódkę J. P. albowiem pozostają spójne z wiarygodnymi dowodami. Sąd Okręgowy dał również wiarę twierdzeniom pozwanej U. K. co do okoliczności, że rozmawiała z E. K., odwiedzała ją, zgodziła się na objęcie funkcji pełnomocnika, zapraszała notariusza. Sąd Okręgowy wskazał, że oceny pozostałych twierdzeń pozwanej dokonał przez pryzmat opinii biegłych psychologa i psychiatry. Czynność prawna, której stroną była E. K. (1) była skomplikowana i polegała na wielu etapach związanych z funkcjami poznawczymi i poziom otępienia, który miała nie pozwalał jej na przeprowadzenie takich skompilowanych czynności. Specyfika dysfunkcji mózgu, która wystąpiła i E. K. (1) może być relatywnie myląca dla osób nie dysponującymi wiedza fachową ponieważ uszkodzenie prawej półkuli mózgu nie powoduje zaburzeń mowy o typie afazji, dlatego osoby postronne (w tym notariusz) mogły być przekonane, że stan neuropsychologiczny pacjenta był w normie.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że nie uwzględnił wniosku pozwanej o łączną opinię biegłych psychologa i psychiatry, albowiem w sprawie niniejszej, w oparciu o cały zebrany w sprawie materiał dowodowy wypowiedzieli się biegli psychiatra i psycholog, i brak jest argumentów wskazujących, aby łączna opinia miała służyć konstruktywnemu wzbogaceniu materiału dowodowego tym bardziej, że biegły psychiatra w swej uzupełniającej opinii wskazał na celowość przeprowadzenia opinii przez biegłego z zakresu psychologii. Biegli w swych odrębnych opiniach nie wyrazili stanowiska o potrzebie opiniowania łącznego.

Sąd Okręgowy wskazał również, że nie uwzględnił dowodu z zeznań świadka M. C. Stanowisko Sądu wynikało z okoliczności, iż strona pozwana, pomimo stosownego pouczenia, zgłosiła wniosek po czterech latach prowadzenia postępowania. Nie wykazany został fakt poszukiwania świadka przez okres czterech lat. Pozwana w pierwszym piśmie nie wskazała świadka i nie wskazała potrzeby poszukiwania adresu. Ponadto z opinii biegłych jednoznacznie wynika, iż postrzeganie osób kontaktujących się z E. K. nie daje pełnej wiedzy o jej stanie zdrowia po udarze.

Sąd Okręgowy wskazał, że nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. E. K. (1) do chwili wystąpienia udaru mózgu w styczniu 2013 r. była osobą zdrową, nie leczoną psychiatrycznie. Miała nadciśnienie tętnicze i niedoczynność tarczycy. Udar miał przebieg ciężki, z dużego stopnia niedowładem lewostronnym. W badaniu komputerowym stwierdzono rozlegle poudarowe ognisko niedokrwienne. Była intensywnie leczona, rehabilitowana neurologicznie oraz poddawana badaniom i terapii psychologicznej. Nie uzyskano poprawy pozwalającej na funkcjonowanie w warunkach domowych. Została umieszczona w Zakładzie (...) w R.. W ośrodku tym była poddawana ocenie psychologicznej, ostatni raz przed sporządzeniem umowy w dniu 31.12.2015 r. Była świadoma, był z nią zachowany kontakt słowny, stwierdzono zaburzenia myślenia logicznego, wypowiedzi były niespójne, miała zaburzenia pamięci, orientacji w czasie i miejscu. Była stabilna emocjonalnie z zachowaną reakcją na wsparcie, troskę, osoby znane. Była to ostatnia ocena specjalistyczna poziomu funkcjonowania poznawczo-pamięciowego opiniowanej, najprawdopodobniej zbliżona do stanu z daty sporządzenia umowy. Wynika z niej, że w sprawach bieżących, znanych, powtarzanych była świadoma sytuacji, rozpoznawała osoby często ją odwiedzające. W kontakcie nawiązywała logiczne rozmowy o sprawach bieżących, wykazywała skłonność do podążania w kierunku podjętych już decyzji, do akceptowania osób i sytuacji dobrze znanych. E. K. (1) miała jednak już zaburzenia myślenia przyczynowo-skutkowego, orientacji w czasie, miejscu, kontakt logiczny był zaburzony, niespójny. U podstaw tych zaburzeń leżało znaczne uszkodzenie poudarowe mózgu i stopniowo postępujący proces otępienny. Proces ten pozwalał opiniowanej na podstawowe świadome funkcjonowanie w kontrolowanym, znanym i wspierającym otoczeniu, jednakże poziom procesów poznawczych nie pozwalał na świadome i swobodne podjęcie decyzji w skomplikowanej czynności prawnej jaką jest zawarcie umowy dożywocia, poprzedzone innymi działaniami formalnymi tj. przeniesienie własności, koniecznym planowaniem czynności, zapamiętywaniem warunków. W dacie sporządzenia umowy stan psychiczny opiniowanej był stabilny, nie występowały u niej objawy psychotyczne ani zaburzenia świadomości. Jednakże poziom procesu otępiennego czynił ją niezdolną do świadomego i swobodnego przeprowadzenia czynności prawnej, jaką było sporządzenie umowy dożywocia. W lutym 2016 r. miała objawy zespołu otępiennego o nasileniu znacznym.

Sąd Okręgowy na podstawie opinii biegłych sądowych zważył, że na stan braku świadomości wyrażenia przez E. K. (1) woli przy zawieraniu umowy dożywocia z 24.02.2016 r. wpłynęło występujące u niej wówczas otępienie naczyniowe będące efektem udaru niedokrwiennego prawej półkuli mózgu, a także zaawansowanego wieku będącego istotnym czynnikiem ograniczenia zasobów samonaprawy uszkodzonego układu nerwowego oraz współwystępujące, narastające objawy neuropsychiatryczne świadczące o tym, że uszkodzenie mózgu zakłóciło także prawidłowy kontakt z otoczeniem i możliwości regulacji swojego zachowania i rozpoznania jego skutków. Strukturalne uszkodzenie prawej półkuli mózgu poza zaburzeniem funkcji poznawczych, takich jak uwaga i pamięć doprowadziło także do niesprawności w obrębie rozumienia (zachowań innych osób) oraz zaburzeń samokrytycyzmu, a także do dysregulacji afektywnej, która dodatkowo patologicznie zmieniła sposób rozeznania w otaczającym środowisku. Z tego samego powodu wypływa brak swobody, ponieważ przy nieprawidłowej świadomości nie sposób mówić o tym, że jednocześnie możliwa jest pełna swoboda wyrażenia woli. Na brak swobody w wyrażeniu woli dodatkowo wpłynęły czynniki takie jak niemal pełna zależność od pomocy osób trzecich związana ze znacznym ograniczeniem możliwości lokomocyjnych i samoobsługowych E. K. (1). E. K. (1) była relatywnie odizolowana społecznie z uwagi na przebywanie w (...), funkcjonowała przez 5 ostatnich lat swojego życia w niemal zamkniętym środowisku. Brak swobody wyrażenia woli wypływał przede wszystkim z organicznego uszkodzenia mózgu skutkującego zespołem otępiennym z współwystępującymi objawami psychiatrycznymi.

Sąd Okręgowy uznał, iż E. K. (1) w lutym 2016r. miała objawy zespołu otępiennego o nasileniu znacznym, po przebytym udarze mózgu w 2013 r. Była niezdolna do złożenia w sposób świadomy i swobodny oświadczenia woli w przedmiocie zawarcia umowy dożywocia. Na podstawie art. 82 k.c. w związku z art. 189 k.p.c. Sąd Okręgowy ustalił nieważność umowy dożywocia z pozwaną.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, która zaskarżyła go w całości. Rozstrzygnięciu zarzuciła:

1. naruszenie przepisów postępowania w zakresie mającym istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 k.p.c. poprzez niedokonanie przez Sąd pierwszej instancji wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, przez bezkrytyczne przyjęcie przy ustalaniu, czy w momencie zawarcia umowy dożywocia, tj. 24.02.2016 r. E. K. (1) mogła złożyć w sposób świadomy i swobodny oświadczenie woli stanowiska biegłego psychiatry wyrażonego w opiniach z dnia 16.08.2021 r. i 16.02.2022 r., w sytuacji, gdy opinia biegłego wykracza poza zakres jego kompetencji, gdyż biegły dokonuje oceny okoliczności wymagających wiedzy prawniczej — tj., ocenia stopień skomplikowania umowy dożywocia oraz kroków prawnych poprzedzających zawarcie umowy — i ocenę tę przyjmuję jako miernik badania opiniowanej E. K. (1);

2. naruszenie przepisów postępowania w zakresie mającym istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 k.p.c. wobec dokonania oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w sposób dowolny, wybiórczy, z naruszeniem zasad doświadczenia życiowego poprzez uznanie, że pozyskane w sprawie opinia biegłego psychologa oraz opinia biegłego psychiatry są wystarczającymi nośnikami wiedzy specjalistycznej, w sytuacji, gdy opinia biegłego psychologa jest niepełna, bowiem nie zawiera przekonywującej odpowiedzi na pytanie pozwanej o możliwość zweryfikowania, czy zainicjowanie procesu rezultatem którego było zawarcie w dniu 24.02.2016 r. umowy dożywocia było wynikiem decyzji E. K. (1), zanim doszło u niej do udaru, a wskazana okoliczność ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy;

3. naruszenie przepisów postępowania w zakresie mającym istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 227 k.p.c. i art. 286 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. poprzez oddalenie prawidłowo zgłoszonego dowodu z dodatkowej łącznej opinii psychiatryczno-psychologicznej biegłych lekarza psychiatry i psychologa klinicznego na fakt, czy w chwili zawarcia umowy dożywocia, tj. w dniu 24.02.2016 r. E. K. (1) mogła złożyć w sposób świadomy i swobodny oświadczenie woli mając na względzie jej stan zdrowia sprzed zawarcia umowy, która uwzględniłaby przekrojowy obraz stanu zdrowia E. K. (1), podczas gdy dowód ten dotyczy okoliczności mających dla sprawy istotne znaczenie, a sporne okoliczności nie zostały dostatecznie wyjaśnione, a co istotne zachodził wypadek wymagający wiadomości specjalnych,

4. naruszenie przepisów postępowania w zakresie mającym istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 227 k.p.c. i art. 271 ^{( 1)} k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. poprzez oddalenie prawidłowo zgłoszonego dowodu z uzupełniających zeznań świadka B. K. na fakt, czy i kiedy w latach 2013-2017 mgr T. C. przebywała na placówkach misyjnych, czy umieszczona na dokumencie Ocena Stanu Psychicznego Pacjenta data oceny odzwierciedla datę badania E. K. (1) przez psychologa, a jeżeli nie, to czy świadek posiada wiedzę kiedy we wskazanym okresie odbywały się badania opiniowanej, dlaczego w 2017 r. Ocena Stanu Psychicznego sporządzona była na kilka dni przed śmiercią E. K. (1), podczas gdy dowód ten dotyczy okoliczności mających dla sprawy istotne znaczenie, a sporne okoliczności nie zostały dostatecznie wyjaśnione,

5. naruszenie przepisów postępowania w zakresie mającym istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 227 k.p.c. i art. 271 ¹ k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. poprzez oddalenie prawidłowo zgłoszonego wniosku dowodowego na rozprawie w dniu 11.08.2022 r., o zwrócenie się do (...) dla Przewlekle (...) w R. przy ul. (...) o udzielenie informacji, czy w latach 2013-2017 mgr T. C. przebywała na placówkach misyjnych, ewentualnie na urlopach lub urlopach bezpłatnych i w jakim okresie oraz o udzielenie informacji, umieszczona na dokumencie Ocena Stanu Psychicznego Pacjenta data oceny odzwierciedla datę badania E. K. (1) przez psychologa, podczas gdy dowód ten dotyczy okoliczności mających dla sprawy istotne znaczenie, a sporne okoliczności nie zostały dostatecznie wyjaśnione,

6. naruszenie przepisów postępowania w zakresie mającym istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. poprzez oddalenie prawidłowo zgłoszonego wniosku dowodowego o przesłuchanie w charakterze świadka M. C. na fakt, czy E. K. (1) planowała rozporządzić swoim majątkiem zanim doszło u niej do udaru niedokrwiennego prawej półkuli mózgu, a jeżeli tak, to w jaki sposób i na czyją rzecz, podczas gdy dowód ten dotyczy okoliczności mających dla sprawy istotne znaczenie, a sporne okoliczności nie zostały dostatecznie wyjaśnione,

7. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 82 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że E. K. (1) w momencie zawierania umowy dożywocia z dnia 24.02.2016 r. była niezdolna do złożenia w sposób świadomy i swobodny oświadczenia woli, co w konsekwencji skutkowało ustaleniem nieważność umowy dożywocia zawartej pomiędzy E. K. (1) a U. K., w sytuacji, gdy biegły psycholog nie wykluczył kategorycznie, aby niemożliwym było, iż do zainicjowania procesu, rezultatem którego było zawarcie w dniu 24.02.2016 r. umowy dożywocia, było wynikiem decyzji E. K. (1), zanim doszło do niej do udaru.

8. naruszenie przepisów postępowania w zakresie mającym istotny wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że w sprawie niniejszej winny mieć zastosowanie ogólne zasady orzekania o kosztach postępowania, w sytuacji, gdy charakter umowy dożywocia oraz relacji pozwanej oraz E. K. (1) winien prowadzić Sąd I instancji do zastosowania zasady słuszności w zakresie orzekania o kosztach postępowania i nieobciążania U. K. kosztami postępowania.

Skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz pozwanej kosztów postępowania za obie instancje.

W odpowiedzi powodowie domagali się oddalenia apelacji

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja w zakresie odnoszonym do rozstrzygnięcia merytorycznego podlega oddaleniu.

Oceniając zawarte w apelacji zarzuty należy najpierw odnieść się do zarzutów naruszenia przepisów postępowania, a w dalszej kolejności naruszenia norm prawa materialnego, gdyż zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego może być właściwie oceniony wyłącznie na tle prawidłowo ustalonego stanu faktycznego.

Sąd Apelacyjny nie podziela zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Aby zarzucić skutecznie naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. skarżący powinien wskazać, jaki konkretnie dowód mający istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy sąd uznał za wiarygodny i mający moc dowodową albo za niewiarygodny i niemający mocy dowodowej, i w czym przy tej ocenie przejawia się naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów (por. wyrok SN z 18.01.2002 r. I CKN 132/01). Kwestionowanie dokonanej przez sąd oceny dowodów nie może polegać jedynie na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, korzystnej dla skarżącego oceny materiału dowodowego (por. postanowienie SN z 10.01.2002 r. II CKN 572/99). Stwierdzić także należy, iż jeżeli z materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok SN z 27.09.2002 r. sygn. II CKN 817/00).

Skuteczny zarzut naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów musi prowadzić do podważenia podstaw tej oceny z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście błędna (wyrok SN z 15.04.2004 r. IV CK 274/03). Konieczne jest wskazanie przez skarżącego konkretnych przyczyn dyskwalifikujących wywody sądu I instancji w zakresie tej oceny. W szczególności strona skarżąca powinna wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd analizując materiał dowodowy, uznając brak wiarygodności i mocy dowodowej poszczególnych dowodów lub niesłusznie im ją przyznając. Apelacja tak wymaganych zarzutów nie przedstawia i nie wykazuje, aby ocena dowodów oraz oparte na niej wnioski były dotknięte powyższymi uchybieniami. Wskazać też należy, iż przepis art. 233 § 1 k.p.c. reguluje jedynie kwestię oceny wiarygodności i mocy (wartości) dowodowej przeprowadzonych w sprawie dowodów, a nie poczynionych ustaleń faktycznych, czy wyprowadzonych z materiału dowodowego wniosków.

Poza sporem pozostaje kwestia, że w realiach sprawy Sąd Okręgowy przeprowadził szerokie, rozbudowane postępowanie dowodowe, w tym z dowodów osobowych. W judykaturze zasadnie wskazuje się w takich przypadkach, że analiza rozbudowanego materiału dowodowego nigdy nie będzie tak przeprowadzona, by nie można było się w niej doszukać pewnych wątpliwości. Przy ocenie skomplikowanego materiału dowodowego nie chodzi, bowiem o to, czy nasuwa on takie lub inne wątpliwości, co do poszczególnych szczegółów, lecz o to, czy całość rozumowania Sądu I instancji, jakie doprowadziło do takiej oceny nie budzi sprzeciwu. Oczywistym jest zaś to, że nie budzi sprzeciwu Sądu odwoławczego rozumowanie Sadu a quo, które przedstawia się jako wewnętrznie zwarta, logiczna całość (wyrok SN z 29.08.1974 r. I CR 338/74 BSN 1974/12/227). Przypomnieć również należy regułę, że zastrzeżona dla sądu swobodna ocena dowodów nigdy nie opiera się na ilościowym porównywaniu przedstawionych przez świadków, biegłych spostrzeżeń i wniosków, lecz na odpowiadającym zasadom logiki powiązaniu ujawnionych okoliczności w całość zgodną z doświadczeniem życiowym (wyrok SN z 20.03.1980 r. II URN 175/79 OSNCP 1980/10/200).

Skarżąca zakwestionowała ocenę sądu, uznającą wnioski opinii biegłych sądowych z zakresu psychiatrii i psychologii za pewną podstawę do wydania rozstrzygnięcia. W ocenie Sądu Okręgowego wiedza specjalistyczna, którą posiadali biegli oraz analiza przez nich całego zebranego materiału dowodowego były wystarczające i pozwalały na ocenę stanu zdrowia E. K. (1) w momencie sporządzenia aktu notarialnego. Według skarżącej opinia biegłego psychiatry wykracza poza zakres jego kompetencji, gdyż biegła dokonała oceny okoliczności wymagających wiedzy prawniczej — tj. ocenia stopnia skomplikowania umowy dożywocia oraz kroków prawnych poprzedzających zawarcie umowy — i ocenę tę przyjęła jako miernik badania opiniowanej E. K. (1). Zarzut ten nie jest trafny. Biegła musiała odnieść się do okoliczności zawarcia umowy dożywocia m.in. nie tylko do daty tej umowy, ale także co do charakteru (specyfiki) dokonywanej czynności. W okolicznościach sprawy ustalono, że E. K. (1) była w podstawowym kontakcie słownym, reagowała na otoczenie, wykazywała reakcje, można było nawiązać z nią podstawowy kontakt, który w prostych rzeczach był możliwy. Poziom otępienia i zaburzenia funkcji poznawczych nie pozwalał jej natomiast na przeprowadzenie skomplikowanych czynności prawnych i była ona niezdolna do złożenia w sposób świadomy i swobodny takich oświadczenia woli. Potwierdza to także opinia biegłego psychologa, który zaopiniował, że specyfika dysfunkcji mózgu, która wystąpiła u E. K. (1) mogła być relatywnie myląca dla osób nie dysponujących wiedzą fachową, ponieważ uszkodzenie prawej półkuli mózgu nie powoduje zaburzeń mowy o typie afazji. Dlatego osoby postronne mogą być przekonane, że z powodu zachowanej świadomości i zdolności do rozumienia i mówienia od siebie stan neuropsychologiczny pacjenta jest w normie, a rozmowy o faktach znanych wcześniej pacjentom z jednej strony nie stanowią dla nich problemu, z innej jednak nie są miarą zakresu i głębokości dysfunkcji mózgu. Ocena ta jest także spójna z zeznaniami świadków, którzy potwierdzali, że E. K. (1) pozostawała w kontakcie z wieloma osobami bliskimi i krewnymi, co także znajduje odzwierciedlenie w dokumentacji medycznej zawierającej okresową ocenę stanu psychicznego wypełnione przez psychologa T. C., pracującą w Z. w R.. W świetle sporządzonych opinii oczywistym jest, że także notariusz sporządzając akt notarialny, będąc z E. K. (1) w pojedynczym kontakcie, mógł nie mieć wątpliwości, co do jej stanu świadomości.

Niezasadny jest także zarzut naruszenia przepisów postępowania tj. art. 233 k.p.c. w odniesieniu do opinii biegłego psychologa P. K.. Według skarżącego opinia ta jest niepełna, gdyż nie odpowiada na pytanie, czy zainicjowanie procesu zakończonego umową dożywocia było wynikiem decyzji E. K. (1) podjętej zanim doszło u niej do udaru. Zauważyć należy, że odpowiedź na tak postawione pytanie nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Ustalenie, kiedy E. K. (1) podjęła decyzję o tym, kiedy i komu przepisze swój majątek ma irrelewantne znaczenie dla sprawy. Dla oceny ważności umowy w świetle art. 82 k.c. istotne znaczenie ma jedynie okoliczność czy w chwili składania oświadczenia woli E. K. (1) była w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Nawet gdyby jeszcze przed udarem podjęła ona decyzję, że sporządzi umowę dożywocia z U. K., to jeżeli w chwili umowy znajdowała się już w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, to takie oświadczenie woli jest nieważne. Podjęcie decyzji i wyrażenie woli jest bowiem swobodne gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli.

Tym samym należy uznać, że pozwana nie zakwestionowała skutecznie dowodu z opinii biegłych sądowych. Przeprowadzone opinie mogły stanowić wiarygodne źródło wiedzy specjalistycznej. Biegli szczegółowo wskazali przesłanki przyjętego rozumowania, przedstawili tok rozumowania oraz omówili wyniki końcowe. Biegli wyciągnęli logiczne i spójne wnioski w swoich opiniach głównych i uzupełniających, które przekonująco uzasadnili. Biegli odnieśli się szczegółowo i wyczerpująco do zarzutów pozwanej i przedstawili analizę stanu zdrowia E. K. (1). Pozwana skutecznie nie zakwestionowała zarówno kompetencji biegłych w zakresie psychiatrii i psychologii, jak również trafności wniosków opinii i Sąd Apelacyjny podziela ocenę Sądu Okręgowego, który przyjął, że opinie są merytoryczne i przydatne do oceny roszczenia powodów. Pozwana nie przedstawiła żadnych racjonalnych argumentów mogących przemawiać za błędną oceną wniosków tych opinii dokonaną przez Sąd Okręgowy i podważających jego stanowisko.

Polemika z opinią biegłego nie uzasadnia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. (wyrok SN z dnia 9 stycznia 2002r., II UKN 708/00). Dla obalenia twierdzeń biegłego specjalisty nie wystarcza bowiem przeświadczenie strony, iż fakty wyglądają inaczej, lecz koniecznym jest również rzeczowe wykazanie, iż wystawiona przez biegłego opinia jest niespójna bądź merytorycznie błędna. Co do zasady bowiem dowód z opinii biegłego jest oceniany z zachowaniem następujących wskazań: czy biegły dysponuje wiadomościami specjalnymi, czy opinia jest logiczna, zgodna z doświadczeniem życiowym i wskazaniami wiedzy, czy opinia jest pełna i jasna (wyrok SN z 6.05.1983 r. IV KR 74/83 OSNKW 1983/12/102). Oznacza to, że Sąd ocenia opinię biegłego pod względem fachowości, rzetelności i logiczności, a nie wiarygodności (wyrok SN z 19.12.1990 r. I PR 148/90 OSP 1991/11-12/300). Taka prawidłowa ocena dowodów z opinii biegłego psychiatry i psychologa znalazła się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i apelacja pozwanej nie zdołała skutecznie jej podważyć. Tym samym, dowody te mogły zostać wykorzystane przez Sąd Okręgowy do dokonania ustaleń faktycznych w sprawie oraz do oceny wiarygodności pozostałych dowodów w sprawie pod kątem stworzenia łańcucha dowodów niesprzecznych wewnętrznie, wzajemnie, logicznie się dopełniających.

Skarżący w apelacji domagał się kontroli na podstawie art. 380 k.p.c. postanowienia oddalającego wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z dodatkowej łącznej opinii psychiatryczno-psychologicznej biegłych lekarza psychiatry i psychologa klinicznego, postanowienia oddalającego wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z uzupełniających zeznań świadka B. K. oraz postanowienia oddalające wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z przesłuchania w charakterze świadka M. C.

Niezasadne są zarzuty naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. i art. 271 ¹ k.p.c. w odniesieniu do powyższych dowodów.

Skarżący zakwestionował oddalenie przez sąd prawidłowo zgłoszonego dowodu z dodatkowej łącznej opinii psychiatryczno-psychologicznej biegłych lekarza psychiatry i psychologa klinicznego na fakt, czy w chwili zawarcia umowy dożywocia, E. K. (1) mogła złożyć w sposób świadomy i swobodny oświadczenie woli. Sąd Okręgowy oddalił wniosek o dopuszczenie opinii łącznej biegłego psychologa i biegłego psychiatry, co miało miejsce na rozprawie w dniu 11 sierpnia 2022 r. (k. 2011-2013).

Postanowienia dowodowe (również te o pominięciu dowodów) jako należące do grupy postanowień niewiążących sąd i niezaskarżalnych, dla przeprowadzenia oceny ich prawidłowości w postępowaniu apelacyjnym, wymagają nie tylko zgłoszenia w apelacji przez skarżącego wniosku o zbadanie takich niezaskarżalnych postanowień w trybie art. 380 k.p.c., ale dodatkowo także uprzedniego zgłoszenia zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. Natomiast pozwana domagając się kontroli tego postanowienia w trybie art. 380 k.p.c. nie złożyła na tej ani na następnej rozprawie zastrzeżeń do protokołu, o których mowa w art. 162 k.p.c., a więc zaistniała formalnie przeszkoda zamykająca drogę dla skutecznego wykorzystania zgłoszonego zarzutu w postępowaniu apelacyjnym.

Należy jednak zauważyć, że na rozprawie w dniu 11 sierpnia 2022 r. (k. 2011-2013) Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu psychologii oraz oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii łącznej z udziałem biegłego z zakresu psychiatrii. Sąd Okręgowy nie wskazał podstawy prawnej oddalenia wniosku o przeprowadzenie dowodu. W uzasadnieniu wyroku wskazał natomiast, że w sprawie brak jest argumentów wskazujących, aby łączna opinia miała służyć konstruktywnemu wzbogaceniu materiału dowodowego tym bardziej, że biegły psychiatra w swej ustnej opinii wskazał na celowość przeprowadzenia opinii przez biegłego z zakresu psychologii. Ponadto biegli w swych opiniach nie wyrazili stanowiska o potrzebie opinii łącznej. Zauważyć więc należy, że brak było podstaw do dopuszczenia dowodu z kolejnej opinii biegłego psychiatry. Biegła psychiatra opiniująca już w sprawie sporządziła opinię pisemną, uzupełniającą i ustną. Pozwany nie wykazał potrzeby przeprowadzenia opinii łącznej, która byłaby częściowo ponowną opinią biegłego psychiatry, natomiast konieczność jej przeprowadzenia nie została wykazana w okolicznościach sprawy. Oczywistym jest, że strona procesu może nie być usatysfakcjonowana konkluzjami i wnioskami opiniującego, wynikającymi z posiadanej wiedzy specjalistycznej, jego doświadczenia zawodowego, ale z samego niezadowolenia strony złożoną opinią nie może wynikać podstawa do uznania braku kompetencji biegłego i nieposiadanie przez niego wiadomości specjalnych. Także samo niezadowolenie strony z wniosków opinii nie jest wystarczającym powodem, by sporządzać kolejną opinię biegłych tej samej specjalności (wyrok SA w Krakowie z 14 kwietnia 2015 r., I ACa 119/15).

Sąd nie ma obowiązku uwzględniania kolejnych wniosków dowodowych tak długo, aż strona udowodni tezę korzystną dla siebie. Potrzeba powołania innego biegłego czy też opinii łącznej, powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii, gdyż odmienne stanowisko oznaczałoby przyjęcie, że należy przeprowadzić dowód ze wszystkich możliwych opinii biegłych, aby upewnić się, czy niektórzy z nich nie byliby tego samego zdania, co strona (postanowienie SN z 11.08.2021 r., III USK 318/21). Brak jest podstaw do formułowania ogólnej tezy, że przepisy postępowania wymagają by biegli - jeżeli zachodzi potrzeba zasięgnięcia opinii kilku biegłych - zawsze składali dodatkowo jedną wspólną opinię (postanowienie SN z 17.05.2022 r., I USK 467/21). Opinię łączną czy uzupełnienie opinii uzasadnia wadliwość metodyczna lub merytoryczna dotychczasowych opinii lub brak właściwej przedmiotowo opinii. Jeżeli sąd uzna przeprowadzone dowody z opinii biegłych za wystarczające do rozstrzygnięcia sprawy, nie musi zlecać wydania opinii łącznej (art. 285 § 2 k.p.c.) ani opinii innych (kolejnych) biegłych, żeby zadowolić stronę (postanowienie SN z 9.11.2021 r., I USK 293/21).

Niezasadny jest także zarzut oddalenia zgłoszonego dowodu z uzupełniających zeznań świadka B. K. na fakt, czy i kiedy w latach 2013-2017 mgr T. C. przebywała na placówkach misyjnych, czy umieszczona na dokumencie Ocena Stanu Psychicznego Pacjenta data oceny odzwierciedla datę badania E. K. (1) przez psychologa.

Sąd Okręgowy wydając postanowienie na rozprawie w dniu 11 sierpnia 2022 r. nie wskazał podstawy prawnej oddalenia wniosku dowodowego (k. 2011v), na co zwrócił uwagę skarżący w zastrzeżeniach zgłoszonych do protokołu. Jednakże Sąd Apelacyjny ocenia, że brak wskazania podstawy prawnej nie miał wpływu na treść rozstrzygnięcia w sytuacji, gdy wydane postanowienie było prawidłowe. Sąd Apelacyjny nie podziela zarzutu pozwanej, iż oddalenie wniosku uniemożliwiło stronie pozwanej wykazanie faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia. Pozwana nie wykazała, ani nawet nie uprawdopodobniła, że dokumentacja E. K. (1) sporządzona przez psycholog T. C. nie odpowiada dacie rzeczywistego badania i dacie rozmowy psycholog z pensjonariuszką. Przedstawienie wyłącznie wydruku prasowego, w którym stwierdzono, że T. C. „podjęła wieloletni trud pracy misyjnej”, „Na Białorusi (…). Następnie przez trzy lata służyła najuboższym mieszkańcom Afryki” (k. 2002v) nie jest wystarczające, aby zakwestionować sporządzoną dokumentację medyczną w zakresie jej daty i podejrzewać, że data widniejąca w dokumentacji jest datą podpisania dokumentów, a nie datą badania chorej. Przedstawiony artykuł prasowy z 2019 r. zawiera informację o działalności i posłudze misyjnej zmarłej, nie wskazuje konkretnych lat w jakich psycholog - siostra zakonna przebywała na misjach. Natomiast w swej treści wprost zawiera informację „przez ostatnie lata [sic!] posługiwała w R.. Zmarła w wieku 64 lat” (k. 2002). Nie ma więc jakichkolwiek podstaw do uznania, że T. C., oceniająca kilkakrotnie stan zdrowia psychicznego E. K. (1) w trakcie pobytu w domu opieki, w okresie 3-4 lat przed śmiercią badającego, antydatowała dokumentację medyczną. Z tych względów brak było jakichkolwiek podstaw do przeprowadzenia dowodu z uzupełniających zeznań świadka B. K. na fakt, czy, a jeśli tak, to kiedy w latach 2013-2017 mgr T. C. przebywała na placówkach misyjnych (z treści wskazanego artykułu prasowego wynikała wprost okoliczność przeciwna). Ponadto oceny, co do stanu zdrowia psychicznego E. K. (1) dokonała biegła z zakresu psychiatrii nie tylko na podstawie dokumentacji wspomnianego psychologa z Z., ale na podstawie całokształtu dokumentacji medycznej, w tym także dokumentacji z pobytu w szpitalu po udarze, badaniu TK, konsultacji psychiatrycznej z Oddziału (...) Neurologicznej w W., konsultacji psychologicznej, dokumentacji z Zakładu (...) rehabilitacyjnego (...) systemu M. w W. (k. 1942).

Niezasadny jest także zarzut naruszenia przepisów postępowania w zakresie mającym istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. poprzez oddalenie prawidłowo zgłoszonego wniosku dowodowego o przesłuchanie w charakterze świadka M. C.

Sąd Okręgowy wydając postanowienie na rozprawie w dniu 18 kwietnia 2023 r. (k. 2080) nie wskazał podstawy prawnej oddalenia wniosku dowodowego. Sąd Apelacyjny ocenia, że brak wskazania podstawy prawnej nie miał wpływu na treść rozstrzygnięcia, gdyż wydane postanowienie było prawidłowe. Sąd Apelacyjny podziela ocenę Sądu Okręgowego, że wniosek ten zmierzał do przedłużenia postępowania. Strona pozwana zgłosiła wniosek dopiero po czterech latach prowadzenia postępowania i nie wykazała, że wcześniejsze zgłoszenie dowodu z zeznań tego świadka nie było możliwe. Ponadto wniosek ten miał wykazać fakt nie mający znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Skarżący domagał się przeprowadzenia tego dowodu celem wykazania, czy E. K. (1) planowała rozporządzić swoim majątkiem zanim doszło u niej do udaru niedokrwiennego prawej półkuli mózgu, a jeżeli tak, to w jaki sposób i na czyją rzecz. Przeprowadzenie tego dowodu nie jest konieczne do rozstrzygnięcia sprawy. Jak już wskazano powyżej, okoliczność podjęcia decyzji przez E. K. (1) przed udarem o planach rozdysponowania swoim majątkiem nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Dla oceny ważności umowy w świetle art. 82 k.c. istotne znaczenie ma jedynie okoliczność czy w chwili składania oświadczenie woli E. K. (1) była w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Nawet więc, gdyby podjęła ona decyzję jeszcze przed udarem, że sporządzi umowę dożywocia z U. K., to jeżeli w chwili umowy znajdowała się już w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, to takie oświadczenie woli jest nieważne.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny stwierdza niezasadność zarzutów naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. i art. 271 ¹ k.p.c. w odniesieniu do wskazanych powyżej dowodów. Z tych samych względów brak było podstaw do przeprowadzenia wymienionych dowodów w postępowaniu apelacyjnym, na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

Sąd Okręgowy nie przekroczył zatem granicy swobodnej oceny dowodów. Wyprowadził z zebranego w sprawie materiału dowodowego wnioski logicznie prawidłowe. Poza tym ocena dowodów odpowiada warunkom określonym przez prawo procesowe – Sąd pierwszej instancji oparł swoje przekonanie na dowodach prawidłowo przeprowadzonych, z zachowaniem zasady bezpośredniości oraz dokonał oceny na podstawie wszechstronnego i bardzo wnikliwego rozważenia zebranego w sprawie materiału. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw, aby zakwestionować dokonaną ocenę dowodów, podzielając w całości argumentację przytoczoną przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oceny dowodów. W takiej sytuacji powtarzanie szczegółowych ustaleń faktycznych i wnioskowań prawniczych zawartych w motywach zaskarżonego orzeczenia w podnoszonym przez pozwanego zakresie jest zbędne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1999 roku, I PKN 521/98, OSNP 2000 nr 4, poz. 143, postanowienie z dnia 22 kwietnia 1997 roku, II UKN 61/97, OSNAPiUS 1998, nr 3, poz. 104).

Skarżący domagał się w apelacji dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu z pisemnej opinii sądowo-psychiatrycznej sporządzonej w sprawie Sądu Rejonowego w R., sygn. (...) dla wykazania faktu, że w roku 2015 do dnia 11 czerwca 2015 r. E. K. (1) miała ograniczoną w stopniu średnim, jednakże nie zniesioną całkowicie zdolność do świadomego i swobodnego wyrażenia woli i rozporządzenia należącym do niej mieniem ruchomym.

Sąd Apelacyjny dopuścił ten dowód na podstawie art. 278 ¹ k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c.

Zauważyć należy, że biegła psychiatra w sprawie (...) Sądu Rejonowego w R. z powództwa J. P. i M. W. przeciwko U. K. o wydanie rzeczy wymienionych w pozwie po E. K. (1) w dniu 05 czerwca 2023 r. opiniowała, czy w dacie 11.06.2015 r. E. K. (1) była w stanie świadomie i swobodnie wyrazić wolę i rozporządzić należącym do niej mieniem ruchomym w postaci biżuterii, obrazów i monet, mając ma względzie jej stan zdrowia przed datą dokonania tego rozporządzenia. W treści opinii w sprawie (...) (k. 2177-2179 akt niniejszej sprawy) biegła wyraziła konkluzję w świetle, której: „w roku 2015 do dnia 11 czerwca 2015 r. E. K. (1) miała ograniczoną w stopniu średnim z powodu zespołu otępiennego, jednakże nie zniesioną całkowicie zdolność do świadomego i swobodnego wyrażenia woli i rozporządzenia należącym do opiniowanej mieniem ruchomym w postaci biżuterii, obrazów i monet". Wskazała zarazem, że „na skutek procesu otępiennego i zaburzeń funkcji pamięciowych miała upośledzoną zdolność do precyzyjnego określenia i podzielenia posiadanego majątku”. Biegła w sprawie Sądu Rejonowego, jak i Sądu Okręgowego opiniowała w oparciu o te same dokumenty dotyczące stanu zdrowia E. K. (1), wyraźnie podkreślając – wbrew tezom apelacji pozwanej, że w 2015 r. u E. K. nie występowała pełna niezdolność do wyrażenia woli i rozporządzenia mieniem ruchomym.

Zauważyć należy, że obie opinie nie wykluczają się. Dotyczą bowiem dwóch różnych okresów - rozporządzenie mieniem ruchomym miało miejsce w dniu 11.06.2015 r., a umowa dożywocia w dniu 24.02.2016 r. oraz diametralnie różnych czynności prawnych. Z treści opinii sporządzonych w niniejszej sprawie zarówno przez biegłą psychiatrę oraz biegłego psychologa wynika, że stan otępienny E. K. pogłębiał się w osi czasu. Sporządzona przez biegłego psychologa w treści opinii tabela obrazująca stan psychiczny badanej wskazuje systematyczne, postępujące pogarszanie się pamięci, logicznego myślenia, orientacji, zachowań społecznych i porozumiewania się (k. 2031v).

Z tych względów nie budzą wątpliwości Sądu Apelacyjnego stwierdzenia zawarte w treści opinii biegłej psychiatry, sporządzonej w różnych postępowaniach na podstawie tej samej dokumentacji medycznej, obrazujące zmieniający się na przestrzeni czasu stan świadomości E. K. (1). W czerwcu 2015 r. miała ona ograniczoną w stopniu średnim z powodu zespołu otępiennego, jednakże nie zniesioną całkowicie zdolność do świadomego i swobodnego wyrażenia woli w zakresie dysponowania ruchomościami, a w lutym 2016 r. miała objawy zespołu otępiennego o nasileniu znacznym i była niezdolna do złożenia w sposób świadomy i swobodny oświadczenia woli w zakresie skomplikowanej prawnie i faktycznie umowy dożywocia.

Podsumowując, Sąd Apelacyjny podziela i uznaje za swoje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, ponieważ ustalenia te znajdują oparcie w zebranym materiale dowodowym, ocenionym przez ten Sąd w granicach zakreślonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c.

W sprawie nie doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 82 k.c. w sposób wskazany przez apelującego. Skarżący zarzucił naruszenie tego przepisu, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że E. K. (1) w momencie zawierania umowy dożywocia była niezdolna do złożenia w sposób świadomy i swobodny oświadczenia woli. Skarżący wskazywał, że E. K. (1) podjęła decyzję o uposażeniu U. K. jeszcze przed udarem, a podpisana umowa była jedynie finalizacją wcześniejszej decyzji. W świetle art. 82 k.c. okoliczność ta pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, co zostało już wskazane we wcześniejszych rozważaniach.

Należy także podkreślić, co nie zostało w dostateczny sposób wyartykułowane przez Sąd I instancji, iż przepis art. 82 k.c. obejmuje swą dyspozycją dwa stany faktyczne, które skutkują uznaniem, że oświadczenie woli złożone w razie wystąpienia któregokolwiek z nich dotknięte jest sankcją w postaci nieważności bezwzględnej. Jest to stan wyłączający świadomość, albo stan wyłączający swobodę. Co do pierwszej przesłanki wskazać należało, iż "stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli” nie oznacza całkowitego zniesienia świadomości. Wystarczające jest istnienie takiego stanu, który powoduje brak rozeznania, niemożność zrozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania (wyrok SN z 27.07.2010 r. II CSK 147/10; wyrok SN z 14.12.2011 r. I CSK 115/11). Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jak i stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli muszą wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli. Musi wynikać ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Źródłem tej wady oświadczenia woli są szczególne właściwości psychiki lub procesu myślowego, znajdujące się "wewnątrz" osoby składającej oświadczenie woli" (wyrok SN z 7.02.2006 r. IV CSK 7/05). "Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli” nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania (uchwała SN z 7.08.1970 r., III CZP 49/70, OSNC 1971/3/42).

Odnosząc powyższe wskazania do przypadku E. K. (1) należało jednoznacznie wskazać, iż biegli sądowi potwierdzili, co podlega również aprobacie Sądu Apelacyjnego, że miała ona w chwili podpisywania umowy wyłączoną świadomość wyrażenia woli. Jak wskazali biegli, opiniowana miała objawy zespołu otępiennego o znacznym nasileniu, po przebytym udarze mózgu. Wprawdzie z uwagi na specyfikę dysfunkcji mózgu i uszkodzenie prawej półkuli mózgu nie miała zaburzeń o typie afazji, pozostawała w kontakcie słownym, reagowała na otoczenie, co pozwalało na jej podstawowe, świadome funkcjonowanie, niemniej jednak z uwagi na uszkodzenie poudarowe mózgu i stopniowo postępujący proces otępienny nie była w stanie dokonywać bardziej złożonych czynności prawnych, wymagających pewnego poziomu procesów poznawczych. W takim wypadku zachodzą podstawy do stwierdzenia nieważności złożonego oświadczenia woli.

Sąd Apelacyjny podkreśla także, że ustalenie, iż umowa dożywocia została przez E. K. (1) zawarta w stanie, o jakim mowa w art. 82 k.c., nie jest jeszcze wystarczające do uwzględnienia powództwa. Podkreślić bowiem należy, czego nie analizował Sąd Okręgowy, że zgodnie z treścią art. 189 k.p.c. przesłanką powództwa o ustalenie jest istnienie interesu prawnego po stronie powodów, który stanowi merytoryczną przesłankę powództwa o ustalenie, która decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powodów, że wymieniony w powództwie stosunek prawny lub prawo istnieje lub nie istnieje. Interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, choć zawsze konieczna jest ocena istnienia interesu prawnego do wytoczenia tego powództwa na tle okoliczności faktycznych konkretnej sprawy (por. wyrok SA w Poznaniu z 5.04.2007 r., III AUa 1518/05). Bez wątpienia powodowie, jako spadkobiercy E. K. (1) mieli interes prawny w ustaleniu nieważności umowy dożywocia mającej za przedmiot istotny składnik masy spadkowej, co nie było także kwestionowane przez skarżącą.

W konsekwencji, w ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji w sposób prawidłowy przyjął, iż w sprawie doszło do wypełnienia przesłanek nieważności w odniesieniu do umowy dożywocia na podstawie art. 82 k.c. Sąd Okręgowy nie dopuścił się więc naruszenia prawa materialnego.

Z tych względów brak jest podstaw do zmiany rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego, a apelacja w omawianym zakresie podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Zasadny jest natomiast zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie oraz de facto analogiczny zarzut odnoszony do art. 113 ust. 4 u.k.s.c. mimo braku formalnego wyartykułowania. Skarżąca wskazywała, że charakter umowy dożywocia oraz relacji pozwanej oraz E. K. (1) winien prowadzić Sąd I instancji do zastosowania zasady słuszności w zakresie orzekania o kosztach postępowania i nieobciążania U. K. kosztami postępowania oraz kosztami sądowymi i stanowisko to zasługuje na aprobatę.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że zastosowanie przez sąd art. 102 k.p.c. powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności zalicza się zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu, zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego (sytuacji życiowej). Do okoliczności związanych z samym przebiegiem procesu zaliczane są sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenie dla strony, przedawnienie, prekluzję, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie powoda co do zasadności zgłoszonego roszczenia - trudne do zweryfikowania a limine, jak również sposób prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą albo niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie strony wygrywającej, która w ten sposób wywołała proces i koszty połączone z jego prowadzeniem. Z kolei do kręgu okoliczności leżących poza procesem zaliczyć można sytuację majątkową, osobistą, zdrowotną i życiową strony, z tym zastrzeżeniem, że niewystarczające jest powoływanie się jedynie na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego wyjątku, powinien być oceniony z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (postanowienie SN z 14.01.1974 r., II CZ 223/73; postanowienie SN z 24.10.2013 r., IV CZ 61/13).

W niniejszej sprawie pozwana była stroną przegrywającą postępowanie przed Sądem I instancji. Sąd Apelacyjny ocenia, że w okolicznościach sprawy zaistniały podstawy do zastosowania art. 102 k.p.c. Fakt, że pozwana w czasie obowiązywania umowy realizowała jej postanowienia i opiekowała się w chorobie E. K. (1) przez ostatnie lata jej życia przemawia za zastosowaniem art. 102 k.p.c. Przemawia za tym także okoliczność, że opiekowała się lokalem i czyniła na jego rzecz nakłady za wiedzą i zgodą właścicielki. Specyfika dysfunkcji mózgu u E. K. (1) mogła być relatywnie myląca dla osób niedysponujących wiedzą fachową i U. K. nie mogła właściwie rozeznać jej stanu świadomości – podobnie jak notariusz sporządzający dokument umowy, co także przemawia za zastosowaniem zasad słuszności przy rozliczeniu kosztów procesu. Powodowie w celu obrony swoich praw byli zmuszeni do wytoczenia powództwa z art. 189 k.p.c. i zasadnym jest zwrócenie im przez pozwaną ich części – opłat w kwotach po 500 zł oraz nieobciążanie pozwanej kosztami procesu poniesionymi przez powodów w pozostałym zakresie.

Z analogicznych powodów uzasadnionym jest w sprawie, by nieuiszczonymi przez strony kosztami sądowymi obciążyć Skarb Państwa na podstawie art. 113 ust. 4 u.k.s.c.

W tym zakresie wyrok został zmieniony na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł mając na uwadze wynik postępowania odwoławczego oraz treść art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Powodom należy się zwrot od pozwanej poniesionych przez nich kosztów postępowania apelacyjnego w kwocie 8.100 zł tytułem wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika na podstawie § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015.1800). Sąd Apelacyjny zważył, że w tym przypadku wykluczona jest już możność zastosowania art. 102 k.p.c., gdyż pozwana znając uzasadnienie faktyczne i prawne rozstrzygnięcia negatywnie oceniającego jej żądanie, na własne ryzyko musiała już podjąć decyzję o próbie jego zwalczania.

O należnych kosztach sądowych orzeczono na podstawie art. 113 ust. 4 u.k.s.c.

(M.T./J.P.)