Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 kwietnia 2025 roku

Sąd Apelacyjny w L. I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	SSA Mariusz Tchórzewski
Protokolant	Justyna Bukała

po rozpoznaniu w dniu 1 kwietnia 2025 roku w L. na rozprawie sprawy

z powództwa M. S.

przeciwko Skarbowi Państwa - N. S.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 8 marca 2023 roku, sygn. akt (...)

I. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w części, w ten sposób, że kwotę 21248,53 zł zasądzoną na rzecz M. S. podwyższa do kwoty 62020 (sześćdziesiąt dwa tysiące dwadzieścia) zł;

II. oddala apelację w pozostałej części;

III. zasądza od Skarbu Państwa - N. S. na rzecz M. S., tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, kwotę 4846 (cztery tysiące osiemset czterdzieści sześć) zł z ustawowymi odsetkami w wysokości ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono.

I ACa 1554/24 UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 8.03.2023 r. w sprawie (...) Sąd Okręgowy w L., w punktach:

I.  zasądził od pozwanego Skarbu Państwa na rzecz powodów kwoty po 21258,53 zł z odsetkami tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości (lasu) w okresie 1.10.2012 r. – 1.02.2017 r.;

II.  oddalił powództwa w pozostałej części;

III.  nie obciążył powodów kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego;

IV.  nieuiszczone koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Pisemne uzasadnienie orzeczenia zawarto na kartach 892-900 akt sprawy. Do rozstrzygnięcia przywiodły Sąd następujące ustalenia i wnioski.

Wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16.06.2016 r. I OSK (...)zakończono postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia Ministra Rolnictwa z 24.01.1962 r. (...) oraz orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w L. z 24.06.1961 r. (...) dotyczących przejęcia na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości ziemskiej „K. nr (...)” – działki (...), stanowiącej własność poprzednika prawnego powodów, ostatecznie przesądzając nieważność tych orzeczeń. N. S. objęło we władanie obszar dzisiejszej działki (...) (części poprzedniej działki (...)) w 1984 r. na podstawie decyzji Naczelnika Gminy w D. z 29.12.1983 r. GZ. (...)-4-10/83, pozostając w dobrej wierze i w przekonaniu, że nieruchomość stanowi własność Skarbu Państwa. Dopiero w dniu 1.10.2012 r. pozwanemu, do rąk statio fisci doręczono pismo z 27.09.2012 r. pochodzące od Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o wszczęciu postępowania zakończonego przywołanym wyrokiem. Pismem z dnia 2.02.2017 r. Nadleśniczy N. S. zwrócił się do Starostwa Powiatowego w C. o wprowadzenie zmian w operacie ewidencji gruntów i budynków odnośnie działki nr (...), poprzez wpisanie jako władającego Z. S. [zmarł 23.11.1998 r.], wniosek został uwzględniony. Obecnie współwłaścicielami nieruchomości są powodowie, po ½ części każdy z nich. W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powodom należy się (po ½) wynagrodzenie od pozwanego za korzystanie z ich nieruchomości w okresie posiadania jej w złej wierze (czyli od dnia 1.10.2012 r. do 1.02.2017 r.), które wg wniosków opinii biegłego sporządzonej w sprawie wynosi łącznie 42497,07 zł. Z uwagi na kwotę dochodzoną w pozwie (1547010 zł) i ostateczny wynik sprawy nakazujący formalnie obciążyć powodów całością kosztów procesu, Sąd I instancji uznał, że w realiach sprawy zasadnym będzie zastosowanie zasady z art. 102 k.p.c.

Wyrok został zaskarżony przez jednego z powodów – M. S. w części oddalającej jego powództwo co do dalszej kwoty 42901,46 zł z odsetkami, ewentualnie o jego uchylenie w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Apelujący zarzucił naruszenie przepisu postępowania – art. 233 § 1 k.p.c. i przepisów prawa materialnego: art. art. 225, 224 § 2, 7 k.c.

Generalnie zarzuty sprowadzały się do kwestionowania ustalenia Sądu Okręgowego, że przed dniem 1.10.2012 r. pozwany posiadał nieruchomość w dobrej wierze w sytuacji, gdy już z treści pisma z 16.05.2002 r. powziął wiedzę o wszczęciu postępowania mającego podważyć tytuł własności Skarbu Państwa oraz że wydał nieruchomość powodom w dniu 2.02.2017 r. poprzez opisane uprzednio wystąpienie do starostwa w sytuacji, gdy pozwany oświadczył powodom o skorzystaniu z prawa zatrzymania do czasu zwrotu nakładów poczynionych na nieruchomości powodów i dopiero pismem z dnia 19.12.2017 r. pozwany wycofał się ze zgłoszonego zarzutu. Wskazane wadliwości ustaleń Sądu Okręgowego skutkować miały niezasadnym oddaleniem powództwa apelującego za okres od dnia 16.05.2002 r. do dnia 1.10.2012 r. i za okres od dnia 1.02.2017 r. do dnia wniesienia pozwu (8.09.2017 r.).

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest zasadna w przeważającej części, a z uwagi na bezsporny w przeważającym zakresie stan faktyczny sprawy zasadnym jest łączne rozważenie jej zarzutów.

Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, czyniąc z nich podstawę swoich rozważań prawnych, z poniższymi uzupełnieniami i uściśleniami.

Pozwane statio fisci, po przesłaniu do Urzędu Wojewódzkiego w L. Planu Urządzenia Gospodarstwa (...), obręb S. otrzymało zwrotne pismo z dnia 16.05.2002 r. z informacją „Uprzejmie dziękuję za okazaną pomoc i udostępnienie potwierdzonej kserokopii 12 strony planu urządzenia gospodarstwa leśnego, zawierającego szczegółowe dane inwentaryzacji lasu, oznaczonego obecnie jako działka Nr (...) położona w obrębie ewidencyjnym S., gmina D.. Przekazany dokument jest nie bez znaczenia przy badaniu zasadności przejęcia na rzecz Państwa w/w działki jako składnika majątkowego nieruchomości ziemskiej K.. S. stanowiącej byłą własność Z. S. oznaczonej jako działka nr (...)” (k. 117 i 118 akt związkowych (...) (...).GK. (...), Tom II).

Pismem z dnia 23.09.2016 r. (k. 197) właściciele nieruchomości (działki (...)) wezwali pozwanego do wydania nieruchomości i pismem z dnia 14.10.2016 r. (k. 200) pozwany zakwestionował prawo własności strony powodowej oraz podniósł zarzut zatrzymania nieruchomości do czasu zwrotu wartości poczynionych na nią nakładów, które sprecyzował kolejnym pismem z dnia 31.01.2017 r. (k. 203).

Pismem z dnia 17.07.2017 r. (k. 85) pozwany podtrzymał zarzuty, co do braku „materialnoprawnego uprawnienia [powodów] do skutecznego żądania wydania nieruchomości” (wprost wskazując, że je kwestionuje), podtrzymał zgłoszone uprzednio stanowisko w przedmiocie nakładów oraz wskazał, że zainicjował dokonanie zmian w ewidencji gruntów poprzez wpisanie, jako władającego – Z. S..

Pismem z dnia 19.12.2017 r. (k. 151) skierowanym do strony powodowej pozwany ostatecznie oświadczył „uznajemy kwestię objęcia przez państwo tej nieruchomości w wasze posiadanie za ostatecznie wyjaśnioną”.

W tak uzupełnionym stanie faktycznym należy przypomnieć, że strona powodowa domagała się zapłaty wynagrodzenia za okres od dnia 8.09.2007 r. do dnia 8.09.2017 r. i zasadnie podnosi apelant, że błędne jest ustalenie faktyczne Sądu Okręgowego, jakoby pozwany przeniósł posiadanie na właścicieli nieruchomości z chwilą wystąpienia do organu administracji samorządowej o dokonanie zmiany we wpisie w ewidencji gruntów (1.02.2017 r.), co skutkowało wadliwym oddaleniem powództwa apelującego za okres od dnia 2.02.2017 r. do dnia 8.09.2017 r.

W przypadku wykazania, iż brak jest powiązania wysuniętych przez Sąd wniosków z zebranym materiałem dowodowym, możliwe jest skuteczne podważanie oceny dowodów dokonanej przez Sąd i w takim właśnie szczególnym rozumieniu zarzuty apelacji o naruszeniu normy z art. 233 § 1 k.p.c. zasługiwały na uwzględnienie.

W świetle przywołanych powyżej dokumentów nie sposób wywieść, by poprzez wystąpienie do organu administracji samorządowej pozwany przeniósł posiadanie na rzecz właścicieli nieruchomości (wydał ją stronie powodowej). Po pierwsze należy przypomnieć, że wniosek pozwanego z 1.02.2017 r. zmierzał wyłącznie do ujawnienia w ewidencji innego podmiotu (osoby trzeciej), jako władającego nieruchomością, ale nie odnosił się wcale do powodów – właścicieli nieruchomości. W wyniku wniosku pozwanego wpisano bowiem w 2017 r., jako władającego działką nr (...) Z. S., który nie żył już od dnia 23.11.1998 r., zatem oczywistym jest, że nie mógł on objąć jej w posiadanie z chwilą zainicjowania przez pozwanego zmian w ewidencji gruntów. Po drugie, co umknęło Sądowi Okręgowemu, a co słusznie zarzuca apelant, pozwany w piśmie z dnia 14.10.2016 r. kierowanym do strony powodowej wprost zgłosił zarzut zatrzymania przedmiotowej nieruchomości do czasu zwrotu nakładów poniesionych na nią i oczywistym jest, w świetle art. 461 § 1 k.c., że podmiot zobowiązany do wydania cudzej rzeczy i korzystający z uprawnienia wynikającego z analizowanego przepisu nie przenosi posiadania (władztwa) na rzecz osoby uprawnionej do władania rzeczą do czasu zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczeń o zwrot nakładów na rzecz i wskazany przepis odnosi się również do powinności wydania rzeczy, której źródłem są przepisy prawa rzeczowego (red. E.Gniewek „Kodeks cywilny. Komentarz”, 2011 r., s. 851, t. 8), natomiast nie zmienia to charakteru posiadania retencjonisty i nie zwalnia go z obowiązku zapłaty właścicielowi rzeczy wynagrodzenia za jej korzystanie przez czas zatrzymania. Jak wynika z uzupełniających ustaleń faktycznych, w dacie wytaczania powództwa nieruchomość – działka nr (...) pozostawała wciąż w zarządzie (władztwie) pozwanego, który pismem z 17.07.2017 r. podtrzymał kwestię zatrzymania nieruchomości, ale dodatkowo zakwestionował „materialnoprawne uprawnienie [powodów] do skutecznego żądania wydania nieruchomości” i dopiero po raz pierwszy pismem z dnia 19.12.2017 r. przyznał wobec strony powodowej „uznajemy kwestię objęcia przez Państwo tej nieruchomości w Wasze posiadanie za ostatecznie wyjaśnioną”.

Podzielić również należało zarzut apelującego, że wadliwe jest ustalenie Sądu Okręgowego co do tego, że dopiero w październiku 2012 r. pozwany uzyskał wiedzę o roszczeniach powodów o zwrot nieruchomości – działki nr (...), co skutkowało zmianą charakteru jej posiadania z posiadania w dobrej wierze na posiadanie w złej wierze. Sąd Apelacyjny opowiada się za stanowiskiem wywiedzionym w judykaturze, że dobrą wiarę posiadacza mogą wyłączyć okoliczności, które u przeciętnego obserwatora wywołać powinny wątpliwości co do tego, czy przysługuje mu nadal prawo do korzystania z rzeczy na dotychczasowej podstawie prawnej (zamiast wielu: wyrok SN z 7.05.2014 r. II CSK 472/13; uchwała [7] SN – zasada prawna – z 6.12.1991 r. III CZP 108/91 OSNC 1992/4/48). Analizując treść całego przywołanego powyżej pisma Urzędu W.w L. z 16.05.2002 r. skierowanego do statio fisci pozwanego istotnie nie można mieć wątpliwości, że w wykonaniu uprzedniego wystąpienia organu do N. przygotowało ono żądany [przez organ] dokument, wprost mający odnosić się do działki nr (...) i że dokument ten był konieczny w związku z dokonywanym ówcześnie „badaniem zasadności przejęcia na rzecz Państwa w/w działki jako składnika majątkowego nieruchomości ziemskiej”, a oczywistym jest, że takie „badanie” przez organ administracji rządowej nie było wykonywane z urzędu, lecz musiało je zainicjować żądanie osób roszczących sobie prawa własności do nieruchomości znacjonalizowanej przez władze komunistyczne PRL w okresie podporządkowania sowieckiemu reżimowi. Nie sposób w realiach sprawy podzielić, zatem wątpliwości zgłaszanych przez ustawowego pełnomocnika pozwanego (k. 703), że analizowane pismo miałoby wskazywać wyłącznie na zainteresowanie organu państwa kwestiami geodezyjnymi, ani tego, że pismo to odnosiło się wyłącznie do nieistniejącej od lat 60-tych XX w. działki nr (...), czy też, że pozwany nie musiał się obawiać kwestionowania swego tytułu własności wskutek powoływania się na rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych (pozwany został ujawniony [jako właściciel] w księdze wieczystej w maju 2001 r., ale w świetle art. 5 i art. 6 ust. 1 u.k.w.h. jego prawa nie były objęte rękojmią wynikającą z tych przepisów i nie mógł ab initio poczuwać się do objęcia taką ochroną). W świetle zasad doświadczenia życiowego słusznie wywodzi apelant, że postronny uczestnik życia społeczno-gospodarczego przygotowujący na żądanie organu administracji państwowej dokumenty dotyczące nieruchomości, którą włada, ze wskazaniem tegoż organu, że mają one istotne znaczenie w badaniu przejęcia tej nieruchomości na rzecz Państwa nie mógł nie powziąć wątpliwości i wiedzy co do tego, że kwestia uprawnienia do tej rzeczy stała się obiektywnie sporna i że to właściciele wyzuci z prawa przez władze państwowe narzucone przez Związek (...) muszą zgłaszać do niej jakieś pretensje.

W realiach sprawy należało, zatem stwierdzić, że już w 2002 roku pozwany powziął wystarczającą wiedzę o faktach, które wyłączałyby posiadanie nieruchomości – działki nr (...) w dobrej wierze, domniemanie z art. 7 k.c. jest domniemaniem obalalnym i tak się stało in casu. W konsekwencji podzielić należało zarzut apelacji, że prawidłowe ustalenie stanu faktycznego winno prowadzić do stwierdzenia, że we wrześniu 2007 r. (początek okresu, za który strona powodowa dochodzi roszczenia o wynagrodzenie) strona pozwana była posiadaczem działki nr (...) w złej wierze, co w świetle art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. czyniło zasadnym żądanie apelującego w wysokości wynikającej z wniosków opinii biegłego sporządzonej w sprawie.

Tym nie mniej, mimo zasadności zarzutów apelacji, jej wniosek nie mógł zostać uwzględniony w całości.

Przypomnieć należy, że strona powodowa dochodziła wynagrodzenia za korzystanie przez pozwanego z jej nieruchomości bez tytułu prawnego za okres od dnia 8 września 2007 r. do dnia wytoczenia powództwa (8 września 2017 r.) i wniosek apelacji jest ściśle skorelowany z tym roszczeniem, natomiast ustalenia biegłego o wysokości łącznej wynagrodzenia w kwocie 128300 zł dotyczą okresu dłuższego – do końca 2017 r. (bezsporne – k. 607v), zatem wykraczają poza okres objęty żądaniem samej strony o wymiar 4 miesięcy z 2017 r. Kwota odpowiadająca „miesięcznemu” wynagrodzeniu w 2017 r. wynosi 10161,79 zł/12=846,82 zł. Dodatkowo należy zważyć, że wg opinii w okresie 2007-2017 pozwany pobrał rzeczywiste pożytki w wysokości 27028,22 zł (k. 608), co przy ilości miesięcy objętych opinią (124) oznacza kwotę 218 zł/miesiąc. Powodom przysługiwała, zatem kwota wyliczona przez biegłego (128300 zł), pomniejszona o czteromiesięczną równowartość wynagrodzenia i pożytków (łącznie ok. 4260) zł, czyli kwota łączna ok. 124040 zł, a na rzecz powoda przypadała jej połowa, czyli kwota 62020 zł. Uwzględniając kwotę zasądzoną już prawomocnie w punkcie I zaskarżonego wyroku, należało na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zasądzić różnicę równą ok. 40771 zł, oddalając apelację w pozostałej części (art. 385 k.p.c.).

Zmiana rozstrzygnięcia merytorycznego nie wpływała znacząco na wynik postępowania pierwszoinstancyjnego w kontekście oceny stopnia wygrania sprawy przez poszczególne strony, zatem należy uznać za prawidłowe rozstrzygnięcie o kosztach procesu zawarte w punkcie III wyroku i apelację w tym zakresie oddalić na podstawie art. 385 k.p.c.

Powód wygrał postępowanie apelacyjne w ok. 95%, zatem na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 98 § 1 ¹ k.p.c. oraz § 2 ust. 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia MS z 22.10.2015 r. (Dz.U., poz. 1804 ze zm.) zasądzeniu na jego rzecz podlegała całość kosztów postępowania apelacyjnego obejmująca opłatę w wysokości 2146 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 2700 zł, z odsetkami.