Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2025 roku

Sąd Apelacyjny w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Mierzejewska

Sędziowie: SA Ewa Popek

SA Piotr Czerski

Protokolant: stażysta S. S.

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 marca 2025 roku w L.

sprawy z powództwa J. K.

przeciwko (...) w W.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w R. z dnia 8 sierpnia 2024 roku, sygnatura akt I (...)

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w pkt 1 oddala powództwo;

b)  pkt 2 nadaje brzmienie: „nie obciąża powoda obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania na rzecz pozwanej”;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego.

SSA Ewa Popek SSA Ewa Mierzejewska SSA Piotr Czerski

Sygn. akt I ACa 2308/24

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 8 sierpnia 2024 roku Sąd Okręgowy w R. ustalił, że J. K. posiada wykształcenie potwierdzające kwalifikacje zawodowe w zawodzie Ogrodnik (...); zasądził od pozwanej (...) w W. na rzecz powoda J. K. 400 złotych tytułem kosztów procesu; nie obciążył pozwanej kosztami sądowymi.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:

Pozwem z dnia 31 stycznia 2023 roku J. K. wnosił o ustalenie, że zgodnie z Polskim Prawem Oświatowym i Edukacyjnym oraz Prawem Unijnym ukończenie kursu kwalifikacyjnego prowadzonego w okresie od roku 2016 do roku 2017 i zdanie stosownego egzaminu państwowego we wrześniu 2017 roku w ramach kursu (...) jest traktowane jako zamienny pełnoprawny tytuł szkoły zawodowej. Uzasadnił, że żądanie dochodzone pozwem skierował do Sądu z uwagi na spór z Prezesem (...) Oddziału (...) (...) w W. odnośnie do spełnienia przesłanki posiadania wykształcenia, jako podstawy żądania zwrotu udzielonego powodowi przez pozwaną Agencję dofinansowania. W odpowiedzi na pozew (...) w W. wnosiła o oddalenie powództwa, podnosząc brak interesu prawnego powoda w wytoczeniu powództwa, a także nie spełnienie przez powoda wymogu posiadania wykształcenia co najmniej zasadniczego zawodowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 20 kwietnia 2016 roku J. K., złożył do (...) w G., wniosek o przyznanie pomocy finansowej na operacje typu „(...)”. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku, Kierownik (...) w dniu (...) roku wydał decyzję nr (...) o przyznaniu powodowi pomocy finansowej, nakładając na niego m.in. zobowiązanie do uzupełnienie wykształcenia w okresie 36 miesięcy od dnia doręczenie decyzji i dostarczenia dokumentu potwierdzającego uzupełnienie wykształcenia w terminie 60 dni od dnia upływu 36 miesięcy od dnia doręczenia decyzji. Równocześnie, w decyzji zastrzeżono, że w przypadku niespełnienia w.w zobowiązań lub nieprzedłożenia dokumentów, pomoc nie jest wypłacana lub podlega zwrotowi w całości lub w części. Decyzja została doręczona J. K. w dniu 7 października 2016 roku, a w dniu 26 stycznia 2017 roku otrzymał on pierwszą ratę pomocy w wysokości 80 000 złotych. Natomiast w trakcie weryfikacji dokumentacji o płatność drugiej raty, stwierdzono niedopełnienie przez powoda warunku polegającego na uzupełnieniu wykształcenia. Pismem z dnia 5 marca 2019 roku Dyrektor (...) Oddziału (...) wezwał J. K. do usunięcia braków, w tym m.in. dokumentów potwierdzających uzupełnienie wykształcenia oraz dokumentów potwierdzających uczestnictwo w szkoleniach, zaś w dniu 27 marca 2019 roku organ ten wydał decyzję nr (...) o odmowie wypłaty drugiej raty pomocy finansowej. Od decyzji tej J. K. odwołał się, a odwołanie to Prezes (...) uznał za zasadne, uchylając zaskarżoną decyzję i przekazując sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji. Pismem z dnia 16 października 2019 roku Dyrektor (...) wezwał powoda do złożenia wyjaśnień dotyczących dostarczenia dokumentów potwierdzających uzupełnienie wykształcenia. Ponadto, w piśmie wskazano na konieczność udokumentowania ukończenia szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin, dokumentów poświadczających korzystanie z usług doradczych oraz przedstawienie faktur na zakup środków obrotowych wskazanych w biznesplanie. W odpowiedzi na ww. wezwanie, w dniu 29 października 2019 roku J. K. złożył korektę wniosku o płatność drugiej raty pomocy wraz z dokumentami potwierdzającymi realizację założeń biznesplanu oraz jego aktualizację, a w dniu 29 lipca 2021 roku przedstawił dokumenty na potwierdzenie uzupełnienia wykształcenia, tj. świadectwo ukończenia gimnazjum, zaświadczenie o ukończeniu kwalifikacyjnego kursu zawodowego (...). Zakładanie prowadzenie upraw ogrodniczych, świadectwo potwierdzające kwalifikacje w zawodzie w zakresie kwalifikacji (...). Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych. Dyrektor (...) Oddziału (...) decyzją z dnia 26 listopada 2021 roku nr (...) odmówił wypłaty drugiej raty pomocy finansowej na operacje typu „(...)”. J. K. nie wniósł odwołania od ww. decyzji. Zawiadomieniem nr (...) został poinformowany o wszczęciu postępowania administracyjnego w sprawie ustalenia kwoty nienależnie pobranych płatności. W dniu 6 maja 2022 roku organ I instancji wydał decyzję nr (...) o ustaleniu kwoty nienależnie pobranych płatności z tytułu pomocy finansowej na operacje typu „(...)" w wysokości 80.000 złotych, od której J. K. w dniu 26 maja 2022 roku wniósł odwołanie, które jednakże skutkowało wydaniem w dniu 5 grudnia 2022 roku decyzji przez Prezesa (...) w W. utrzymującej w mocy decyzję Dyrektora (...) Oddziału (...) z dnia 6 maja 2022 roku. Pomiędzy stronami nie toczy się inne postępowanie sądowe, w tym przed sądem administracyjnym. J. K. w dniu 23 marca 2018 roku uzyskał świadectwo wydane przez (...) w W. potwierdzające kwalifikacje w zawodzie w zakresie kwalifikacji (...) Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych wyodrębnionej w zawodach: (...) Ogrodnik, (...) Ogrodnik. Pismem z dnia 20 stycznia 2020 roku (...) w W. w odpowiedzi na pismo J. K. udzieliła informacji, że zdający, który zdał egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie, otrzymuje świadectwo potwierdzające kwalifikacje w zawodzie wydane przez okręgową komicję egzaminacyjną. J. K. nie ukończył zasadniczej szkoły zawodowej, a jedynie gimnazjum.

Sąd Okręgowy oceniając powyższe ustalenia uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie. Zdaniem Sądu I instancji, za istnieniem po stronie powodowej interesu prawnego w dochodzeniu powództwa o ustalenie przemawiało stanowisko samego pozwanego, który w odpowiedzi na pozew, powoływał się na to, że w sytuacji wytoczenia w przyszłości przez (...) przeciwko J. K. powództwa o zwrot przyznanej mu pomocy, powód będzie mógł budować obronę swoich praw na tych samych okolicznościach i twierdzeniach. Już samo to „retoryczne pytanie” stawiane przez pozwanego pozwala sądowi w sposób jednoznaczny stwierdzić, że powód wykazał interes prawny, który wyraża się w niniejszym sporze tym, że powództwo o ustalenie może niweczyć możliwość dochodzenia od niego roszczeń przez (...). Drugą płaszczyznę sporu tworzyła rozbieżność stanowisk stron co do spełnienia przez powoda wymogu uzyskania w wyznaczonym mu terminie wykształcenia warunkującego przyznanie mu wsparcia finansowego w programie „(...), w ramach poddziałania „(...)", objętego Programem (...)na lata 2014-2020. Pozwany w odpowiedzi na pozew przytoczył szereg przepisów, z których wynikać ma, że na powodzie ciążył obowiązek dostarczenia świadectwa ukończenia szkoły dającej wykształcenie zasadnicze zawodowe wraz ze świadectwem potwierdzającym kwalifikacje w zawodzie. Fakt, że powód nie ukończył szkoły zawodowej jest bezsporny, podobnie jak to, że zdał egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie w zakresie kwalifikacji (...) Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych. W dniu (...) roku została wydana decyzja o przyznaniu powodowi pomocy, w której został nałożony na powoda obowiązek uzupełnienia wykształcenia w okresie 36 miesięcy od dnia doręczenia decyzji o przyznaniu pomocy. W Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 lipca 2015 roku w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania, wypłaty oraz zwrotu pomocy finansowej na operacje typu "(...)" w ramach poddziałania "(...)" objętego Programem (...) na lata 2014-2020, w jego §5 ust. 1 stwierdzono, że Warunek dotyczący kwalifikacji zawodowych, o których mowa w § 2 ust. 1 pkt 4, uważa się za spełniony, jeżeli osoba fizyczna posiada: 1) stopień naukowy doktora lub ukończone studia trzeciego stopnia z dziedziny nauk rolniczych lub z dziedziny nauk weterynaryjnych lub 2) ukończone studia pierwszego stopnia lub studia drugiego stopnia, lub jednolite studia magisterskie, lub studia magisterskie, na kierunku wymienionym w ust.1 załącznika nr 1 do rozporządzenia lub na kierunkach studiów, w ramach których zakres kształcenia albo standardy kształcenia obejmują treści związane z działalnością rolniczą, w wymiarze łącznym co najmniej 200 godzin lub co najmniej 30 punktów uzyskanych w ramach Europejskiego Systemu Transferu i Akumulacji Punktów (European Credit Transfer and Accumulation System), lub; 3) ukończone studia pierwszego stopnia lub studia drugiego stopnia, lub jednolite studia magisterskie, lub studia magisterskie, na kierunku innym niż wymienione w ust.1 załącznika nr 1 do rozporządzenia, oraz co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, lub ukończone studia podyplomowe w zakresie związanym z działalnością rolniczą, lub 4) kwalifikacje w zawodzie wymienionym w ust. 2 i 3 załącznika nr1 do rozporządzenia, lub 5) wykształcenie średnie oraz co najmniej 4-letni staż pracy w rolnictwie, lub 6) tytuł wykwalifikowanego robotnika lub tytuł mistrza, lub tytuł zawodowy lub tytuł zawodowy mistrza, w zawodzie wymienionym w ust. 3 załącznika nr 1 do rozporządzenia, uzyskany w formach pozaszkolnych, oraz co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie. W §5ust. 3 w.w Rozporządzenia stwierdzono, że Pomoc może być przyznana osobie nieposiadającej kwalifikacji zawodowych, o których mowa w ust. 1, jeżeli osoba ta zobowiąże się do ich uzupełnienia, z wyłączeniem stażu pracy, w okresie 36 miesięcy od dnia doręczenia decyzji o przyznaniu pomocy. Natomiast w §5ust. 2, że szczegółowy wykaz kierunków studiów, zawodów oraz tytułów kwalifikacyjnych, a także rodzaje dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji zawodowych są określone w załączniku nr 1 do Rozporządzenia. Poza sporem pozostaje okoliczność, że na dzień złożenia wniosku o przyznanie pomocy finansowej powód J. K. wymaganych kwalifikacji nie posiadał. Niemniej jednak pomoc i tak mogła być mu przyznana zgodnie z §5 ust. 3 Rozporządzenia. W pouczeniu do decyzji z (...) roku powód został zobowiązany do uzupełnienia wykształcenia w okresie 36 miesięcy od dnia doręczenia decyzji o przyznaniu pomocy oraz do dostarczenia dokumentu potwierdzającego uzupełnienie wykształcenia w terminie 60 dni od dnia upływu 36 miesięcy od dnia doręczenia ww. decyzji, jednakże pouczenie to, nie precyzowało co należy rozmieć przez obowiązek uzupełnienia wykształcenia i jakie dokumenty należy przedstawić, aby uczynić temu obowiązkowi zadość. Powód w wykonaniu tego obowiązku zdał egzamin potwierdzający kwalifikacje w zwodzie z zakresie kwalifikacji (...) Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych. Świadectwo zostało wystawione w dniu 23 marca 2018 roku przez Dyrektora (...) w W. i wynika z niego, że daje ono kwalifikację cząstkową na poziomie (...). Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ustawy z dnia 22 grudnia 2015 roku o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, kwalifikacje cząstkowe to kwalifikacje wyodrębnione w zawodzie, o której mowa w art. 3 pkt 19 ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty; kwalifikacje potwierdzone dyplomami mistrza i świadectwami czeladniczymi wydawanymi po przeprowadzeniu egzaminów w zawodach, o których mowa w art. 3 ust. 3a, art. 4 pkt 34 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900, 1672, 1718 i 2005), kwalifikacje nadawane po ukończeniu studiów podyplomowych, o których mowa w art. 160 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 roku Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, kwalifikacje nadawane po ukończeniu innych form kształcenia, o których mowa w art. 162 ustawy z dnia 20 lipca 2018 roku Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce; kwalifikacje nadawane po ukończeniu form kształcenia, o których mowa w art. 162 tej ustawy, w art. 2 ust. 2 pkt 3, w art. 2 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz. U. z 2020 r. poz. 1796) i 2227) i w art. 2 ust. 3 pkt 2w art. 2 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. z 2022 r. poz. 498 oraz z 2023 r. poz. 1672), oraz kursów i szkoleń, o których mowa w art. 4 pkt 6art. 4 pkt 6 ustawy z dnia 21 lutego 2019 r. o Sieci Badawczej Łukasiewicz (Dz. U. z 2020 r. poz. 2098 oraz z 2023 r. poz. 1672), a także kwalifikacje uregulowane, kwalifikacje sektorowe, kwalifikacje rzemieślnicze i kwalifikacje wolnorynkowe. Powoływane przez pozwanego zapisy Rozporządzenia i załącznika nr 1, w ust. 5 pkt 2 ppkt a) zawierają regulację, zgodnie z którą, dokumentem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe jest świadectwo lub dyplom ukończenia szkoły z uzyskanym tytułem zawodowym albo dyplom uzyskania tytułu zawodowego lub dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe. Dlatego, zdaniem Sądu Okręgowego, powód dopełnił obowiązku uzupełnienia wykształcenia zgodnie z przywołanym przepisem i w związku z tym posiada wykształcenie potwierdzające kwalifikacje zawodowe w zawodzie Ogrodnik. W konsekwencji, ustalił posiadanie przez powoda określonego wykształcenia, przyjmując, że tak sformułowane rozstrzygnięcie zamyka spór pomiędzy stronami, co do wypełnienia przez powoda obowiązków nałożonych na niego w decyzji pozwanego. Z uwagi na to, że powód wygrał proces w całości, pozwany obowiązany jest mu zwrócić uiszczoną opłatę sądową, w wysokości 400 złotych, natomiast nie obciążył pozwanego kosztami sądowymi mając na uwadze to, że jest państwową osobą prawną, której przychodami są środki budżetowe określone w ustawie budżetowej.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniosła pozwana Agencja.

Zaskarżyła wyrok w części uwzględniającej powództwo, zarzucając:

naruszenie art. 321 § 1 kpc w zw. z art. 316 § 1 kpc - poprzez przekroczenie przez Sąd I Instancji zasady granic orzekania i wydanie orzeczenia nie objętego żądaniem pozwu, poprzez wydanie wyroku ustalającego „że J. K. posiada wykształcenie potwierdzające kwalifikacje zawodowe w zawodzie Ogrodnik (...)", podczas gdy powód w pozwie jak i kolejnym piśmie z dnia 14.05.2024 r. podtrzymał, iż dochodzi ustalenia w oparciu o art. 189 kpc, że „zgodnie z Polskim Prawem Oświatowym i Edukacyjnym oraz Prawem Unijnym ukończenie kursu kwalifikacyjnego prowadzonego w okresie od roku 2016 do roku 2017 i zdanie stosownego egzaminu państwowego we wrześniu 2017 roku w ramach kursu (...) jest traktowane jako zamienny pełnoprawny tytuł szkoły zawodowej", gdy tymczasem powód w żadnym momencie nie kwestionował kwalifikacji zawodowych uzyskanych przez Powoda w zawodzie Ogrodnik;

naruszenie art. 189 kpc w związku z art. 6 kc poprzez niewłaściwe jego zastosowanie, polegające na przyjęciu, że po stronie powoda występuje interes prawny w wytoczeniu powództwa oraz ustalenie, że J. K. posiada wykształcenie potwierdzające kwalifikacje zawodowe w zwodzie Ogrodnik (...);

naruszenie art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 328 § 2 kpc polegające na dowolnej ocenie dowodów, sprzecznej z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania prowadzącej do błędnych ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia wyroku, polegających na przyjęciu, że:

a) powodowi przysługuje interes prawny w dochodzeniu ustalenia „że zgodnie z Polskim Prawem Oświatowym i Edukacyjnym oraz Prawem Unijnym ukończenie kursu kwalifikacyjnego prowadzonego w okresie od roku 2016 do roku 2017 i zdanie stosownego egzaminu państwowego we wrześniu 2017 roku w ramach kursu (...) jest traktowane jako zamienny pełnoprawny tytuł szkoły zawodowej".

b) bezpodstawnym uznaniu, iż w pouczeniu kierowanym do powoda w decyzji z dnia (...) r. nie zostało w sposób należyty sprecyzowane co należy rozumieć przez obowiązek uzupełnienia wykształcenia i jakie dokumenty należy przedstawić aby uczynić temu obowiązkowi zadość;

c) bezpodstawnym uznaniu, iż powód dopełnił obowiązku uzupełnienia wykształcenia zgodnie z § 22 pkt 5 w związku z § 5 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia wykonawczego oraz ust. 3 pkt 2 Załącznika nr 1 do rozporządzenia wykonawczego;

d) bezpodstawnym uznaniu, że pozwany kwestionuje możliwości wykonywania przez powoda pracy w zawodzie Ogrodnik w zakresie uzyskanych kwalifikacji;

gdy tymczasem zgromadzony w sprawie materiał dowodowy należycie oceniony, przy uwzględnieniu zasad doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania, w szczególności zeznania samego powoda J. K. prowadzą do zgoła odmiennych wniosków, iż Powód nie spełnia warunku dotyczącego kwalifikacji zawodowych zgodnie z wymaganiem określonym w § 22 pkt 5 w związku z § 5 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia wykonawczego oraz ust. 3 pkt 2 Załącznika nr 1 do rozporządzenia wykonawczego, gdyż posiada kwalifikacje w zawodzie ogrodnik, lecz nie udowodnił posiadania wykształcenia co najmniej zasadniczego zawodowego, ponieważ posiadane świadectwo ukończenia gimnazjum czy świadectwo potwierdzające kwalifikacje w zawodzie nie są równoważne świadectwu ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej, zobowiązanie się do uzupełnienia wykształcenia powód złożył już na etapie składania wniosku o przyznanie pomocy tym samym był świadomy jakie dokumenty i jakie wykształcenie należy uzupełnić i dostarczyć w zakreślonym terminie,

rażące naruszenie art. 327 ¹§ 2 kpc poprzez niewskazanie przez Sąd I instancji w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz niewskazanie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, co uniemożliwia merytoryczną kontrolę wyroku pod względem przepisów prawa materialnego i ich zastosowania przy wydawaniu zaskarżonego rozstrzygnięcia, w szczególności uzasadnienie Sądu I instancji nie daje odpowiedzi, jakie normy prawne zostały zastosowane przez Sąd orzekający w zakresie powództwa dochodzonego pozwem oraz brak omówienia całego zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności pominięcie uwag zawartych w odpowiedzi na pozew i kolejnych pismach pozwanego co powoduje w świetle pozostałych zarzutów apelacyjnych, iż Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy;

naruszenia przepisów prawa materialnego:

art. 65 §1 kc w zw. z § 22 pkt 5 w związku z § 5 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 lipca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania, wypłaty oraz zwrotu pomocy finansowej na operacje typu „(...)" w ramach poddziałania „(...)" objętego Programem (...) na lata 2014-2020 (Dz. U. z 2018 r., poz. 759, z późn. zm.), zwanego dalej „rozporządzeniem wykonawczym" oraz ust. 3 pkt 2 Załącznika nr1 do rozporządzenia wykonawczego poprzez wadliwą ich wykładnię i przyjęcie, że Powód spełnia warunek dotyczący kwalifikacji zawodowych zgodnie z wymaganiem określonym w 22 pkt 5 w związku z 5 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia wykonawczego oraz ust. 3 pkt 2 Załącznika nr 1 do rozporządzenia wykonawczego a tym samym dowolnym, bezpodstawnym oraz niekorzystnym

Wskazując na powyższe zarzuty, skarżąca wniosła o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jest w znacznej części zasadna.

Najdalej idącym zarzutem apelacji jest zarzut naruszenia art. 189 kpc, którego skarżący upatruje w niewłaściwym zastosowaniu tego przepisu i przyjęciu przez Sąd Okręgowy, że powodowi przysługuje interes prawny w żądaniu ustalenia posiadania przez powoda wykształcenia potwierdzającego kwalifikacje zawodowe we wskazanym przez niego zwodzie. Ważkość tego zarzutu wyraża się w tym, że przesądzenie kwestii posiadania lub braku interesu prawnego przez powoda, determinuje rozstrzygnięcie powództwa opartego na przepisie art. 189 kpc. Zgodnie z jego dyspozycją, możliwość żądania przez powoda ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, uzależniona jest bowiem od spełnienia przesłanki w postaci posiadania interesu prawnego w takim ustaleniu. Jest to zatem przesłanka o charakterze materialnoprawnym, stanowiąca jedyną wskazaną w tym przepisie przez ustawodawcę podstawę. Jakkolwiek, podstawa ta nie wyłącza bezwzględnie powództwa o ustalenie także wtedy, gdy prawo powoda zostało naruszone, i to nawet w taki sposób, że może on np. w powództwie o świadczenie dochodzić wszystkich należnych mu roszczeń wiążących się z danym prawem, to jednak jego dopuszczalność również w takim przypadku jest warunkowania posiadaniem przez powoda interesu prawnego w żądaniu ustalenia. Interes prawny istnieje w takich wypadkach, gdy powództwo o ustalenie w większym stopniu zabezpiecza ochronę praw powoda, aniżeli inne możliwe środki ochrony prawnej. Natomiast o braku interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie można mówić zarówno wówczas, gdy powód nie ma jakiejkolwiek potrzeby ustalenia prawa lub stosunku prawnego, jak i wtedy, gdy może on osiągnąć w pełni ochronę swych praw w sposób prostszy i łatwiejszy, np. w procesie o świadczenie albo ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. Istnienie interesu prawnego podlega badaniu przez sąd z urzędu w każdym stanie sprawy, a wynik tego badania warunkuje określony skutek powództwa o ustalenie i w istocie rozstrzyga o dopuszczalności badania oraz ustalenia prawdziwości twierdzeń powoda o istnieniu określonego w pozwie stosunku prawnego lub prawa. Zatem, to konieczność wyjaśnienia kwestii posiadania przez powoda interesu prawnego do wytoczenia powództwa o ustalenie, poprzedza badanie prawdziwości faktów i twierdzeń powoda dotyczących istnienia danego stosunku prawnego lub prawa, natomiast stwierdzenie braku interesu prawnego winno skutkować, już tylko z tej przyczyny, oddaleniem powództwa, jako rozstrzygnięciem merytorycznym co do istoty sprawy.

Sąd Okręgowy, oceniając posiadanie przez J. K. interesu prawnego w ustaleniu posiadania określonego w wyroku wykształcenia, wskazał, że na takim ustaleniu, a ściślej: „na tych samych okolicznościach i twierdzeniach (jak podnoszone w niniejszej sprawie), powód będzie mógł budować obronę swoich praw w procesie o zwrot przyznanej pomocy, w sytuacji wytoczenia przez (...) w przyszłości powództwa przeciwko powodowi”. Stanowisko to, nie tylko wskazuje na błędną ocenę przesłanki „interesu prawnego w ustaleniu prawa lub stosunku prawnego”, ale także, odwołuje się do sfery okoliczności faktycznych, mających potwierdzić słuszność stanowiska powoda odnośnie do posiadania przez niego wykształcenia wymaganego do uzyskania pomocy ze środków pozwanej Agencji. Innymi słowy, Sąd Okręgowy uznał, że posiadanie przez powoda interesu prawnego wynika stąd, że wykazawszy w niniejszej sprawie posiadanie wykształcenia, będzie mógł posłużyć się wyrokiem ustalającym tę okoliczność w innym, przyszłym procesie. Tego rodzaju pojmowanie interesu prawnego uchybia również innej ogólnej regule dotyczącej konstrukcji powództwa z art. 189 kpc, a mianowicie, niedopuszczalności dochodzenia na tej drodze ustalenia istnienia bądź nieistnienia określonych faktów (z wyjątkami, których nie dotyczy stan faktyczny w niniejszej sprawie). Ocena istnienia interesu prawnego powoda musi uwzględniać, czy wynik postępowania doprowadzi do usunięcia niejasności i wątpliwości co do danego stosunku prawnego i czy definitywnie zakończy spór na wszystkich płaszczyznach tego stosunku lub mu zapobiegnie, a zatem czy sytuacja powoda zostanie jednoznacznie określona.

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury interes prawny istnieje, gdy istnieje niepewność stosunku prawnego lub prawa, wynikająca z obecnego lub przewidywanego ich naruszenia lub kwestionowania. Zachodzi zatem zarówno wtedy, gdy dotyczy obecnych stosunków prawnych lub praw, jak i przyszłych lub prawdopodobnych stosunków prawnych. Może wynikać zarówno z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda, jak i zapobiegać temu zagrożeniu w przyszłości. Ocena istnienia interesu musi uwzględniać to, czy wynik postępowania doprowadzi do usunięcia niejasności i wątpliwości co do danego stosunku prawnego i czy definitywnie zakończy spór na wszystkich płaszczyznach tego stosunku lub mu zapobiegnie, a więc czy sytuacja powoda zostanie jednoznacznie określona. Interes prawny wyrażający się w osiągnięciu konkretnych skutków prawnych w zakresie usunięcia niepewności sytuacji prawnej powoda musi być analizowany przy założeniu uzyskania orzeczenia pozytywnego oraz przy analizie, czy w razie wyroku negatywnego może on osiągnąć tożsamy skutek w zakresie ochrony swej sfery prawnej w innej drodze. Obiektywny charakter interesu prawnego nie może być wyabstrahowany od okoliczności sprawy, bo podstawą niepewności co do stanu prawnego są konkretne okoliczności faktyczne, które miały wpływ na ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa i które stanowią przyczynę sporu, niejednokrotnie na różnych płaszczyznach prawnych. Interes prawny musi być wykazany przez konkretny podmiot w jego konkretnej sytuacji prawnej, a obiektywne są jedynie kryteria stanowiące podstawę oceny istnienia interesu prawnego, takie same dla wszystkich podmiotów uczestniczących w obrocie prawnym. Podkreśla się też w orzecznictwie, że rozumienie interesu musi być szerokie i elastyczne z uwzględnieniem okoliczności sprawy. Brak interesu zachodzi wtedy, gdy sfera prawna powoda nie została naruszona lub zagrożona, bo jego prawo już zostało naruszone albo powstały określone roszczenia i może osiągnąć pełniejszą ochronę swych praw, bo może dochodzić zobowiązania pozwanego do określonego zachowania - świadczenia lub wykorzystać inne środki ochrony prawnej prowadzące do takiego samego rezultatu (por. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r., III CZP 106/05, OSNC 2006 r., Nr 10, poz. 160, Biul. SN 2006 r., Nr 3, poz. 6, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, OSNC 2015 r., Nr 2, poz. 15, Biul. SN 2014 r., Nr 3, poz. 6, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2011 r., III CSK 127/10, OSN - ZD 2012 r., Nr 1, poz. 17, z dnia 29 marca 2012 r., I CSK 325/11, M. Prawn. 2014 r., Nr 20, poz. 1085, z dnia 15 maja 2013 r., III CSK 254/12, M. Prawn. 2014 r., Nr 20, poz. 1085, z dnia 18 czerwca 2015 r., III CSK 372/14, G. Prawn. 2015 r., Nr 121, poz. 11, z dnia 8 lutego 2013 r., IV CSK 306/12, nie publ., z dnia 22 października 2014 r., II CSK 687/13, nie publ., z dnia 2 lipca 2015 r., V CSK 640/ 14, nie publ., z dnia 14 kwietnia 2016 r., IV CSK 435/15, nie publ., z dnia 2 lutego 2017 r., I CSK 137/16, nie publ.).

Kierując się powyższym rozumieniem interesu prawnego, należy stwierdzić, że zarówno żądanie zawarte w pozwie, które powód sprecyzował jako „ustalenie, że zgodnie z Polskim Prawem oświatowym i edukacyjnym oraz Prawem Unijnym, ukończenie kursu kwalifikacyjnego prowadzonego w okresie od roku 2016 do roku 2017 i zdanie stosownego egzaminu państwowego we wrześniu 2017 roku w ramach kursu (...), jest traktowane jako zamienny pełnoprawny tytuł szkoły zawodowej”, jak i zawarte w sentencji zaskarżonego wyroku „ustalenie, że J. K. posiada wykształcenie potwierdzające kwalifikacje zawodowe w zawodzie Ogrodnik (...)”, nie uwzględniają wskazanych wyżej kryteriów tego pojęcia. Żądanie powoda, które zmierza do ustalenia faktu, że posiada on wykształcenie niezbędne dla uzyskania pomocy finansowej od pozwanej w ramach realizowanego przez Agencję programu, nie jest ani żądaniem ustalenia stosunku prawnego, ani prawa. Nie jest to zatem żądanie, którego materialnoprawną podstawę można wyprowadzić z art. 189 kpc. Bezzasadne jest również stanowisko powoda, jakoby jego interes prawny w żądaniu ustalenia faktu wskazanego w pozwie wynikał z trwającego między stronami sporu czy ukończenie kursu i zdanie egzaminu kwalifikacyjnego uprawnia powoda do powoływania się na posiadanie wykształcenia zawodowego. Nawet bowiem wykazanie tej okoliczności, gdyby było dopuszczalne w niniejszym procesie, i tak nie skutkowałoby definitywnym zakończeniem możliwych sporów pomiędzy stronami. Należy bowiem zauważyć, że zanegowaną przez pozwaną okoliczność dotyczącą posiadania przez powoda wymaganego wykształcenia, J. K. uprawniony jest zwalczać w postępowaniu dotyczącym ewentualnego zwrotu pieniędzy przekazanych mu w ramach pierwszej raty pomocy udzielonej na podstawie decyzji z dnia (...) roku nr (...) (k.46). Jak wynika z art. 29 ust. 1c ustawy z dnia 9 maja 2008 roku o (...) (DZ. U. z 2019 roku, poz. 1505, dalej: u.a.r.i.m.r.), ustalenie kwoty przyznanych nienależnie lub pobranych w nadmiernej wysokości środków publicznych, o których mowa w ust.1, następuje w drodze decyzji administracyjnej, a właściwym w sprawie ustalenia kwoty nienależnie lub nadmiernie pobranych środków publicznych jest organ właściwy do rozstrzygnięcia w sprawie przyznania płatności lub pomocy finansowej ze środków publicznych, o których mowa w ust. 1 (art. 29 ust. 2 u.a.r.i.m.r.). Zatem to w postępowaniu mającym na celu uzyskanie przez pozwaną tytułu egzekucyjnego obejmującego zwrot nienależnie pobranych środków, powodowi przysługują prawne środki obrony, polegające m.in. na wykazaniu tych właśnie faktów, które zamierzał dowodzić w niniejszym procesie, a które to działania należało uznać za niedopuszczalne w procesie o ustalenie, wszczętym mimo braku interesu prawnego powoda w ustaleniu faktu wskazanego w pozwie. Powód, w postępowaniu o zwrot środków jest uprawniony bronić się wszystkimi podniesionymi w toku niniejszego procesu zarzutami, w tym: zarzutem niewskazania, w sposób precyzyjny, w decyzji z dnia (...) roku nr (...), rodzaju wykształcenia, jakie zobowiązany był uzupełnić w terminie 36 miesięcy od dnia doręczenia decyzji (pkt 5 ust. 8 pouczenia zawartego w decyzji k. 48), nie sprecyzowania jakimi dokumentami miałyby potwierdzić uzupełnienie tego wykształcenia (pkt 6 ust. 3 pouczenia zawartego w decyzji k. 48v), czy wreszcie, zarzutem posiadania przez powoda wykształcenia, wymaganego od beneficjenta pomocy udzielonej na podstawie w.w decyzji. Przytoczone okoliczności, dowodzą, że dokonanie „ustalenia”, którego powód żąda w niniejszej sprawie, nie stanowiłoby definitywnego zakończenia sporu między stronami, skoro mimo takiego rozstrzygnięcia, możliwe byłoby podnoszenie tych samych zarzutów w innym, dalej idącym postępowaniu, dotyczącym żądania przez pozwaną zwrotu kwoty wypłaconej powodowi.

Jakkolwiek brak interesu prawnego powoda w żądaniu ustalenia okoliczności wskazanej w pozwie, stanowi wystarczającą podstawę oddalenia powództwa, co już tylko z tej przyczyny uzasadnia uwzględnienie apelacji i zmianę wyroku w takim zakresie, to równocześnie, wobec sformułowania w apelacji również innych zarzutów, a także, przez wzgląd na konieczność rozstrzygnięcia w kwestii zasad poniesienia kosztów niniejszego procesu, Sąd Apelacyjny uznał za niezbędne zajęcie stanowiska również w odniesieniu do poniższych kwestii. Otóż, za chybiony należy uznać zarzut zawarty w pkt. III ppkt c) apelacji, wskazujący na bezpodstawne uznanie przez Sąd Okręgowy, że w pouczeniu skierowanym do powoda w decyzji z dnia (...) roku nie zostało w sposób należyty sprecyzowane co należy rozumieć przez obowiązek uzupełnienia wykształcenia i jakie dokumenty należy przedstawić aby uczynić temu obowiązkowi zadość. W świetle bowiem treści pouczenia zamieszczonego w egzemplarzu decyzji Kierownika (...) (...) w G. z dnia (...) roku, nr (...), złożonego do akt sprawy niniejszej (k. 46-49), nie ulega wątpliwości, że w zamieszczonym tu pouczeniu, nie sprecyzowano ani w jaki sposób powód powinien uzupełnić wykształcenie, ani jakimi dokumentami ten fakt winien potwierdzić. Wskazano jedynie, że powód zobowiązany jest do spełnienia następujących warunków: „uzupełnienia wykształcenia w okresie 36 miesięcy od dnia doręczenia decyzji o przyznaniu pomocy” (pkt 5 ppkt 8 pouczenia, k. 48) oraz „Dokumentu potwierdzającego uzupełnienie wykształcenia w terminie 60 dni od dnia upływu 36 miesięcy od dnia doręczenia decyzji o przyznaniu pomocy” (pkt 6 ppkt 3 pouczenia, k.48v). Taki sposób pouczenia powoda zawartego w doręczonej mu decyzji strony pozwanej, prawidłowo został oceniony przez Sąd I instancji, jako nieprecyzyjny. Należy zauważyć, że istotą sporu między stronami, której następstwem było wytoczenie przez powoda powództwa w niniejszej sprawie był właśnie zarzut pozwanej dotyczący nie posiadania przez J. K. wykształcenia w zakresie szkoły zawodowej. Bezsporne jest, że powód szkoły takiej nie ukończył, a jedynie szkołę gimnazjalną. Oznacza to, że żądanie od powoda, jako adresata decyzji z dnia (...) roku, nr (...), aby samodzielnie ustalił zarówno zakres w jakim winien uzupełnić wykształcenie, jak też, jakim dokumentem ma ten fakt wykazać, nie jest żądaniem adekwatnym do stopnia percepcji mogącej wynikać z posiadanego przez powoda wykształcenia na poziomie gimnazjalnym. W ocenie Sądu Apelacyjnego organ wydający decyzję winien w sposób precyzyjny określić jakie przesłanki zobowiązany jest spełnić powód, aby sprostać zarówno wskazanemu w decyzji wymogowi uzupełnienia wykształcenia w terminie 36 miesięcy od dnia doręczenia decyzji, jak i wymogowi udokumentowania tego faktu. Jakkolwiek ze złożonej do akt przez stronę pozwaną kopii pisma Dyrektora Oddziału (...) w W. z dnia 5 marca 2019 roku, zawierającego wezwanie do uzupełnienia braków formalnych wniosku (k.88-89), wynika, że organ w pkt 1 wezwania podjął próbę doprecyzowania informacji odnośnie do tego jakie dokumenty stanowią potwierdzenie posiadania „kwalifikacji zawodowych w zawodzie technik ogrodnik”, to jednak informacja ta nie jest kompatybilna ze stanowiskiem strony pozwanej zawartym w odpowiedzi na pozew w niniejszej sprawie, a mianowicie wskazującym na potrzebę wykazania przez powoda „kwalifikacji wymienionych w ust. 2 i 3 załącznika nr1 do rozporządzenia” (odpowiedź na pozew k. 39v). Stanowisko strony pozwanej prezentowane w niniejszej sprawie polegało bowiem na twierdzeniu, że powód nie spełnił warunku dotyczącego kwalifikacji zawodowych, gdyż „nie udowodnił posiadania wykształcenia co najmniej zasadniczego zawodowego, ponieważ posiadane świadectwo ukończenia gimnazjum czy świadectwo potwierdzające kwalifikacje zawodzie nie są równoważne świadectwu ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej” (k. 41v-42). Należy zatem stwierdzić, że powód nie został wezwany przez pozwaną Agencję do złożenia dokumentów potwierdzających posiadanie takiego (tożsamego) wykształcenia, którego brak wykazania został mu następnie zarzucony w decyzji Dyrektora (...) Oddziału (...) w W. z dnia 6 maja 2022 roku nr (...)/07/DW- (...), ustalającej kwotę nienależnie pobranych przez powoda płatności (kopia decyzji k. 90-92). Najpierw bowiem w decyzji Kierownika (...) (...) w G. z dnia (...) roku nr (...) (k.46) w ogóle nie sprecyzowano zakresu w jakim powód winien uzupełnić wykształcenie, ani jakimi dokumentami ten fakt potwierdzić, zaś w kolejnej korespondencji skierowanej do powoda przez Dyrektora Oddziału (...) w W. z dnia 5 marca 2019 roku (k.88-89), błędnie wskazano na potrzebę potwierdzenia przez powoda posiadania wykształcenia w zawodzie technik ogrodnik i dostarczenie świadectwa ukończenia szkoły średniej, nie zaś jedynie szkoły zawodowej, na co wskazała pozwana w toku niniejszej sprawy.

Przytoczone okoliczności, choć nie mogły wpłynąć na rozstrzygnięcie w przedmiocie powództwa zawartego w pozwie, do którego wytoczenia powód nie legitymował się interesem prawnym, to jednak miały wpływ na ocenę zaistnienia przesłanek do zastosowania zasad słuszności, jako podstawy rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów niniejszego procesu. Powód, posiadający wykształcenie gimnazjalne, wytoczył powództwo i występował w niniejszej sprawie samodzielnie, nie korzystając z profesjonalnej pomocy prawnej. Kwestia posiadania interesu prawnego, jako podstawy powództwa o ustalenie w oparciu o przepis art. 189 kpc jest zagadnieniem natury prawnej, którego znajomości nie sposób egzekwować od powoda. Dlatego zarówno charakter niniejszej sprawy, jak i treść decyzji oraz korespondencji skierowanej do powoda przez organy pozwanej Agencji, które obarczone były wyżej przytoczonymi mankamentami, uzasadniają zaniechanie obciążenia powoda kosztami niniejszego procesu, pomimo jego przegrania zarówno w postępowaniu przed Sądem I instancji, jak i za instancję odwoławczą.

Z tych względów, Sąd Apelacyjny zmieniając na podstawie art. 386 par 1 kpc wyrok w zakresie roszczenia głównego, poprzez oddalenie powództwa, uznał za zasadne oddalenie apelacji w pozostałej części, tj. w zakresie żądania zasądzenia na rzecz pozwanej kosztów procesu. Rozstrzygnięcie w tym ostatnim zakresie oparte zostało na podstawie art. 385 kpc w związku z art. 102 kpc, zaś o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 102 kpc w związku z art. 391 par 1 kpc.

SSA Ewa Popek SSA Ewa Mierzejewska SSA Piotr Czerski