Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 kwietnia 2025 roku

Sąd Apelacyjny w Lublinie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący Sędzia SA Mariusz Tchórzewski (spr.)

Sędziowie SA: Krzysztof Niezgoda, Jarosław Błaziak

Protokolant Justyna Bukała

po rozpoznaniu w dniu 1 kwietnia 2025 roku w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa A. J. i M. J. (1)

przeciwko (...) spółce akcyjnej w W.

o zadośćuczynienie i rentę

na skutek apelacji obu stron od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia
7 czerwca 2024 roku, sygn. akt (...)

I.  z apelacji powodów zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1. w ten sposób, że eliminuje wyrazy po frazie „do dnia zapłaty”;

II.  z apelacji pozwanego zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2. w ten sposób, że oddala powództwo o rentę;

III.  oddala apelacje w pozostałej części;

IV.  nie obciąża powodów kosztami postępowania apelacyjnego poniesionymi przez stronę pozwaną;

V.  nieuiszczone koszty sądowe przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

Krzysztof Niezgoda Mariusz Tchórzewski Jarosław Błaziak

Sygn. akt I ACa 1848/24

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 7 czerwca 2024 roku Sąd Okręgowy w S. w sprawie o sygn. akt I C 1849/22

1.  zasądził od pozwanego (...) S. A. z siedzibą w W. na rzecz małoletnich powodów A. J. i M. J. (1) kwoty po 157 000 zł (sto pięćdziesiąt siedem tysięcy) dla każdego z nich wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 sierpnia 2022 roku do dnia zapłaty, przy czym zapłata tych kwot nastąpi na rachunki założone dla każdego z małoletnich powodów przez przedstawicielkę ustawową S. T. w placówce bankowej, na warunkach określonych przez właściwy sąd rodzinny, zaś skuteczność wypłat uzależniona będzie od każdorazowego zezwolenia tego sądu;

2.  zasądził od pozwanego (...) S. A. z siedzibą w W. na rzecz małoletnich powodów A. J. i M. J. (1) renty w kwotach po 300 zł (trzysta) zł miesięcznie dla każdego z nich, płatne do rąk przedstawicielki ustawowej, matki S. T. do 10 – go dnia każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności poszczególnych rat, poczynając od 13 grudnia 2022 roku;

3.  oddalił powództwo w pozostałej części;

4.  nie obciążył małoletnich powodów A. J. i M. J. (1) kosztami procesu, przy czym koszty sądowe przyjął na rachunek Skarbu Państwa;

5.  nakazał pobrać od pozwanego (...) S. A. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa kwotę 15540 zł (piętnaście tysięcy pięćset czterdzieści złotych), tytułem części opłaty od pozwu, od uiszczenia której powodowie byli zwolnieni.

Uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia znajduje się na k. 325- 335v.

Powyższy wyrok został zaskarżony przez obie strony.

Pozwana zaskarżyła orzeczenie w części uwzględniającej powództwo małoletnich powodów o rentę (pkt. 2.), czyli co do kwot po 300 zł miesięcznie dla każdego z nich (z odsetkami), poczynając od 13 grudnia 2022 roku oraz zaskarżyła rozstrzygnięcie o kosztach procesu.

Mając na uwadze powyższe zarzuciła wyrokowi:

a)  naruszenie art. 227 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c., a to poprzez nieuzasadnione pominięcie wniosku pozwanej o dopuszczenie dowodu z zeznań M. J. (3), choć dowód ten służył ustaleniu istotnych dla rozstrzygnięcia faktów, tj. sytuacji materialnej, zawodowej i bytowej zmarłego M. J. (4) oraz więzi rodzinnych łączących poszkodowanego z powodami oraz następstw dla nich jego śmierci;

b)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., a to poprzez:



niewszechstronne rozważenie zebranego materiału przejawiające się pominięciem pisma (...) w K. z dnia 31 marca 2023 roku (wraz z załączonymi do tego pisma decyzjami) oraz pisma (...) w K. z dnia 11 marca 2023 roku, a także protokołu z wywiadu przeprowadzonego z M. J. (3), z których to dokumentów wynika, że dochody zmarłego ojca powodów oscylowały w granicach 1 500- 3 000 zł, a matce powodów od maja 2022 roku wypłacany jest dodatek z tytułu samotnego wychowywania powodów w kwocie po 193 zł miesięcznie na każdego z nich;



nieprawidłową ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, skutkującą błędnym i dowolnym ustaleniem, że zmarły M. J. (4) osiągał dochody w granicach 3 000- 6 000 zł miesięcznie, a wydatki na utrzymanie i wychowanie małoletnich powodów wynoszą po 1 000 zł miesięcznie, z czego ma wynikać, że po śmieci ojca zachodzi po stronie powodów szkoda wynikająca z braku alimentacji w kwotach po 300 zł miesięcznie;

c)  naruszenie art. 446 § 2 k.c., a to poprzez niezasadne zasądzenie na rzecz powodów renty, jak również wadliwe obliczenie tego świadczenia, tj. poprzez uwzględnienie wszystkich dochodów zmarłego i podzielenie przez liczbę członków rodziny bez dokładnego ustalenia rzeczywistych kosztów utrzymania powodów, jak również nieprawidłowe pominięcie zasiłku wypłacanego matce powoda z tytułu samotnego ich wychowania;

d)  naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez niezasadne zwolnienie powodów z obowiązku zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanej.

Skarżąca wniosła między innymi o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie w całości powództw małoletnich powodów o rentę oraz o zasądzenie od każdego z powodów oddzielenie na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego

Powodowie zaskarżyli wyrok w części, tj.

a)  co do punktu 1- w zakresie, w jakim nie uwzględniono powództwa ponad kwotę 314 000 zł, tj. w przypadku każdego z małoletnich ponad kwotę 157 000 zł oraz ustalono, że wypłata zadośćuczynienia nastąpi na rachunki bankowe małoletnich złożone przez matkę dzieci w warunkach wskazanych przez Sąd Rodzinny, zaś jakiekolwiek wypłaty środków z tychże kont przez matkę dzieci będą każdorazowo uzależnione od zgody Sądu Rodzinnego;

b)  co do punktu 2.- w zakresie, w jakim nie uwzględniono powództwa ponad kwotę 600 zł miesięcznie, tj. w przypadku każdego z małoletnich ponad kwotę 300 zł miesięcznie;

c)  co do punktu 3.- w całości.

Mając na uwadze powyższe zarzucili:

1)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 446 § 4 k.c. poprzez uznanie kwot po 200 000 zł przyznanych na rzecz każdego z małoletnich powodów tytułem zadośćuczynienie za „odpowiednie” w rozumieniu tegoż przepisu, co w odniesieniu do całokształtu zebranego w niniejszej sprawie materiału dowodowego nie było uzasadnione;

2)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 446 § 2 k.c. poprzez uznanie kwot po 300 zł miesięcznie przyznanych na rzecz każdego z małoletnich powodów tytułem renty alimentacyjnej za stosowne w świetle potrzeb poszkodowanych oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego, co w odniesieniu do całokształtu zebranego w niniejszej sprawie materiału dowodowego nie było uzasadnione;

3)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 135 § 3 k.r.o. poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji uznanie- w odniesieniu do miarkowania wysokości należnej powodom renty alimentacyjnej- że zasiłki i świadczenia socjalne otrzymywane przez matkę dzieci na rzecz małoletnich prowadzą do obniżenia kwot należnych im z tytułu renty;

4)  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji błędne uznanie, że w niniejszej sprawie zachodzą przesłanki do ustalenia, że zapłata kwot orzeczonych tytułem zadośćuczynienie nastąpić ma na rachunki bankowe założone małoletnich powodom przez ich matkę w warunkach określonych przez właściwy sąd rodzinny, zaś skuteczność wypłat środków z tychże kont uzależniona ma być od każdorazowego zezwolenia tegoż sądu;

5)  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji pominięcie istotnych okoliczności wpływających na kwoty należnego małoletnim powodom zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz renty alimentacyjnej.

Podnosząc powyższe zarzuty, skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie o pozwanej na rzecz małoletnich powodów zwrotu kosztów procesu, w tym również za instancję odwoławczą, wraz ze zwrotem kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie w części odnoszącej się do rozstrzygnięcia merytorycznego, natomiast z apelacji powodów należało jedynie wyeliminować ograniczenia związane z wypłatą kwot zadośćuczynień i zarządzaniem tymi kwotami.

W pierwszej kolejności należy się ustosunkować do zarzutów, dotyczących naruszeń prawa procesowego i będących ich następstwem błędów w ustaleniach faktycznych sądu pierwszej instancji, ponieważ ustalenia faktyczne są miarodajne do oceny, czy doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego.

Artykuł 233 § 1 k.p.c. dotyczy kwestii oceny dowodów, to jest ustanawia przesłanki, którymi ma kierować się sąd oceniając materiał dowodowy zgromadzony w sprawie. Przepis ten statuuje zasadę swobodnej oceny dowodów. Jest ona ujęta w ramy proceduralne, tzn. musi odpowiadać pewnym warunkom określonym przez prawo procesowe (czynnik ustawowy). Oznacza to, po pierwsze, że sąd może oprzeć swe przekonanie jedynie na dowodach prawidłowo przeprowadzonych, z zachowaniem wymagań dotyczących źródeł dowodzenia oraz zasady bezpośredniości. Po drugie, ocena dowodów musi być dokonana na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Sąd musi ocenić wszystkie przeprowadzone dowody oraz uwzględnić wszelkie towarzyszące im okoliczności (np. zachowanie świadka, autentyczność dokumentu, źródło informacji), które mogą mieć znaczenie dla oceny mocy i wiarygodności tych dowodów. Po trzecie, sąd zobowiązany jest przeprowadzić selekcję dowodów, tj. dokonać wyboru tych, na których się oparł, i ewentualnie odrzucić inne, którym odmówił wiarygodności i mocy dowodowej (tak: T. Ereciński w Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do art. 233, Tom II. Postępowanie rozpoznawcze, wyd. V Opublikowano: WK 2016).

Wykazanie, że sąd naruszył art. 233 § 1 k.p.c. oraz że mogło to mieć istotny wpływ na wynik sprawy, nie może być zastąpione odmienną interpretacją strony, co do dowodów zebranych w sprawie, jeśli jednocześnie strona nie wykaże, iż ocena przyjęta przez sąd za podstawę rozstrzygnięcia, przekracza granicę swobodnej oceny dowodów, którą wyznaczają czynniki logiczny i ustawowy, zasady doświadczenia życiowego, aktualny stan wiedzy, stan świadomości prawnej i dominujących poglądów na sądowe stosowanie prawa.

Apelacje obu stron w zakresie odnoszącym się do dochodzonych w sprawie zadośćuczynień tak wymaganych zarzutów nie przedstawiają i nie wykazują, aby ocena dowodów oraz oparte na niej wnioski były dotknięte powyższymi uchybieniami. Uzasadnienia apelacji sprowadzają się w istocie do polemiki z rozważaniami Sądu, dotyczącymi przyznanych świadczeń – a powyższe należy do oceny materialnoprawnej. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zakwestionowania dokonanej przez sąd pierwszej instancji oceny dowodów uznając, iż ustalenia sądu pierwszej instancji są prawidłowe i nie zostały skutecznie podważone przez apelujących. Ustalenia te Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w prawidłowo zatem ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy nie dopuścił się naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 446 § 4 k.c. W ocenie powodów przyznane zadośćuczynienie w kwocie po 157 000 zł nie jest odpowiednie, a także nie jest uzasadnione w odniesieniu do całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Na wstępie należy wskazać, iż zgodnie z zapatrywaniem utrwalonym w orzecznictwie, korygowanie przez sąd drugiej instancji zasądzonego zadośćuczynienia może być aktualne tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, tj. albo rażąco wygórowane, albo rażąco niskie (zob. m.in. wyroki SN: z dnia 18 listopada 2004 r., sygn. I CK 219/04; 9 lipca 1970 r., sygn. III PRN 39/70, OSNCP 1971/3/53; z dnia 21 czerwca 2013 r., sygn. I CSK 614/12, Lex nr 1383227). W sprawie niniejszej nie było podstaw do takiej korekty, gdyż określona przez Sąd Okręgowy suma zadośćuczynienia nie może być uznana za rażąco niską.

Ustalenia wysokości zadośćuczynienia należy do Sądu I instancji w ramach jego dyskrecjonalnej władzy. Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy uzasadnił swoje stanowisko o przyznaniu powodom zadośćuczynienia we wskazanej w wyroku kwocie. Przedstawił bowiem rodzaj więzi łączących powodów ze zmarłym, ich wiek, ustalony rozmiar cierpień i rozmiar krzywdy, który determinuje wysokość zadośćuczynienia. Nie ulega wątpliwości, iż krzywda małoletnich wynikająca z tragicznej śmierci ich ojca jest dotkliwa, skoro zostali oni pozbawieni możliwości wzrastania w pełnej rodzinie i udziału ojca w ich procesie wychowawczym. Kwoty po 157 000 zł uwzględniają ten aspekt i wszystkie inne niemajątkowe następstwa w ich życiu wynikające ze śmierci.

Nie kwestionując teoretycznej zasadności wywodów apelującego dotyczących charakteru zadośćuczynienia oraz okoliczności mających wpływ na rozmiar krzywdy, a tym samym wysokość zadośćuczynienia Sąd Apelacyjny uznał, iż apelacja nie zawiera argumentów, które wskazywałyby na rażące zaniżenie wysokości zadośćuczynienia w rozpoznawanej sprawie. Skarżący nie wykazali, aby zachodził w sprawie dysonans pomiędzy poprawnie sformułowanymi przesłankami wpływającymi na wysokość zadośćuczynienia w ujęciu ogólnym, a zindywidualizowanymi przesłankami dotyczącymi konkretnej sytuacji powodów. Powodowie nie wskazali nadto tych okoliczności, których nie uwzględnił Sąd I instancji, a które miałyby wpływ na miarkowanie zasądzonych kwot zadośćuczynienia. Przyjęte kwoty nie mają charakteru symbolicznego, stanowią wartość ekonomicznie odczuwalną i co istotne spełniają funkcję kompensacyjną. W tej mierze Sąd Okręgowy uwzględnił wszystkie okoliczności rozpatrywanej sprawy, a jego decyzji nie można przypisać arbitralności czy dowolności. Uzasadnienie zarzutów apelacji powodów stanowią natomiast w istocie jedynie polemikę z wysokością kwoty uznanej przez Sąd za odpowiednią i przeciwstawienie ocenie Sądu własnej oceny.

Jeżeli natomiast mowa o sposobie wypłaty zadośćuczynienia zważyć należało, że apelacja powodów zasługiwała na uwzględnienie. W obowiązującym statucie prawa krajowego brak jest normy prawnej pozwalającej na takie uwarunkowanie w wyroku wypłaty zadośćuczynienia, jak uczynił to Sąd I instancji.

O ile prawdą jest, że w myśl art. 101 § 3 k.r.o. rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka i regulacja ta ma na celu ochronę majątku małoletnich, to z mocy art. 101 § 1 k.r.o. nie wynika domniemanie, że zarząd ten jest sprawowany bez należytej staranności. Sprawowanie zarządu nad majątkiem dziecka, w przeciwieństwie do sprawowania władzy rodzicielskiej podlega ex lege nadzorowi sądu opiekuńczego z tą konsekwencją, że czynność prawna dotycząca majątku małoletniego, dokonana przez przedstawiciela ustawowego bez uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego jest nieważna i nie może być konwalidowana (uchwała całej Izby Cywilnej SN z 24.06.1961 r. I Co 16/61 OSNCP 1963/9/187). Oznacza to, że zwykły zarząd majątkiem dziecka rodzice sprawują samodzielnie, bez kontroli sądu i w tym zakresie mają obowiązek podejmować czynności zmierzające do zachowania tego majątku, w stanie niepogorszonym. Zważyć jednak należy, że o ile na rodzicach ciąży obowiązek alimentacyjny, czyli obowiązek dostarczania dziecku środków utrzymania, to aktualizuje się on jedynie wówczas, gdy dochody z majątku dziecka nie wystarczają na pokrycie jego potrzeb (art. 133 § 1 k.r.o.), a to z tej przyczyny, że w myśl art. 103 k.r.o. czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka i jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, a dopiero nadwyżka może być przeznaczana przez sprawującego władzę rodzicielską na inne uzasadnione potrzeby rodziny. Oczywistym jest w świetle wskazanych przepisów, że bez zezwolenia sądu opiekuńczego, w ramach umocowania wynikającego z art. 101 § 1 k.r.o., rodzic dziecka może zarządzać dochodem ze środków zasądzonych na rzecz dziecka (np. uzyskanymi z lokat bankowych odsetkami) właśnie na pokrycie potrzeb dziecka i jego rodzeństwa, ale już nie samym majątkiem (np. kwotą zadośćuczynienia), gdyż takie działanie prowadziłoby do zachwiania substancji majątku i byłoby bezprawne, nielegalne. W myśl art. 104 k.r.o. sąd opiekuńczy może złagodzić rodzicowi wskazane rygory, gdyż przepis ten został dodany właśnie w interesie rodziców.

Czym innym jest natomiast określenie w treści orzeczenia, zasądzającego na rzecz małoletnich wierzycieli określone kwoty pieniężne sposobu wykorzystywania tych kwot przez rodziców. Nie ma podstaw procesowych ku takim działaniom „z urzędu” przez sąd, który nie jest sądem opiekuńczym. Co istotne przy tym, jeżeli dłużnik ma spełnić świadczenie na rzecz małoletniego dziecka, to nie sposób przyjąć, by warunki z tym związane były objęte dyspozycją art. 101 § 3 k.r.o. Z mocy art. 109 k.r.o. sąd opiekuńczy może wydać stosowne zarządzenia zmierzające do ochrony dobra dziecka w szerokim rozumieniu tego pojęcia, ale dopiero wówczas, gdy dobro to jest zagrożone i wówczas, z mocy art. 570 k.p.c., sąd ten może wszcząć postępowanie z urzędu, na podstawie informacji pochodzącej od dowolnego podmiotu, nie wyłączając pozwanego zobowiązanego do świadczenia na rzecz małoletnich (por. art. 572 § 1 k.p.c.). Nie można, zatem a priori nakazywać rodzicowi dziecka podejmowania działań związanych np. z zakładaniem odrębnych rachunków bankowych dla dzieci w sytuacji braku ustalenia w sprawie, że zachowanie tegoż rodzica realnie stanowi zagrożenie dla dobra dziecka. Gdyby zaś takie fakty ujawniono czy to w trakcie procesu, czy przed wykonaniem wyroku przez zobowiązanego, to każdy podmiot, który powziąłby stosowną wiadomość miałby obowiązek powiadomienia stosownego sądu opiekuńczego i dopiero ten organ władzy państwowej (sądowniczej) byłby uprawniony do ograniczania praw rodzica w analizowanym zakresie.

Konkludując, w tym zakresie apelacja powodów zasługiwała na uwzględnienie, poprzez wyeliminowanie z treści punktu I wyroku ograniczeń orzeczonych bez podstawy prawnej.

Za chybiony uznać należało podnoszony przez powodów zarzut naruszenia art. 446 § 2 k.c., natomiast na uwzględnienie zasługiwały zarzuty pozwanego w tym względzie.

Celem renty odszkodowawczej, o jakiej mowa w art. 446 § 2 k.c., jest naprawienie szkody polegającej na tym, że uprawniony do alimentów nie może ich uzyskać wobec śmierci zobowiązanego.

Roszczenie przewidziane w art. 446 § 2 k.c. ma charakter odszkodowawczy, a nie alimentacyjny, niemniej jednak jego przesłanki wyraźnie nawiązują do przesłanek obowiązku alimentacyjnego, gdyż roszczenie to powstaje w jego miejsce i w celu skompensowania uprawnionemu do alimentów tego, że utracił osobę, na której ten obowiązek wobec niego spoczywał i która go spełniała albo mogła być przymuszona do spełniania. Renta, do zażądania której upoważnia art. 446 § 2 k.c. ma być określona „stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego”, a jej świadczenie ma trwać przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Do tych samych przesłanek nawiązał ustawodawca w art. 135 § 1 k.r.o., w którym wyznaczył zakres obowiązku alimentacyjnego (wyrok SN z dnia 30 stycznia 2015 roku, III CSK 132/14).

Określenie wysokości należnego uprawnionemu świadczenia uwzględniać powinno kwotę, jaką zobowiązany alimentowałby go oraz otrzymywaną od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych rentę rodzinną. Sąd Okręgowy dokonując oceny ustalonych okoliczności faktycznych prawidłowo określił możliwości zarobkowe zmarłego M. J. (4) na kwotę około 4.500 zł miesięcznie (od 3 000 zł do 6 000 zł). Zmarły M. J. (4) nie był zatrudniony, niemniej jednak z zeznań świadków i matki małoletnich jasno wynika, że świadczył on pracę w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez swoich rodziców. Zeznania w tym zakresie są spójne i wzajemnie się uzupełniają.

Przy określeniu wysokości renty należnej na rzecz powodów A. J. i M. J. (1) należy, zatem uwzględnić możliwości zarobkowe M. J. (4) określone na podaną wyżej kwotę. Nie można tym samym tracić z pola widzenia, że taki dochód przeznaczany był na utrzymanie 4 osób (M. J. (4), jego partnerki oraz dwojga małoletnich dzieci). Średnio na jednego członka rodziny przypadała kwota 1 100 zł. Określenie wysokości należnej renty powinno uwzględniać kwotę otrzymywaną przez powodów z tytułu ubezpieczenia społecznego z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych po śmierci ojca, która łącznie w dacie wyrokowania przez Sąd Okręgowy wynosiła powyżej 1 800 zł na rzecz każdego z powodów, a co wprost wynikało z zeznań ich matki i co słusznie zarzucał w apelacji pozwany. Zdaniem Sądu Apelacyjnego dodatkowa kwota po 300 zł na rzecz każdego z dzieci zasądzona przez Sąd Okręgowy w odniesieniu do dowodów zaoferowanych przez strony nie pozwalała na jej pozycjonowanie, jako kwoty pozwalającej na zaspokojenie potrzeb małoletnich w takim zakresie, w jakim w kosztach ich utrzymania partycypowałby ojciec. Faktem jest, że małoletni byli utrzymywani na średnim poziomie, w toku postępowania nie wykazano, aby ich potrzeby określono na ponadstandardowe. Słusznie zarzuca apelujący pozwany, że wysokość świadczeń rentowych otrzymywanych obecnie przez powodów ze środków publicznych, w świetle dokonanego przez Sąd Okręgowy ustalenia, co do możliwości zarobkowych zmarłego i wysokości dostarczanych powodom środków utrzymania w żaden sposób nie pozwala na stwierdzenie, że w aktualnym stanie ich sytuacji życiowej konieczne jest dalsze wyrównanie szkody majątkowej powodów z tego tytułu. Słusznie zarzucił przy tym apelujący ubezpieczyciel, że podtrzymywane w apelacji powodów żądanie zasądzenia renty w kwocie po 3 000 zł na rzecz każdego z nich jest wobec tego rażąco wygórowane i nieadekwatne w stosunku do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego ojca, a także potrzeb małoletnich i nie zostało niczym wykazane w sprawie.

Sąd Okręgowy posiłkując się orzecznictwem Sądu Najwyższego wskazał, że przy ustalaniu wysokości renty wyrównawczej przewidzianej w art. 446 § 2 k.c. należy dokonać oceny nie tylko rzeczywiście uzyskiwanych przez zmarłego dochodów, ale także uwzględnić jego „możliwości zarobkowe”. Ocena możliwości zarobkowych musi być przy tym oparta na realnych podstawach. Sąd musi zatem z dużym stopniem prawdopodobieństwa ustalić, że określone dochody zostałyby osiągnięte przez zmarłego. Celem renty odszkodowawczej, o jakiej mowa w art. 446 § 2 k.c., jest naprawienie szkody polegającej na tym, że uprawniony do alimentów nie może ich uzyskać wobec śmierci zobowiązanego. W wypadku śmierci jednego z małżonków powodującej zmniejszenie się dochodu przeznaczonego na pokrycie potrzeb pozostałych członków rodziny, każdy z nich uzyskuje indywidualne roszczenie o zasądzenie renty, która zgodnie z jej kompensacyjnym charakterem przywróci naruszoną równowagę i wyrówna uszczerbek w możliwościach zaspokajania na równej stopie ich potrzeb o charakterze alimentacyjnym. W realiach sprawy nie ustalono okoliczności, które wskazywałyby na znaczące różnice pomiędzy otrzymywanymi przez zmarłego dochodami, a jego faktycznymi możliwościami zarobkowymi w kontekście wykształcenia, czy posiadanych umiejętności praktycznych.

Strona powodowa nie podważyła także ustalonych w sprawie potrzeb małoletnich powodów. Kwota renty rodzinnej wypłacana z KRUS odpowiada kosztom utrzymania dzieci w wieku dorastania oraz poziomowi życia prowadzonemu przez strony przy uwzględnieniu dodatkowego obowiązku alimentacyjnego pozostałego przy życiu rodzica powodów. Ustalenie kosztów utrzymania dzieci przez rodziców zawsze musi zawierać w sobie pewien obszar niedookreślenia i bazować na zasadach doświadczenia życiowego odnoszonych do środowiska zamieszkania małoletnich. Składają się na nie oczywiste wydatki na wyżywienie, zakup sezonowych butów i odzieży, co ma szczególne znaczenie w kontekście dorastających dzieci. Inne, istotne wydatki to także zakup kosmetyków i środków czystości oraz opłaty związane z edukacją, w tym składki- w tym między innymi na radę rodziców, ubezpieczenie, leczenie, koszty wakacyjnego i zimowego odpoczynku, rozrywki, a ponadto wydatki obejmujące koszty utrzymania domu i opłaty. Przyznane przez organ ubezpieczeń kwoty renty są zatem kwotami wyważonymi oraz adekwatnymi do obecnego wieku i sytuacji życiowej małoletnich. Nie naruszają nadto dyspozycji art. 446 § 2 k.c.

W konsekwencji z apelacji pozwanego należało zmienić wyrok w części na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i oddalić apelacje powodów zgodnie z art. 385 k.p.c.

Dalej idąca apelacja pozwanego (w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu) podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Orzekając w przedmiocie kosztów procesu Sąd Apelacyjny działając na podstawie art. 102 k.p.c. uwzględnił sytuację majątkową i rodzinną powodów i nie obciążył ich obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego na rzecz pozwanego mimo, że w świetle łącznej wartości przedmiotu zaskarżenia to powodowie winni być uznawani za przegrywających postępowanie apelacyjne.

O należnych kosztach sądowych orzeczono na podstawie art. 113 ust. 4 u.k.s.c.

(M.T./M.M.)

Krzysztof Niezgoda Mariusz Tchórzewski Jarosław Błaziak