Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2025 roku

Sąd Apelacyjny w L. I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Mierzejewska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 lutego 2025 roku w L.

sprawy z powództwa Skarbu Państwa Prezesa Sądu Rejonowego w R. reprezentowanego przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej

przeciwko M. W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w R. z dnia 21 marca 2024 roku, sygnatura akt (...)

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że

a)  w pkt. 1 oddala powództwo;

b)  pkt. 2 nadaje brzmienie: „nie obciąża powoda kosztami postępowania”;

c)  w pkt. 3 opłatę od pozwu w kwocie 13.910 złotych przejmuje na rachunek Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w R.;

II.  zasądza od Skarbu Państwa Prezesa Sądu Rejonowego w R. na rzecz M. W. kwotę 13.810 (trzynaście tysięcy osiemset dziesięć) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono.

Sygn. akt I ACa 1735/24

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 marca 2024 roku Sąd Okręgowy w R. zasądził od M. W. Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w R. na rzecz Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezesa Sądu Rejonowego w R. kwotę 278.199,87 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 września 2021 roku do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania w kwocie 10.800 złotych oraz nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w R. kwotę 13.910 złotych.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:

Pozwem z dnia 4 maja 2022 roku powód Skarb Państwa Prezes Sądu Rejonowego w R. reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Rzeczpospolitej Polskiej wniósł o zasądzenie od Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w R. M. W. kwoty 278.199,87 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 września 2021 roku i kosztami procesu. W uzasadnieniu pozwu wskazał, że żądana kwota stanowi równowartość sumy zasądzonej od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w R. na rzecz M. W. wyrokiem Sąd Okręgowy w R. z dnia 20 października 2017 roku w sprawie o sygn. akt (...), zmienionym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 12 marca 2019 roku. Prezes Sądu Rejonowego w R. zrealizował prawomocny wyrok i wypłacił Komornikowi M. W. łącznie 278.199,87 złotych, przy czym przelewy zrealizowane zostały na wskazane konta: Komornika i jego pełnomocnika. Na skutek skargi kasacyjnej, wniesionej przez Prokuratorię Generalną Rzeczpospolitej Polskiej od wyroku Sądu Apelacyjnego w L., Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 24 czerwca 2021 roku, w sprawie sygn. akt IV CSKP 56/21, zmienił wyrok Sądu Okręgowego w R. z dnia 20 października 2017 roku w ten sposób, że oddalił powództwo i obciążył M. W. kosztami procesu. Pismem z dnia 16 września 2021 roku Prezes Sądu Rejonowego w R. wezwał M. W. do zwrotu kwoty 278.199,87 złotych, lecz pozwany na wezwanie to nie odpowiedział.

W sprzeciwie od wydanego w niniejszej sprawie nakazu zapłaty, w którym Sąd I instancji uwzględnił powództwo, pozwany Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w R. M. W., wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Podniósł zarzut nieistnienia wyroku Sądu Najwyższego zmieniającego wyrok Sądu Apelacyjnego w L. z uwagi na wydanie go w składzie sprzecznym z ustawą, ewentualnie nieważność postępowania przed Sądem Najwyższym, błędną podstawę prawną dochodzonego roszczenia, brak dowodu wzbogacenia się powoda i zubożenia pozwanego, brak wzbogacenia się powoda co do kwoty 21.149 zł i 56.334 zł, zużycie całej kwoty uzyskanej od Skarbu Państwa bez uzyskania ekwiwalentu co powoduje wygaśniecie zobowiązania. Ponadto wskazał, że spełnienie świadczenia pozostawało zgodne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę ustalił, że wyrokiem z dnia 20 października 2017 roku Sąd Okręgowy w R. w sprawie o sygn. akt (...) zasądził od Skarbu Państwa Prezesa Sądu Rejonowego w R. na rzecz M. W. kwotę 157.314,17zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 lutego 2012 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, a także kwotę 21.149zł tytułem kosztów procesu. Podstawę faktyczną i prawną zasądzonego świadczenia stanowiło ustalenie, że M. W. będący Komornikiem przy Sądzie Rejonowym w R., mimo nowelizacji ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2002 roku, nadal odprowadzał część odpowiadającą 20% tzw. drugiej części opłaty w sprawach wszczętych przed 1 stycznia 2002 roku i zaprzestał ich przekazywania na rzecz Skarbu Państwa od marca 2005 roku. Żadna z opłat nie została zwrócona. Podstawą rozstrzygnięcia był art. 59 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, art. 411 pkt 1 k.c. i art. 481§1k.c. Wyrokiem z dnia 12 marca 2019 roku Sąd Apelacyjny w L. zmienił częściowo zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądzoną w nim kwotę obniżył do kwoty 150.113,25zł, wskazując, że żądanie zwrotu jest uzasadnione co do świadczeń za okres od stycznia 2002 roku do listopada 2004 roku. Natomiast w związku z wejściem w życie z dniem 13 listopada 2004 roku przepisów, mocą których uchylono przepis art. 59 ust. 4 ustawy o komornikach sądowych, ustały wątpliwości co do braku podstaw do pobierania opłat według stanu dotychczasowego i tym samym brak było obowiązku spełnienia świadczenia na rzecz Skarbu Państwa. Komornik, z uwagi na pełnioną funkcję i posiadaną wiedzę prawniczą, znając treść tego przepisu, nie mógł mieć już żadnych wątpliwości do określenia zakresu jego obowiązku i należy przypisać mu wiedzę o braku podstaw do spełniania przedmiotowego świadczenia. Dotyczyło to kwoty za okres od grudnia 2003 roku do lutego 2005 roku w wysokości 7.200,92 złotych, o którą zasądzone świadczenie zostało pomniejszone.

W dniu wydania wyroku przez Sąd Apelacyjny, tj. 12 marca 2019 roku, Komornik M. W. rozszerzył pełnomocnictwo udzielone r.pr. D. M. O. z dnia 2 stycznia 2012 roku i upoważnił pełnomocnika do odbierania w swoim imieniu świadczeń pieniężnych zasądzonych wyrokami Sądów obu instancji. W dniu 3 kwietnia 2019 roku pełnomocnik Komornika przesłał Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezesa Sądu Rejonowego w R. wezwanie do zapłaty, na rachunek bankowy pełnomocnika, kwot: 150.113,25 złotych z odsetkami tytułem należności głównej, 21.149 złotych tytułem kosztów procesu i 4.050 tytułem kosztów apelacyjnych. W dniu 3 kwietnia 2019 roku na rachunek Kancelarii Radcy Prawnego D. M. O. z Sądu Rejonowego w R. wpłynęła kwota 175.312,25 zł tytułem należności głównej i kosztów procesu. W dniu 8 kwietnia 2019 roku Kancelaria Radcy Prawnego D. M. O. wystawiła fakturę do zapłaty przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w R. M. W. z tytułu reprezentacji przeciwko Skarbowi Państwa za I i II instancję na kwotę 9.778,50zł. Należność ta została zapłacona w dniu 15 kwietnia 2019 roku. W dniu 8 kwietnia 2019 roku Kancelaria Radcy Prawnego D. M. O. przelała na konto Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w R. M. W. kwotę 165.533,75 złotych. W dniu 12 kwietnia 2019 roku na rachunek Kancelarii Radcy Prawnego D. M. O. wpłynęła z Sądu Rejonowego w R. kwota 25.000zł i w 16 kwietnia 2019 roku kwota 77.887,62zł, tytułem zapłaty odsetek. W dniu 17 kwietnia 2019 roku Kancelaria Radcy Prawnego D. M. O. wystawiła fakturę na kwotę 46.555,50zł do zapłaty przez Komornika M. W. z tytułu dodatkowego wynagrodzenia za reprezentację w sprawie przeciwko Skarbowi Państwa. Świadczenie to zostało zapłacone w dniu 24 kwietnia 2019 roku. Z kolei w dniu 17 kwietnia 2019 roku Kancelaria pełnomocnika przelała na konto Komornika M. W. kwotę 56.206,12 złotych.

W dniu 9 kwietnia 2019 roku W. W. i M. W., jako kupujący, zawarli z Wyższą (...) w R., jako sprzedającym, dwie umowy rezerwacji lokali mieszkalnych w cenie 160.094,50 zł i 158.295zł. Kupujący zobowiązali się do zapłaty ceny w ratach, pod rygorem wygaśnięcia umów, zarezerwowano też miejsca parkingowe z zapłatą ceny w terminie 7 dni od podpisania umowy, a zgodnie z umowami, kupujący mogli przenieść swoje prawa z umów na osobę trzecią za zgodą sprzedającego. M. W. przelał z tytułu realizacji umów rezerwacji lokali mieszkalnych na rzecz (...) w R.: w dniu 10 kwietnia 2019r– 36.029,50zł, i 36.209,45zl, w dniu 29 kwietnia 2019r 63.318 zł i 64.037,80zł, w dniu 30 maja 2019 roku 24.014,18 zł i 23.744,25zł, w dniu 27 czerwca 2019 roku 25.000zł i 25.000zł, w dniu 16 lipca 2019 roku 20.000zł i 20.000zł, w dniu 8 sierpnia 2019 roku 3.500zł i 3.500zł, w dniu 22 października 7.000zł i 7.000zł oraz w dniu 25 listopada 436,32 złotych. W dniu 14 stycznia 2021 roku D. W. syn M. nabył za cenę 172.700zł własność nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny z boksem garażowym i udziałem w nieruchomości wspólnej. Nabywca zapłacił sprzedającemu cenę nieruchomości. Również w dniu 14 stycznia 2021 roku K. W. syn M. nabył za cenę 176.055zł własność nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny z boksem garażowym i udziałem w nieruchomości wspólnej. Nabywca zapłacił sprzedającemu cenę nieruchomości.

W dniu 13 marca 2019 roku pełnomocnik Komornika złożył wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w L., zaś w dniu 18 marca 2019 roku wniosek taki złożył również Skarb Państwa, przy czym odpis tego ostatniego wniosku został nadany przesyłką poleconą także bezpośrednio na adres do pełnomocnika Komornika - r.pr. D. M. O.. W dniu 4 kwietnia 2019 roku radca Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej T. K. otrzymał odpis wyroku z uzasadnieniem, a w dniu 4 czerwca 2019 roku złożył skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 12 marca 2019 roku sygn. akt (...). Odpis skargi kasacyjnej z pouczeniem został doręczony Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym w R. M. W. w dniu 14 czerwca 2019 roku. W dniu 27 czerwca 2019 roku pełnomocnik Komornika ustanowiony również do postępowania przed Sądem Najwyższym - r.pr. D. M. O., złożył odpowiedź na skargę kasacyjną. Postanowieniem z dnia 17 grudnia 2019 roku Sąd Najwyższy przyjął skargę kasacyjną do rozpoznania. Sąd Najwyższy w dniu 24 czerwca 2021 roku wydał wyrok w sprawie o sygn. akt IV CSKP 56/21, w którym uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 12 marca 2019 roku sygn. akt (...) w punkcie II i III i zmienił wyrok Sądu Okręgowego w R. z dnia 20 października 2017 roku w ten sposób, że oddalił powództwo co do kwoty 150.113,25 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 lutego 2012 roku do 31 grudnia 2015 oraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 styczni 2016 roku do dnia zapłaty, obciążył M. W. kosztami procesu: kwotą 7.866 zł tytułem opłaty od apelacji, zasądził na rzecz Prokuratorii Generalnej kwotę 4.050zł, nakazał pobrać kwotę 7.506 zł tytułem opłaty od skargi kasacyjnej i zasądził kwotę 2 .00zł tytułem kosztów zastępstwa kasacyjnego. W dniu 2 września 2021 roku odpis wyroku otrzymał pełnomocnik Skarbu Państwa Prezesa Sądu Rejonowego w R., a w dniu 3 września 2021 roku pełnomocnik Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w R. M. W.. W dniu 17 września 2021 roku Komornik M. W. odebrał wezwanie do zapłaty na łączną kwotę 278.199,87zł i ponowne wezwanie do zapłaty tej kwoty w dniu 10 grudnia 2021 roku. Pismem z dnia 22 grudnia 2021 roku Komornik M. W. poinformował, że zapłacił zasądzone świadczenia na rzecz Sądu Apelacyjnego w kwocie 7.506 zł i na rzecz Prokuratorii Generalnej 6.750 zł. Natomiast co do kwoty 7.866 zł na rzecz Sądu Okręgowego wystąpił o rozłożenie jej na raty. Oświadczył ponadto, że pozostałe żądane kwoty może orzec wyłącznie sąd w odrębnym postępowaniu i w przypadku orzeczenia zastosuje się do wyroku.

Oceniając powyższe ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy uznał, że żądanie pozwu jest zasadne. Dał wiarę wyjaśnieniom złożonym przez M. W. co do przedstawionych przez niego faktów za wyjątkiem okoliczności, że nie wiedział o złożeniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia przez pełnomocnika Skarbu Państwa w dniu 18 marca 2019 roku. Okoliczność nadania na adres Kancelarii (...) pełnomocnika Komornika M. W., wynika z potwierdzenia nadania (k. 634 akta (...)). Pełnomocnicy winni przekazywać informacje o procesie stronie, którą reprezentują, a podjęcie informacji przez pełnomocnika jest w istocie podjęciem informacji przez stronę, którą reprezentują. Pełnomocnicy winni przekazywać na adres kancelarii strony przeciwnej pisma procesowe, co wynika z treści art. 132k.p.c. Nadanie pisma procesowego pełnomocnikowi przesyłką poleconą przy braku innych dowodów, prowadzi do wniosku, iż wyjaśnienia pozwanego w tym zakresie nie mogą służyć za podstawę ustalenia stanu faktycznego.

Zdaniem Sądu I instancji, nie uzasadniony jest zarzut sprzeczności z prawem lub nieważności postępowania przed Sądem Najwyższym, gdyż powód wiedział o postępowaniu przed tym Sądem i nie podjął żadnych działań wynikających z obowiązującego prawa, które mogłyby skutecznie zakwestionować skład Sądu. Nie podjął też żadnych działań już po wydaniu wyroku, co więcej, wykonał częściowo ten wyrok poprzez przekazanie na rzecz Sądu Apelacyjnego w L. kwoty 7.506 zł i na rzecz Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prokuratorię Generalną Rzeczpospolitej Polskiej kwoty 6.750zł. Ponadto uznał świadczenie kwoty 7.866zł na rzecz Sądu Okręgowego w R., albowiem złożył w dniu 22 grudnia 2021 roku wniosek o rozłożenie jej na raty. Jeżeli rzeczywiście zarzucałby sprzeczność wyroku z prawem lub nieważność postępowania ze względu na nieprawidłowy skład sądu, pomimo wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym, nie wykonywałby go jako nieistniejącego. Pozwany ponadto zastrzegł, że w wypadku orzeczeń sądów powszechnych zastosuje się do ich rozstrzygnięć. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2021 roku, nie został zakwestionowany w żadnym postępowaniu i istnieje w obrocie prawnym jako dokument urzędowy.

Sąd Okręgowy wskazał, że kwoty wypłacone przez Skarb Państwa Prezesa Sądu Rejonowego w R. w dniach: 3 kwietnia 175.312,25zł, 12 kwietnia – 25.000 zł, 16 kwietnia 77.887,62 zł, przekazane z tytułu wyroku Sądu Apelacyjnego w L. (...) na rzecz Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w R. M. W., stanowiły przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Faktycznie świadczenie to zostało przelane na konto Kancelarii radcy prawego D. M. O., co było rozwiązaniem wynikającym z umowy zawartej pomiędzy Komornikiem a radcą prawnym. W związku z realizacją umowy radca prawny przekazał na konto Komornika mniejszą kwotę, albowiem pobrał, zgodnie z umową, należne mu wynagrodzenie. Faktycznie była to zapłata dokonana przez Komornika na rzecz udzielającego mu pomocy prawnej pełnomocnika r.pr. D. M. O., a sposób rozliczenia z tytułu umowy zlecania jest jedynie czynnością techniczną w zakresie kolejności i sposobu przekazania środków. Wynagrodzenie pełnomocnika jest kosztem prowadzonej przez M. W. Kancelarii (...). Kwota zasądzona z tytułu opłaty egzekucyjnej winna być ujawniona w księdze pieniężnej zgodnie z rozdziałem 4 rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2018 roku w sprawie określenia szczegółowych zasad prowadzenia biurowości, rachunkowości i ewidencji operacji finansowych kancelarii komorniczych (Dz. U. poz. 771, 1443, 1669 i 2244). Komornik prowadzi rachunek, na który wpłacane są opłaty egzekucyjne oraz rachunek powierniczy. Księgę pieniężna zamyka się na koniec roku kalendarzowego. Sąd Okręgowy wskazał, że M. W. jest Komornikiem i jako Komornik występował w przedmiotowej sprawie. Jest prawnikiem i osobą zaufania publicznego, co wiąże się z podwyższonymi standardami zachowania w zakresie m.in: wykonywanych czynności służbowych, umiejętnościami w zakresie znajomości prawa i przewidywaniem zdarzeń mających skutki prawne. Zawarcie w dniu 9 kwietnia 2019 roku umów rezerwacyjnych z możliwością zwrotu i rozwiązania umów, aż do dnia zawarcia umowy przez obdarowanych synów M. W., prowadzi do wniosku, że do dnia 14 stycznia 2021 roku środki były w dyspozycji M. W.. Tego dnia środki przekazane w wykonaniu umowy z 2019 roku zostały zadysponowane przez synów, zgodnie z umową zawartą przez M. W.. Najpóźniej 14 stycznia 2021 roku doszło do darowizny środków wpłaconych przez M. W. i jego żonę na rzecz synów.

Indywidualne okoliczności cechujące pozwanego w postaci posiadania wykształcenia prawniczego, wykonywania służby jako Komornik, który jest osobą zaufania publicznego – wskazują, że M. W. winien liczyć się z obowiązkiem zwrotu świadczenia uzyskanego na podstawie prawomocnego wyroku od momentu uzyskania przez jego pełnomocnika informacji o złożeniu przez pełnomocnika Skarbu Państwa wniosku o sporządzenie uzasadnienia, tj. bezpośrednio po dniu 19 marca 2019 roku, a najpóźniej w dniu wypłaty świadczenia 3, 12 i 16 kwietnia 2019 roku. W dniu 14 czerwca 2019 roku Komornik dowiedział się o wniesionej skardze kasacyjnej, tj. wówczas, gdy środki przekazane z tytułu umowy z dnia 9 kwietnia 2019 roku nie były w całości przelane, a pozostały dalej były w jego dyspozycji, natomiast środki przekazane na rzecz Kancelarii Prawnej w związku z dotychczasowym rezultatem procesu również winny pozostawiać w świadomości pozwanego, jako co najmniej przedwcześnie rozliczone. Rozważyć bowiem należy czy końcowy wynik procesu stanowił podstawy do wypłaty wszystkich środków z tytułu umowy pomiędzy Komornikiem a jego pełnomocnikiem z tytułu dodatkowego wynagrodzenia. Tak pełnomocnik jak i pozwany winni liczyć się z obowiązkiem zwrotu najwcześniej od momentu uzyskania informacji o wniosku o sporządzenie uzasadnienia, tj. bezpośrednio po dniu 19 marca 2019 roku, a więc na co najmniej kilkanaście dni przed przelaniem środków na rzecz Kancelarii i na kilkadziesiąt dni przed wystawieniem faktury.

Sąd Okręgowy uznał, że chybiony jest zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego, gdyż M. W. uzyskał świadczenia nie jako osoba fizyczna, lecz jak Komornik, prawnik, osoba zaufania publicznego. Dynamika zażądania środków, przelania ich z konta kancelarii przez Komornika oraz zawarcia umów dotyczących lokali, może prowadzić do wniosku, że pozwany miał świadomość ryzyka związanego z posiadaniem uzyskanych środków. Z tych względów, Sąd Okręgowy uwzględnił żądanie pozwu dotyczące zwrotu środków przez pozwanego, a jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał przepisy art. 409 i art. 410 k.c., zaś o kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 k.p.c i art. 99 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany.

Zaskarżył wyrok w całości, zarzucając:

błąd w ustaleniu stanu faktycznego polegający na przyjęciu przez Sąd za podstawę faktyczną wyroku nieistniejącego wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2021 roku, sygn. akt IV CSKP 56/21, zmieniającego wyrok Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 12 marca 2019 roku sygn. akt (...) w sytuacji, gdy wyrok ten - zdaniem pozwanego - obowiązuje, i tym samym odpada podstawa do żądania od pozwanego zwrotu świadczenia;

naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

1. art. 327 ¹ §1 KPC w postaci nieprawidłowej konstrukcji uzasadnienia wyroku Sądu I instancji, zawarcie przez Sąd w treści ustalonego stanu faktycznego także opinii Sądu a nie faktów uznanych przez Sąd za udowodnione, brak wskazania przyczyn czemu Sąd odmówił wiarygodności wyjaśnieniom pozwanego, brak uzasadnienia powołanych podstaw prawnych rozstrzygnięcia wyroku oraz wskazanie podstaw prawnych nie mających związku z niniejszą sprawą, co prowadzi do całkowitej wadliwości uzasadnienia, gdyż uniemożliwia wskazanie jednoznacznej podstawy faktycznej i prawnej wydanego przez sąd wyroku (rozstrzygnięcia sprawy);

2. art. 233 §1 KPC poprzez dowolną a nie swobodną ocenę dowodów polegającą przyjęciu za udowodnione faktów, które w rzeczywistości nie zaistniały i nie zostały udowodnione, tj. ustalenie przez sąd treści umowy łączącej pozwanego z jego ówczesnym pełnomocnikiem procesowym, mimo braku tej umowy w materiale dowodowym sprawy; przyjęcie za udowodnione, że pozwanemu został doręczony wniosek o uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 12 marca 2019 roku sygn. akt (...) na podstawie potwierdzenia nadania tego wniosku a nie potwierdzenia odbioru;

3. art. 299 w zw. z art. 233 §1 KPC poprzez przyjęcie przez Sąd w sposób nieuzasadniony i nielogiczny, że z jednej strony zeznania pozwanego nie są wiarygodne jedynie w części dotyczącej twierdzeń pozwanego o niedoręczeniu mu wniosku o uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 12 marca 2019 roku, a jednocześnie pomimo założenia wiarygodności zeznań w pozostałej części, przyjęcie przez Sąd błędnych wniosków co do momentu i sposobu rozporządzenia przez pozwanego kwotą uzyskanej od Skarbu Państwa.

4. art. 227 w zw. art. 232 w zw. z art. 233 §1 KPC poprzez wysnucie błędnego wniosku z dowodu z dokumentów - umów rezerwacyjnych, że pozwany nie zużył środków pieniężnych uzyskanych od Skarbu Państwa w związku z wykonaniem, umowy, podczas gdy z dokumentu jasno wynika, że jego świadczenie nie podlegało zwrotowi;

naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1. ustawy o Sadzie Najwyższym poprzez jej niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że pozwany w momencie wydania wyroku przez Sąd Najwyższy w sprawie IV CSKP 56/21, tj. w dniu 24 czerwca 2021 roku, miał możliwość skorzystania z uregulowanych prawnie instytucji pozwalających na podważenie tego wyroku ze względu na skład orzekający składający się z tzw. sędziów neo-krs, podczas gdy w dniu 24 czerwca 2021 roku polskie ustawodawstwo nie przewidywało wprost takich rozwiązań a możliwość kwestionowania wyroków na tej podstawie powstała znacznie później;

2. art. 411 pkt 2 KC poprzez jego niewłaściwą wykładnię i przyjęcie przez Sąd, że przesłanka wyłączająca możliwość żądania zwrotu świadczenia, które czyni zadość zasadom współżycia społecznego, nie występuje, gdy świadczenie otrzymuje prawnik, osoba zaufania publicznego, który miał świadomość ryzyka związanego z posiadaniem uzyskanych środków, a także poprzez połączenie przesłanki wyłączającej obowiązek zwrotu z przepisem art. 5 KC, gdy w rzeczywistości są to dwa odrębne przepisy z odmiennymi zakresami dyspozycji;

3. art. 409 KC poprzez jego niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, że zobowiązany do zwrotu nienależnego świadczenia powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu otrzymanej kwoty od dnia, w którym został nadany wniosek spełniającego świadczenie o uzasadnienie wyroku sądu zasądzającego na jego rzecz świadczenie, natomiast prawidłowa wykładnia przepisu - pojęcia „liczenia się z obowiązkiem zwrotu" wskazuje, iż najwcześniejszą datą jest dowiedzenie się zobowiązanego do zwrotu o przyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania. Ta błędna wykładnia skutkowała przyjęciem, że pozwany powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu przed zużyciem kwoty otrzymanej od Skarbu Państwa;

Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa; ewentualnie, o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm prawem przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jest zasadna, choć nie wszystkie zawarte w niej zarzuty zasługują na uwzględnienie.

Najdalej idącym zarzutem apelacji jest zakwestionowanie przez skarżącego prawidłowości dokonanych przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych w odniesieniu do ważności wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2021 roku, wydanego w sprawie sygn. akt IV CSKP 56/21, mocą którego, na skutek dokonanej nim zmiany wyroku Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 12 marca 2019 roku, sygn. akt (...), doszło do oddalenia powództwa M. W., który domagał się od pozwanego Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w R., zwrotu nienależnie przekazanych temu podmiotowi przez Komornika M. W. kwot, stanowiących 20% części pobieranych przez Komornika opłat egzekucyjnych. Zdaniem skarżącego, wyrok Sądu Najwyższego wydany w składzie Sędziów, nieprawidłowo umocowanych, jest nieważny, a tym samym, nie istnieje w sprawie podstawa do żądania przez powoda w niniejszej sprawie - Komornika od pozwanego zwrotu świadczenia, którego domagał się pozwem.

Powyższy zarzut, jako kwestionujący prawidłowość ustaleń faktycznych, należało rozpoznać w pierwszej kolejności, w szczególności przed oceną, czy doszło do naruszenia prawa materialnego, gdyż dopiero stwierdzenie, że nastąpiło prawidłowe ustalenie stanu faktycznego pozwala na ocenę trafności zastosowania przez Sąd Okręgowy przepisów prawa materialnego. Pozwany, jako przejaw wadliwości ustaleń faktycznych, wskazał na błędne, jego zdaniem, uznanie przez Sąd I instancji, że wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2021 roku, sygn. akt IV CSKP 56/21, jest ważny i pozostaje w obrocie jako dokument urzędowy, a tym samym wyrok ten, poprzez częściową zmianę i częściowe uchylenie zakwestionowanych w nim wyroków sądów powszechnych obu instancji, uchylił podstawę zwrotu świadczeń, jakie Skarb Państwa Prezes Sądu Rejonowego w R., w wykonaniu tych wyroków sądów powszechnych, przekazał na rzecz Komornika M. W..

Ocena trafności powyższego zarzutu wymaga rozważenia kwestii skutków, jakie dla ustalenia mocy wiążącej wyroku Sądu Najwyższego może mieć zarzut nieprawidłowej obsady tego sądu, a także zakresu „narzędzi procesowych”, jakimi dysponuje sąd powszechny, rozstrzygający tej treści zarzut.

Zgodzić się należy z pozwanym, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego, poczynając od uchwały składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 roku, sygn. BSA I-4110-1/20 - OSNKW 2020/2/7, poprzez uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2022 roku, sygn. akt I KZP 2/22, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2023 roku, sygn. akt II KK 493/22, czy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2024 roku, sygn. akt I PUB 3/24, a także w licznym i jednoznacznym w swojej wymowie orzecznictwie TSUE, wyrażone zostało stanowisko, że składy orzekające Sądu Najwyższego ze względu na sposób powołania zasiadających w nim sędziów, tj. na wniosek KRS ukształtowanej w trybie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 3), nie mają statusu niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu postanowień prawa Unii, a więc nie stanowią „sądu” w rozumieniu art. 267 TFUE, ani sądu niezależnego i bezstronnego ustanowionego ustawą w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 EKPC (zob. wyrok Trybunału z dnia 7 listopada 2024 r., w sprawie C- 326/23 i przywołane tam orzecznictwo TSUE, a w szczególności wyrok (Wielka Izba) z dnia 21 grudnia 2023 roku, w sprawie C- 718/21 - L.G. przeciwko Krajowa Rada Sądownictwa).

Sąd Apelacyjny ocenę prawną wyrażoną w powołanym wyżej orzecznictwie podziela i przyjmuje za własną, bez potrzeby jej powtarzania. Rzecz jednak w tym, że ukształtowanie składu sądu sprzecznie z przepisami ustawy, nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem nieistnienia wyroku wydanego przez ten sąd. Przepisy procedury przewidują bowiem określone instrumenty prawne, których wykorzystanie jest niezbędne dla zapewnienia rozpoznania sprawy przez sąd, nie budzący wątpliwości strony co do bezstronności, a w konsekwencji, dla przeciwdziałania rozpoznaniu sprawy w warunkach nieważności postępowania. Instrumentami tymi są zarówno instytucja wyłączenia sędziego z ustawy albo na wniosek strony lub żądanie sędziego (art. 49 kpc), jak również żądanie stwierdzenia nieważności postępowania w toku postępowania odwoławczego (art. 379 pkt 4 k.p.c.) lub żądanie wznowienia postępowania (art. 401 pkt 1 k.p.c.). Dopiero skorzystanie z tych instytucji daje stronie możliwość wykazania, że wyrok wydany przez sąd niewłaściwie obsadzony, jako wydany w warunkach nieważności postępowania, należy uznać za nieistniejący i tym samym nie wywołujący skutków prawnych.

Wbrew zatem stanowisku skarżącego, należy uznać, że Sąd I instancji wskazując w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku na nie podjęcie przez Komornika „żadnych działań wynikających z obowiązującego prawa, które mogłyby skutecznie zakwestionować skład sądzący przed Sądem Najwyższym i nie podjął żadnych działań już po wydaniu wyroku”, miał na uwadze zaniechanie skorzystania przez pozwanego z tych właśnie, wyżej wymienionych, instytucji procesowych. Ocena ta, choć jedynie w sposób ogólny określająca „działania”, jakie nie zostały podjęte przez pozwanego, co do zasady nie jest wadliwa.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w sytuacji gdy, jak w niniejszej sprawie, strona kwestionuje istnienie wyroku Sądu Najwyższego z uwagi na wydanie go w warunkach możliwej nieważności postępowania, rozstrzygający taką sprawę sąd powszechny, nie dysponuje narzędziami, które umożliwiałyby skontrolowanie prawidłowości składu sądzącego, który wydał wyrok w Sądzie Najwyższym, jak również dokonanie oceny ważności postępowania, w którym wyrok ten został wydany, lub też wznowienia postępowania zakończonego takim wyrokiem. Zgodzić się należy z Sądem I instancji, że inicjatywa odnośnie do podjęcia tego rodzaju środków procesowych należy do zainteresowanej tym rozstrzygnięciem strony, czego pozwany w niniejszej sprawie Komornik, nie dokonał. Brak zatem podstaw do ustalenia, że nie istnieje wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2021 roku, sygn. akt IV CSKP 56/21, w oparciu o który nastąpiło oddalenie żądań Komornika o zapłatę kwot, które na podstawie prawomocnego wyroku Sądu II instancji zostały mu już w dacie wydania wyroku przez Sąd Najwyższy wypłacone. W konsekwencji, za prawidłową należy uznać ocenę Sądu I instancji, że wskazany wyżej wyrok Sądu Najwyższego skutkował odpadnięciem podstawy świadczenia, jaką były wyroki: Sądu Okręgowego w R. z dnia 20 października 2017 roku, sygn. akt (...) i Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 12 marca 2019 roku, sygn. akt (...).

Odrębną kwestią, wymagającą rozstrzygnięcia przy ocenie przesłanek roszczenia dochodzonego w niniejszej sprawie, tj. roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia, była podnoszona przez pozwanego w toku postępowania przed Sądem Okręgowym, jak i w apelacji, możliwość zastosowania przepisu art. 411 pkt 2 kc, wyłączającego zwrot świadczenia przez świadczeniobiorcę, w sytuacji gdy spełnienie tego świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Sąd Okręgowy w ogóle nie rozważył przesłanek rozstrzygnięcia w oparciu o wskazany przepis. Natomiast zarzut apelacji dotyczący naruszenia tego przepisu, choć nieprawidłowo sformułowany, jako zarzut jego niewłaściwej wykładni, co nie odpowiada treści motywów zaskarżonego wyroku, w których Sąd Okręgowy żadnej wykładni tegoż przepisu nie dokonał, to jednak okazał się skuteczny. Należy bowiem stwierdzić, że analiza całokształtu okoliczności sprawy upoważnia do zastosowania właśnie tej regulacji, jako podstawy oddalenia żądania powoda o zwrot kwot wypłaconych pozwanemu.

Sąd I instancji, odnosząc się do rzeczonej kwestii stwierdził jedynie, że „chybiony jest zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego”, wskazując równocześnie, że „M. W. jest Komornikiem, prawnikiem i osobą zaufania publicznego, a dynamika zażądania środków, przelania ich z konta przez Komornika oraz zawarcie umów dotyczących lokali, może prowadzić do wniosku, że pozwany miał świadomość ryzyka związanego z posiadaniem uzyskanych środków”. W ocenie Sąd Apelacyjnego tej treści argumentacja ani nie może być uznana za wyjaśnienie przyczyn nie uwzględnienia zarzutu pozwanego odnoszącego się do potrzeby oceny zasadności żądania powoda z punktu widzenia zgodności zwrotu świadczenia z zasadami współżycia społecznego (art. 411 pkt 2 kc), ani też nie uwzględnia okoliczności, że w sprawie o zwrot nienależnego świadczenia zastosowanie art. 5 k.c. jest wyłączone właśnie przez zasadę wynikającą z art. 411 pkt 2 k.c. (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2002 r. I CKN 827/00).

Powyższe oznacza, że jedną z okoliczności, wymagających rozważenia przez Sąd orzekający w sprawie o zwrot nienależnego świadczenia, jest ustalenie dopuszczalności żądania zwrotu świadczenia, a to wobec dokonanej uprzednio oceny, czy spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Zgodnie bowiem z przywołanym art. 411 pkt 2 kc nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli jego spełnienie czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Odnośnie do sytuacji, które można zakwalifikować jako okoliczności uzasadniające ocenę zgodności spełnienia nienależnego świadczenia z zasadami współżycia społecznego, wypowiadał się Sąd Najwyższy, wskazując, że nie wyklucza się, że art. 411 pkt 2 k.c. może mieć zastosowanie do świadczenia nienależnego, o którym jest mowa w art. 410 § 2 k.c. Jednym z takich świadczeń jest świadczenie spełnione w wyniku wydania przez sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku, następnie uchylonego przez Sąd Najwyższy, gdy Sąd ten jednocześnie wydaje rozstrzygnięcie reformatoryjne, w wyniku którego powództwo zostaje oddalone w całości. W takiej sytuacji odpada podstawa prawna świadczenia. Jest to jeden z przypadków nienależnego świadczenia, opisanych w art. 410 § 2 k.c. Odnośnie zaś do oceny zgodności świadczenia z zasadami współżycia społecznego Sąd Najwyższy wskazał na potrzebę uwzględnienia całokształtu okoliczności sprawy istniejących w chwili wyrokowania, a więc okoliczności istniejących zarówno w chwili wyrokowania, jak i w chwili spełnienia świadczenia (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 9 kwietnia 2019 r., V CSK 20/18; z dni 30 czerwca 2022 r., II CSKP 670/22; z dnia 21 września 2004 r., II PK 18/04, OSNAPiUS 2005, Nr 6, poz. 84, z dnia 2 marca 2010 r., II PK 246/09).

Podzielając powyższe stanowisko Sądu Najwyższego, należało stwierdzić, że świadczenie zapłacone przez Skarb Państwa Sąd Rejonowy w R. na rzecz Komornika M. W. w oparciu o wyroki Sądu Okręgowego w R. z dnia 20 października 2017 roku, sygn. akt (...) i Sądu Apelacyjnego w L. z dnia 12 marca 2019 roku, sygn. akt (...), było świadczeniem nienależnym, skoro wyroki te zostały uchylone i tym samym wynikająca z nich podstawa świadczenia odpadła (art. 410 § 2 kc). Równocześnie jednak, rozważenia wymagała okoliczność, czy spełnienie tegoż świadczenia przez powoda czyniło zadość zasadom współżycia społecznego, bo jeśli tak, to nawet w sytuacji, gdy było ono nienależne, żądanie jego zwrotu przez spełniającego świadczenie, nie jest dopuszczalne z mocy art. 411 pkt 2 kc.

Bezsporne jest, że źródłem sporu między stronami odnośnie do zasadności zapłaty kwot, które obecnie są przedmiotem żądania pozwu, były rozbieżności dotyczące interpretacji przepisów prawa regulujących kwestię przekazywania przez komorników na rzecz Skarbu Państwa części opłat egzekucyjnych pobieranych przez komorników w związku z prowadzeniem postępowań egzekucyjnych. O ile bowiem do 31 grudnia 2001 roku, zgodnie z pierwotnym brzmieniem art. 49 u.k.s.e ustawy z 29 sierpnia 1997 roku o komornikach sądowych i egzekucji, w sprawach egzekucyjnych pobierano opłatę stosunkową w wysokości 21% wartości egzekwowanego świadczenia, z tym, że 7% pobierano od wierzyciela przy wszczęciu egzekucji (art. 45 ust. 1 u.k.s.e.), a pozostałe 14% ściągano od dłużnika proporcjonalnie do wyegzekwowanych kwot (art. 59 ust. 1 u.k.s.e.) i zgodnie z art. 59 ust.4 u.k.s.e. 20% drugiej części opłat stanowiło dochód Skarbu Państwa, do którego odprowadzania zobowiązany był komornik, o tyle w związku z nowelizacją u.k.s.e., która weszła w życie od dnia 1 stycznia 2002 roku dotychczasowa opłata egzekucyjna składająca się z dwóch części, została zastąpiona jedną opłatą w wysokości 15%, pobieraną tylko od dłużnika (art. 45 ust. 2 u.k.s.e), przy jednoczesnym pozostawieniu regulacji zawartej w art. 59 ust. 4 u.k.s.e., stanowiącym, że z drugiej części opłat egzekucyjnych ściągniętych od dłużnika, o których mowa w ust. 1, 20% stanowi dochód Skarbu Państwa. W myśl przepisów przejściowych, do czynności egzekucyjnych oraz wykonywania orzeczeń sądowych o zabezpieczenie roszczenia, rozpoczętych do 1 stycznia 2002 roku zastosowanie miały nadal przepisy dotyczące opłaty egzekucyjnej w wysokości 21%, pobieranej częściowo od wierzyciela, częściowo od dłużnika, w którym to przypadku stosowanie art. 59 ust. 4 u.k.s.e. nie nastręczało trudności. Natomiast w sprawach egzekucyjnych oraz w sprawach o dokonanie zabezpieczenia wszczętych w okresie od 1 stycznia 2002 roku do 12 listopada 2004 roku znajdowały zastosowanie przepisy przewidujące jedną opłatę egzekucyjną w wysokości 15% pobieraną od dłużnika, z tym, że nadal w tym okresie obowiązywał art. 59 ust. 4 u.k.s.e., co powodowało rozbieżności interpretacyjne odnośnie do zasadności i wysokości opłat należnych Skarbowi Państwa. Wynikało to stąd, że obowiązujące od 1 stycznia 2002 roku przepisy nie dawały podstaw do wyróżniania "pierwszej" i "drugiej" części opłaty egzekucyjnej, gdyż w konkretnej sprawie egzekucyjnej komornik pobierał od dłużnika tylko jedną opłatę, równą 15% wartości wyegzekwowanego roszczenia. Jedynie w sprawach wierzycieli nie korzystających ze zwolnienia od kosztów sądowych, przed nadaniem sprawie biegu komornik mógł na mocy art. 45 ust. 5 u.k.s.e. wstępnie zażądać części opłaty egzekucyjnej. Jedynie w takiej sytuacji istniała podstawa do wyróżnienia pierwszej i drugiej części opłaty egzekucyjnej. Dosłowne brzmienie przepisu art. 59 ust. 4 u.k.s.e. (w okresie od 1 stycznia 2002 r. do 12 listopada 2004 r.) pozwalało rozumieć, że stanowi on podstawę przekazywania do budżetu państwa jedynie 20% opłat ściągniętych od dłużników wyłącznie w tych sprawach, w których wstępnie wezwano wierzyciela o część opłaty egzekucyjnej.

Sytuacja powyższa wiązała się z koniecznością wypowiedzi Sądu Najwyższego w zakresie interpretacji art. 59 ust. 4 u.k.s.e. Wskazał na to zarówno Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 czerwca 2021 roku w sprawie I CSKP 56/21, będącym podstawą żądania pozwu w niniejszej sprawie, jak i w innych sprawach, przywołanych tamże, a mianowicie w wyroku z dnia 6 października 2010 roku, II CSK 184/10, w uchwale z dnia 12 października 2005 roku, III CZP 63/05, w wyroku z 11 września 2019 roku, IV CSK 268/18. Dopiero wykładnia przepisów wyrażona we wskazanych orzeczeniach Sądu Najwyższego doprowadziła do ujednolicenia stanowiska judykatury i praktyki odnośnie do obowiązku odprowadzania przez komorników do Skarbu Państwa kwot stanowiących 20% opłat egzekucyjnych pobranych od dłużników w sprawach wszczętych przed 13 listopada 2004 roku.

Należy zauważyć, że kwoty będące przedmiotem żądania pozwu, zostały pierwotnie ustalone i dobrowolnie odprowadzone na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w R. przez komornika M. W. i obejmowały należności za okres od stycznia 2002 roku do listopada 2004 roku. Zostały one również w tym okresie wpłacone na konto Sądu w łącznej wysokości 150.113,25 złotych. Niezależnie od tego, że przekazanie rzeczonych kwot przez Komornika w okolicznościach wątpliwości interpretacyjnych dotyczących przepisów stanowiących podstawę ustalania opłat, dowodzi jego sumienności w zakresie wykonywania powinności względem Skarbu Państwa, to równocześnie należy zauważyć, że kwota 150.113,25 złotych przekazana na konto Sądu do końca 2004 roku, pozostawała w dyspozycji Sądu przez następne blisko 15 lat, gdyż zwrócona została Komornikowi dopiero w dniach: 3, 12 i 16 kwietnia 2019 roku (dowody przelewu k. 40-42). Jakkolwiek Skarb Państwa wskazał na fakt zwrotu tej należności wraz z odsetkami w wysokości 102.887,62 złotych, to nie ulega wątpliwości, że kwota odsetek zasądzonych od kwoty 150.113,25 złotych za okres od 1 lutego 2021 roku do dnia zapłaty, nie zrekompensowała skutków spadku siły nabywczej kwoty 150.113,25 złotych z okresu jej wymagalności, tj. w grudniu 2004 roku, w stosunku do siły nabywczej tej kwoty w kwietniu 2019 roku. Należy zauważyć, że sama tylko kwota odsetek ustawowych od kwoty 150.113,25 złotych za okres od 1 stycznia 2005 roku do 3 kwietnia 2019 roku wyniosłaby, przy założeniu braku ich przedawnienia 234.714,39 złotych, co oznacza, że niezależnie od spadku siły nabywczej PLN na przestrzeni od 1 stycznia 2005 roku do 3 kwietnia 2019 roku, gdyby Komornikowi zwrócono wpłaconą przez niego do Skarbu Państwa kwotę wraz z odsetkami za cały okres, w którym pieniądze znajdowały się na koncie Sądu, należność z tego tytułu wynosiłaby 384.827,64 złotych (150.113,25 + 234.714,39 = 384.827,64). Tymczasem Komornikowi wypłacono jedynie 253.000,87 złotych, a więc o 131.826,77 złotych mniej.

Powód domagając się obecnie zasądzenia od Komornika kwot zwróconych Komornikowi w kwietniu 2019 roku, również żąda zasądzenia ich wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 września 2021 roku, co oznacza, że uwzględnienie tego żądania wiązałoby się z zapłatą przez Komornika ponownych odsetek ustawowych od należności głównej w kwocie 278.199,87 złotych za okres od 25 września 2021 roku do 14 lutego 2025 roku (przyjmując jedynie datę wyroku Sądu II instancji) w wysokości co najmniej 103.339,44 złotych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, zarówno znaczne różnice wartości pomiędzy kwotami pierwotnie odprowadzonymi przez Komornika na rzecz budżetu Skarbu Państwa, a kwotą zwróconą Komornikowi w 2019 roku w związku ze spadkiem siły nabywczej PLN w okresie 15 lat pozostawania tych środków w dyspozycji powoda, jak i brak rekompensaty wynikającej stąd straty w postaci odsetek ustawowych wypłaconych komornikowi w 2019 roku, a także konieczność uiszczenia odsetek ustawowych w znacznej kwocie, w przypadku ponownego zwrotu należności przez Komornika, a przede wszystkim, istnienie wątpliwości interpretacyjnych odnośnie do podstawy prawnej odprowadzania opłat przez Komornika na rzecz Skarbu Państwa w okresie zarówno ich odprowadzania, jak i w okresie żądania ich zwrotu przez Komornika, o czym świadczy dobitnie treść wyroków sądów obu instancji, uwzględniających żądanie Komornika, uzasadniają ocenę, że spełnienie świadczenia przez Skarb Państwa Sąd Rejonowy w R. na rzecz Komornika M. W. w oparciu o wyroki sądów powszechnych, w tym prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego, zmieniony następnie wyrokiem Sądu Najwyższego, odpowiadało zasadzie współżycia społecznego w postaci zasad: słuszności i sprawiedliwości. Respektowało ono również zasadę zaufania do treści prawomocnych rozstrzygnięć sądu, gdyż wykonanie wyroku dotyczyło już prawomocnego orzeczenia. Okoliczność, że Komornik wezwał Skarb Państwa do zapłaty zasądzonego świadczenia w dniu 25 marca 2019 roku, tj. w niespełna dwa tygodnie od uprawomocnienia się orzeczenia je zasadzającego (12 marca 2019 roku), jak również fakt wydatkowania przez Komornika m.in. środków uzyskanych od Skarbu Państwa, w okresie od 10 kwietnia do 25 listopada 2019 roku, na zakup mieszkań dla synów, nie mogą stanowić podstawy do uznania, że Komornik nadużył w ten sposób zasad współżycia społecznego, co z kolei miałoby uniemożliwiać ocenę, że spełnienie świadczenia przez powoda odpowiada tym zasadom.

Niezależnie od powyższej przyczyny oddalenia powództwa, Sąd Apelacyjny nie podziela również oceny Sądu I instancji wskazującej na zaistnienie podstaw do przyjęcia, że pozwany już od daty przesłania mu zawiadomienia o złożeniu przez Skarb Państwa wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12 marca 2019 roku, powinien liczyć się z możliwością uchylenia tego wyroku na skutek kasacji i w konsekwencji, z obowiązkiem zwrotu świadczenia na rzecz powoda. Należy zauważyć, że wyrok Sądu II instancji, zmieniający w niewielkim zakresie wyrok Sądu Okręgowego, uwzględniającego powództwo, był prawomocny już w dniu jego ogłoszenia i jako taki podlegał wykonaniu. Zarówno wniesienie skargi kasacyjnej od tego prawomocnego wyroku, jak i jego uchylenie oraz oddalenie powództwa, w dniu 12 marca 2019 roku należało rozważać jako zdarzenia o charakterze jedynie hipotetycznym i nie obligującym pozwanego do wstrzymania się z żądaniem wykonania wyroku przez dłużnika przez kolejne dwa lata, jakie upłynęły do dnia rozpoznania skargi kasacyjnej przez Sąd Najwyższy. Zwłaszcza, że postępowanie w sprawie o zwrot środków przez Skarb Państwa toczyło się od 18 grudnia 2012 roku, tj. przez blisko 7 lat, licząc do daty rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego w L. wyrokiem z dnia 12 marca 2019 roku (k. 632 akt (...)).

W konsekwencji uznania za nie zasadną oceny Sądu I instancji, iż pozwany winien się liczyć z możliwością zwrotu świadczenia od dnia dowiedzenia się o złożeniu przez Skarb Państwa wniosku o uzasadnienie prawomocnego wyroku Sądu II instancji, zasadną była obrona pozwanego poprzez zarzut, że uzyskane środki zużył. Należy bowiem zauważyć, że przepis art. 409 kc, na którego uchybienie wskazał również apelujący, wyklucza wygaśnięcie obowiązku zwrotu korzyści jedynie w sytuacji, gdy wzbogacony powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. W orzecznictwie wskazuje się jako przykład powinności liczenia się z obowiązkiem zwrotu świadczenia, m.in. na sytuację, gdy wierzyciel egzekwuje swoją należność na podstawie nieprawomocnego wyroku zaocznego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1967 r., III PZP 42/66 (OSNCP 1967 nr 7-8, poz. 124). W niniejszej sprawie, wyrok, na podstawie którego Komornik zażądał zwrotu świadczenia przez Skarb Państwa, był prawomocny, co zasadniczo wpływa na ocenę postawy wierzyciela, jako uprawnioną.

Zgodzić się również należy ze stanowiskiem apelującego, że najwcześniejszą datą, od której powoda można obciążyć „obowiązkiem liczenia się z koniecznością zwrotu świadczenia”, była data dowiedzenia się pozwanego o przyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy. Nie sposób bowiem w tej konkretnej sprawie pominąć okoliczności, że kwestia powinności uiszczania przez komorników na rzecz Skarbu Państwa części pobieranych przez nich w toku postępowania egzekucyjnego opłat egzekucyjnych, była sporna od samego początku uiszczania tych należności przez pozwanego na rzecz powoda, tj. od 2001 roku. Pozwany, pomimo istniejących rozbieżności w postępowaniu organów egzekucyjnych odnośnie do przedmiotowego zagadnienia, odprowadzał sporne opłaty do budżetu Skarbu Państwa aż do końca 2004 roku. Zaś po zaniechaniu tej praktyki od 2005 roku, z roszczeniem do Skarbu Państwa Prezesa Sądu Rejonowego w R. o zwrot nienależnie odprowadzonych opłat, zwrócił się dopiero w końcu 2012 roku. Postępowanie w sprawie o zwrot tego świadczenia, potwierdziło rozbieżności interpretacyjne sądów w odniesieniu do przepisów regulujących wymiar opłat egzekucyjnych i obowiązek ich odprowadzania przez komorników na rzecz Skarbu Państwa. Niezależnie od faktu, że w wyroku z dnia 24 lutego 2003 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją RP przepisu art. 45 ust.5 u.k.s.e, upoważniającego komorników do pobierania części opłaty od wierzycieli, pierwotne orzeczenie w sprawie wytoczonej przez M. W. o zwrot opłat było orzeczeniem oddalającym to żądanie. Wyrok Sądu I instancji został następnie uchylony przez Sąd Apelacyjny w L. w sprawie (...), a w wytycznych dla Sądu I instancji, Sąd Odwoławczy wskazał na potrzebę uwzględnienia „kontrowersji” dotyczących zasięgu czasowego orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, uznając na niedopuszczalne stosowanie i powoływanie się na niekonstytucyjny art. 45 ust.5 u.k.s.e, co najmniej od daty wejścia w życie ustawy zmieniającej u.k.s.e z dniem 1 stycznia 2002 roku. Wskazanie to zostało uwzględnione przez Sąd I instancji ponownie rozstrzygający o żądaniu M. W. w sprawie (...), który zasądził na jego rzecz dochodzoną należność, a następnie potwierdzone przez Sąd II instancji, rozpoznający apelację Skarbu Państwa od tego wyroku w sprawie (...).

Wobec wskazanego przebiegu postępowań przed Sądami powszechnymi obu instancji, a w szczególności wobec zmiany stanowiska tych sądów w przedmiocie zasadności roszczenia M. W., należało rozważyć, czy wydanie w dniu 12 marca 2019 roku przez Sąd Apelacyjny w L. w sprawie (...) wyroku potwierdzającego słuszność żądań powoda M. W., było zdarzeniem uzasadniającym zarzut Skarbu Państwa, że zażądanie przez niego sporządzenia uzasadnienia tego ostatniego wyroku przez Sąd, oznaczało konieczność liczenia się od tej daty przez M. W. z obowiązkiem zwrotu zasądzonego na jego rzecz świadczenia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, przytoczony przebieg procedowania sądów w odniesieniu do rozstrzygnięcia o żądaniu powoda oraz istniejąca w tym okresie rozbieżność poglądów judykatury w odniesieniu do przedmiotowej kwestii, uzasadniają ocenę, że po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego na rzecz M. W. świadczenia, dochodzonego przez ponad 7 lat przed sądami obu instancji, a następnie, jego wypłacie przez zobowiązanego, a następnie zużycie przez uprawnionego kwoty otrzymanej od Skarbu Państwa, nie może być obciążone konsekwencjami, o których mowa w art. 409 kc, a mianowicie, że zużywając te kwoty, wierzyciel powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Powyższa okoliczność, dodatkowo przemawia za oddaleniem żądania powoda (Skarbu Państwa Prezesa Sądu Rejonowego w R.) dochodzonego w niniejszej sprawie, w sytuacji, gdy fakt zużycia przez M. W. kwot wypłaconych mu na podstawie w.w prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w L., został przez niego wykazany, co potwierdził Sąd I instancji w motywach zaskarżonego wyroku.

W konsekwencji należało uznać, że zachodzi wyjątkowy wypadek, którym mowa w art. 411 pkt 2 kc, uzasadniający oddalenie żądania pozwu z uwagi na fakt, że zapłata przez powoda na rzecz pozwanego wskazanej w tym pozwie kwoty, czyniła zadość zasadom współżycia społecznego, a żądanie jej zwrotu jest w tej sytuacji niedopuszczalne.

Z tych wszystkich przytoczonych wyżej względów, Sąd Apelacyjny uznał, że zachodzą podstawy do zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w oparciu o przepis art. 386 par 1 kpc.

Powód, którego żądanie zostało oddalone jest stroną przegrywającą proces zarówno w postępowaniu przed Sądem Okręgowym, jak i Sądem Apelacyjnym. Dlatego, co do zasady, zobowiązany byłby ponieść koszty obu tych postępowań. Uwzględniając jednakże, że podstawę oddalenia powództwa stanowił przepis art. 411 pkt 2 kc, bazujący na ocenie zasadności roszczenia z puntu widzenia czynienia zadość zasadom współżycia społecznego, a nadto pozwany nie wykazał czy i jakie koszty poniósł w postępowaniu przed Sądem Okręgowym, należało nie obciążać powoda obowiązkiem ich uiszczenia za I instancję (art. 102 koc). Natomiast, wobec poniesienia przez pozwanego w postępowaniu odwoławczym opłaty od apelacji w kwocie 13.810 złotych, która to apelacja została w całości uwzględniona, skutkując oddaleniem powództwa, należało zasądzić od przegrywającego to postępowanie powoda na rzecz pozwanego zwrot kosztów postępowania apelacyjnego, obejmujących tę należność, stosownie do art. 98 kpc w związku z art. 391 par 1 kpc.

SSA Ewa Mierzejewska