Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 czerwca 2025 roku

Sąd Apelacyjny w L., I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący Protokolant

Sędzia SA Jerzy Nawrocki st. sekr. sądowy Maciej Mazuryk

po rozpoznaniu w dniu 17 czerwca 2025 roku w L.

na rozprawie

sprawy z powództwa T. Z.

przeciwko E. Z.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 29 czerwca 2022 roku, sygn. akt (...)

I.  oddala apelację;

II.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt III w ten sposób, że zasądza od pozwanej E. Z. na rzecz powoda T. Z. kwotę 4.428 zł (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem złotych), w tym podatek VAT, tytułem zwrotu kosztów niepłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi przez adwokat M. K. z urzędu, z pierwszeństwem zaspokojenia przed roszczeniami osób trzecich;

III.  zasądza od pozwanej E. Z. na rzecz powoda T. Z. kwotę 4.981,50 zł (cztery tysiące dziewięćset osiemdziesiąt jeden złotych, 50/100), w tym podatek VAT, tytułem zwrotu kosztów niepłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi przez adwokat M. K. z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, z pierwszeństwem zaspokojenia przed roszczeniami osób trzecich;

IV.  nieuiszczone koszty sądowe przejmuje na rachunek Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w L..

Jerzy Nawrocki

Sygn. akt I ACa 768/22

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 29 czerwca 2022 r.:

I. ustalił, że umowa darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w budynku przy ul. (...) w L., należącego do zasobów Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w L., zawarta w formie aktu notarialnego pomiędzy T. Z. jako darczyńcą i E. Z. jako obdarowaną, w dniu 22 października 2015 r. w Kancelarii Notarialnej w L. przy ul. (...) przed notariuszem P. B. (repertorium (...)), jest nieważna w całości;

II. zasądził na rzecz powoda T. Z. od pozwanej E. Z. kwotę 1500 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

III. przyznał na rzecz adwokat M. K. kwotę 4.428 zł (w tym podatek VAT) tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną na rzecz powoda z urzędu i nakazuje wypłacić ją ze środków Skarbu Państwa (Kasa tutejszego Sądu);

IV. nakazał ściągnąć od pozwanej E. Z. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w L. kwotę 10.128,60 zł tytułem poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatków.

Uzasadnienie znajduje się na k. 530 – 537 akt sprawy.

Apelację od wyroku wniosła pozwana, zaskarżając go w całości oraz zarzucając:

I.  nierozpoznanie istoty sprawy;

II.  mające wpływ na wynik rozstrzygnięcia naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez brak wszechstronnej analizy zebranego materiału dowodowego, ponadto błędną, dowolną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę dowodów, co też skutkowało wydaniem błędnego orzeczenia, poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów wyrażające się w:

1.  bezpodstawnym przyjęciu, że powód nie mógł ważnie i skutecznie zawrzeć umowy darowizny w dniu 22 października 2015 r. albowiem rzekomo znajdował się w stanie wyłączającym swobodne i świadome powzięcie decyzji kiedy jednocześnie została pominięta i niezakwestionowana przez Sąd, stronę powodową oraz biegłych sądowych okoliczność zawarcia przez powoda umowy nabycia tego samego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego w 2012 r. a więc po wypadku samochodowym z 2009 r. przez co rozumowanie Sądu jest pozbawione logicznych podstaw;

2.  mylnym założeniu, że powód nie mógł ważnie i skutecznie zawrzeć umowy darowizny w dniu 22 października 2015 r. albowiem rzekomo znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji kiedy jednocześnie została pominięta i niezakwestionowana przez Sąd okoliczność złożenia przez powoda w dniu 17 stycznia 2016 r. oświadczenia o odwołaniu darowizny ze względu na rzekomą rażącą niewdzięczność pozwanej i w dniu 16 marca 2016 r. powód stawił się w Kancelarii pani notariusz K. B., dokonywał zatem czynności prawnych których nie podważał ani powód, ani biegli sądowi, przez co rozumowanie Sądu jest pozbawione logicznych podstaw;

3.  błędnym przyjęciu, że powód nie mógł ważnie i skutecznie zawrzeć umowy darowizny w dniu 22 października 2015 r. albowiem rzekomo znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji ze względu na chorobę, w sytuacji kiedy powód:

- został poddany ocenie świadka — pana notariusza P. B. (zapis 00:05:825-05:57; 00:06:17:903-07:46; 00:13:05-13:13 z18.03.2018r.) w czasie dokonywania czynności darowizny i nic nie wskazywało, że powód może nie mieć świadomości gdzie się znajduje i co robi, zaś wg relacji M. M. (1) i O. P. (zapis 05.04.2018 r. 00:24:24:168-24:35, 00:24:50:710-24:58; 00:29:02:203-29:14 00:33:19:064-33:23 z 19.07.2018 r. 00:38:49:532-38:55 00:39:06:274-39:33 00:45:10:707-45:12; 00:48:54:958-49:06 00:49:27.306-49:38) powód nie zdradzał nigdy objawów choroby psychicznej, świadkowie odwiedzali powoda i mieli z nim bezpośredni kontakt,

- nadto powód samodzielnie sporządzał pisma procesowe w sprawach przed Sądem, składał zeznania, również w sprawie o rozwód i jego w sprawie rodzinnej, w której nie podnosił faktu choroby psychicznej, orientował się o swojej oraz mojej sytuacji osobistej i majątkowej, podejmował niejednokrotnie z tym związane inne decyzje i czynności, osobiście odbierał korespondencję urzędową, w ostatnich latach był osobą aktywną zawodowo co podważa założenie o znacznym stopniu niepełnosprawności wywołanym względami psychicznymi, jego niesamodzielność czy niemożność zawarcia umowy;

4.  bezpodstawnej odmowie wiarygodności opinii prywatnej lek. med. P. K. (1) z 20 lutego 2020 r. i błędnym przyjęciu, że lekarska opinia prywatna stanowi wyłącznie umotywowane stanowisko strony pozwanej, w sytuacji kiedy autorem opinii jest stały biegły sądowy Sądu Okręgowego w L. z zakresu psychiatrii, posiadający tożsame kompetencje co biegli powołani przez Sąd, niejednokrotnie opiniujący na zlecenie tego samego Sądu wobec czego stanowisko tego lekarza powinno zostać potraktowane na równi z opinią biegłych G. S. i L. K., w konsekwencji przynajmniej doprowadzić do wywołania trzeciej, niezależnej opinii innych specjalistów;

III.  mające wpływ na wynik rozstrzygnięcia, naruszenie art. 233 51 k.p.c., poprzez brak wszechstronnej analizy zebranego materiału dowodowego i pominięcie dowodów zawnioskowanych przez stronę pozwaną, ponadto błędną, dowolną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę dowodów:

1.  wadliwe przyjęcie, że zeznania świadków oraz pozwanej są wiarygodne tylko w zakresie jakim korelowały z dokumentacją medyczną i opiniami biegłych sądowych,

2.  przez błędne przyjęcie, że relacja świadków M. M. (1), O. P. i S. P. oraz zeznania pozwanej w pozostałej części są nieistotne, podczas gdy Sąd potwierdził, że powód zachowywał się agresywnie w stosunku do mnie, że doznałam dotkliwych cierpień fizycznych i psychicznych, były mąż nadużywał alkoholu i zachowywał się skrajnie nieodpowiedzialnie prowadząc samochód pod wpływem alkoholu , to ja dbałam o męża, zajmowałam się domem i utrzymywałam nas, zaś powód trwonił i wynosił z domu pieniądze bez wiedzy i mojej zgody, że to ja przez wiele lat ciężko zapracowałam na cały majątek, w konsekwencji powód nie został pokrzywdzony umową darowizny mieszkania, a umowa na moją rzecz była sprawiedliwym z punktu widzenia praw współmałżonków rozliczeniem,

IV.  skutkiem powyższego, naruszenie prawa materialnego — art. 5 k.c., poprzez jego niezastosowanie i nieodwołanie się do zasad współżycia społecznego w niniejszej sprawie, brak oceny działań T. Z. w stosunku do mnie przez pryzmat tych zasad, w sytuacji kiedy to naganne zachowania powoda oraz moralny obowiązek rozliczenia się ze mną z tego na co zapracowałam, powinny obligować Sąd do utrzymania ważności umowy darowizny z dnia 22 października 2015 r. w mocy, ze względu na normy etyczne i współżycia społecznego;

V.  mające wpływ na treść rozstrzygnięcia, naruszenie przepisów prawa procesowego, art. 327(1) 51 pkt 1 kpc przez wadliwe uzasadnienie wyroku, uwzględnienie wyłącznie opinii biegłych sądowych, bez krytycznej analizy pozostałego materiału dowodowego i niewyjaśnienie z jakiego powodu Sąd odmawia tym danym znaczenia - takich jak dokonywanie szeregu czynności prawnych przez powoda w okresie od 2009 r. których on sam nie zakwestionował, z jakiej przyczyny Sąd nie uznaje za właściwe uwzględnienie zasad współżycia społecznego w rozliczeniu się byłych małżonków, dlaczego Sąd nie uznaje za prawidłowe wywołanie Ill opinii biegłych odnośnie stanu psychicznego powoda w sytuacji skrajnie odmiennych opinii b. G. S., L. K. i P. K., w sytuacji kiedy druga opinia została przygotowana przez lekarza będącego bieglem sądowym opiniującym na zlecenie tego samego Sądu, w takich samych sprawach;

VI.  naruszenia artykułu 227 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c., w zw. z art. 235 ² pkt 2, 3 i 5 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 i art. 286 k.p.c. przez pominięcie wniosku pozwanej o przeprowadzenie dowodu z innego zespołu biegłych z zakresu psychologii i psychiatrii celem oceny stanu zdrowia psychicznego powoda w dniu 22 października 2015 r., ale również w latach wcześniejszych, w szczególności w 2012 r., jak również w okresie po 2015 r. do chwili obecnej, przy przeprowadzeniu szczegółowych badań diagnozujących stan zdrowia psychicznego powoda, mając na względzie że powód podejmował wiele czynności w międzyczasie (tj. w okresie od 2009, w tym czynności prawnych), w sytuacji istnienia dwóch diametralnie odmiennych opinii psychiatrycznych - opinii biegłych sądowych z dnia 3 września 2019 r. i 5 grudnia 2019 r. oraz prywatnej opinii lekarskiej z dnia 20 lutego 2020 r. (sporządzonej przez lekarza posiadającego odpowiednie kwalifikacje medyczne, który piastuje tożsamą funkcję stałego biegłego sądowego przy Sądzie Okręgowym w L. i opiniuje na zlecenie tegoż Sądu), w związku z czym obie opinie należy uznać za równoważne, nadto opinie biegłych powołanych przez Sąd są wybiórcze, nie odnoszą się do istotnych zdarzeń prawnych z okresu sprzed 22 października 2015 r. oraz po tej dacie, nadto nie została skonfrontowana z opinią biegłego lek. med. P. K..

VII.  naruszenie art. 227 k.p.c., w zw. z art. 232 k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodów, w tym z opinii biegłych, pod kątem stanu zdrowia powoda w okresie od 2009 r. do chwili obecnej, w szczególności podczas dokonywania czynności prawnych w 2012 kiedy nabył spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...), w L., oraz innych umów, udziału w procesach, składania oświadczeń, zatrudnieniu;

VIII.  naruszenie prawa materialnego — art. 82 k.p.c, przez jego bezpodstawne zastosowanie, uznanie za nieważną umowy darowizny z dnia 22 października 2015 r. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w L., w sytuacji kiedy w rzeczywistości nie zachodziły żadne szczególne przestanki uzasadniające stwierdzenie nieważności umowy, ze względu na rzekomy niekorzystny stan zdrowia wyłączający świadome i swobodne powzięcie decyzji o przystąpieniu do umowy.

W oparciu o przedstawione zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Pełnomocnik powoda wniosła o przyznanie od Skarbu Państwa na jej rzecz kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny oddalił apelację jako bezzasadną.

Zarzut naruszenia art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c. nie jest uzasadniony. Sąd I instancji poczynił w stopniu pozwalającym na merytoryczną ocenę zgłoszonego roszczenia szczegółową rekonstrukcję stanu faktycznego sprawy. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera w tym zakresie wszystkie elementy konstrukcyjne wymagane przepisami procesowymi, zaś argumentacja przedstawiona w jego treści pozwala na odczytanie sfery motywacyjnej orzeczenia i poddanie go kontroli instancyjnej.

W apelacji skarżąca podnosi szereg zarzutów dotyczących naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sądu Najwyższego, w myśl którego jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w przepisie art. 233 § 1 k.p.c., choćby nawet z tego samego materiału dowodowego dało się wysnuć równie logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego wnioski odmienne. Tylko w przypadku wykazania, że brak jest powiązania, w świetle kryteriów wyżej powołanych, przyjętych wniosków z zebranym materiałem dowodowym, możliwe jest skuteczne podważenie oceny dowodów dokonanej przez Sąd. Nie jest zatem wystarczająca sama polemika naprowadzająca wnioski odmienne, lecz wymagane jest wskazanie, w czym wyraża się brak logiki lub uchybienie regułom doświadczenia życiowego w motywach Sądu orzekającego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., IV CKN 1316/00, LEX nr 80273).

Nie jest uzasadniony zarzut pominięcia przez Sąd Okręgowy przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy załączonej przez pozwaną opinii lek. med. P. K. (1) z dnia 20 lutego 2020 r. Należy wskazać, że dokument ten odnosił się do wiadomości specjalnych obejmujących specjalistyczną wiedzę medyczną. Jeżeli zaś do ustalenia spornych faktów konieczne jest wykorzystanie wiadomości specjalnych, Sąd powinien dopuścić dowód z opinii biegłego, który nie może zostać zastąpiony przez inne środki dowodowe (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 1974 roku, II CR 748/74, LEX nr 7618, Postanowienie Sądu Najwyższego z 19 kwietnia 2005 roku, I UK 325/04, LEX nr 2596948).

W rozpoznawanej sprawie Sąd I instancji przeprowadził dowód z opinii sądowo-psychiatrycznej biegłych lek. L. K. (2) i G. S. (2). Wniosków przywołanej opinii nie można było natomiast podważyć opinią prywatną P. K. (1). Opinia ta miała charakter prywatny, została bowiem wykonana na zlecenie pozwanej oraz przez nią przedłożona. Przedstawione przez stronę pisemne stanowisko osoby będącej ekspertem w konkretnej dziedzinie wiedzy, podpisane przez tę osobę, stanowi dokument prywatny i korzysta z domniemania autentyczności określonego w art. 245 k.p.c. Dokument taki nie stanowi natomiast dowodu w zakresie faktów , których ustalenie wymaga wiedzy specjalistycznej. Ustalenie tych faktów jest możliwe wyłącznie dowodem z opinii biegłego (art. 278 k.p.c.). Wszelkie prywatne opinie sporządzane na zlecenie stron procesu winny być traktowane jako prezentacja stanowiska strony, co też słusznie uczynił Sąd I instancji w przypadku przywoływanej przez skarżącą opinii P. K. (1).

Oceniając zasadność pozostałych zarzutów naruszenia art. 233 k.p.c. sformułowanych w apelacji Sąd odwoławczy wskazuje, iż pozwana nie wykazała, aby powołanym przez nią dowodom Sąd Okręgowy bezpodstawnie przyznał walor wiarygodności, bądź go pozbawił. W rzeczywistości usiłowała ona jedynie na podstawie tych samych dowodów doprowadzić do odmiennych, korzystnych dla niej wniosków, forsując własną wersję stanu faktycznego.

Nie sposób dostrzec zarzucanych Sądowi I instancji przez skarżącą nieprawidłowości w ocenie świadków M. M. (1), O. P. oraz notariusza P. B.. W przekonaniu pozwanej relacja wskazanych świadków zeznających, iż nie dostrzegali u powoda żadnych objawów choroby psychicznej, w tym w szczególności zeznania notariusza obecnego podczas zawierania przez strony umowy darowizny w dniu 22 października 2015 r., według którego powód nie zdradzał wówczas oznak dezorientacji, winny prowadzić do ustalenia przez Sąd Okręgowy, że w momencie dokonywania spornej czynności darowizny powód działał w pełni świadomie.

Sąd I instancji słusznie jednak przyjął, że decydujące dla rozstrzygnięcia sprawy były wiadomości specjalne pozwalające ustalić stan psychiczny powoda w dacie zawierania umowy darowizny lokalu mieszkalnego. Zaprezentowane przez wymienionych świadków przekonanie o stanie zdrowia powoda w zestawieniu z opiniami specjalistów jednoznacznie stwierdzających występowanie u powoda zaburzeń psychicznych nie może doprowadzić do oczekiwanego przez pozwaną skutku. Jak wskazali biegli sądowi w opinii z dnia 3 września 2019 r. podczas badania T. Z. zauważyli tendencję do dysymulacji objawów psychotycznych, co może świadczyć o tym, że badany ukrywa objawy psychotyczne, żeby nie pokazać się jako osoba chora psychicznie (k. 270). Wymienieni świadkowie, jako osoby nie posiadające wykształcenia psychologicznego bądź psychiatrycznego, nie byli w stanie prawidłowo ocenić faktycznego stanu zdrowia powoda, zatem ich opinie w tym względzie, jakkolwiek zgodne z posiadanym subiektywnym przekonaniem, nie mogą stanowić podstawy do ustalenia stanu wewnętrznego powoda towarzyszącego dokonywaniu spornej czynności darowizny.

Bez znaczenia dla oceny prawidłowości zaskarżonego orzeczenia pozostaje także kwestia nabycia przez powoda lokalu mieszkalnego w 2012 roku oraz oświadczenia powoda o odwołaniu darowizny, czynności te nie są przedmiotem niniejszego sporu, zatem nieuwzględnienie ich przy wyrokowaniu nie stanowi błędu Sądu I.

Podobnie należy ocenić fakt samodzielnego sporządzania przez powoda pism procesowych w aktualnie trwających sprawach rodzinnych, bądź podejmowania przez niego aktywności zawodowej w ostatnich latach, na które powołuje się pozwana w treści zarzutów kwestionujących ustalenia faktyczne Sądu I instancji. Wymienione okoliczności w żaden sposób nie obrazują sposobu funkcjonowania powoda w momencie dokonywania darowizny lokalu mieszkalnego na rzecz współmałżonki, pozostają więc nieistotne dla oceny stanu jego świadomości w kontekście ważności spornej czynności. Z tych względów jako chybiony należy ocenić także zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. oraz 233 § 1 k.p.c. sformułowany w pkt 7 apelacji.

W rozpoznawanej sprawie Sąd I instancji prawidłowo ocenił opinię sporządzoną przez biegłych lek. L. K. (2) i G. S. (2) jako wiarygodną, zgodną z dokumentacją medyczną powoda. W odpowiedzi na wątpliwości strony pozwanej dopuścił również dowód z opinii uzupełniającej wskazanych specjalistów.

Niemniej jednak wobec podnoszonych przez powódkę okoliczności faktycznych dotyczących uczestniczenia przez powoda w obrocie prawnym i podejmowania czynności prawnych , których skuteczności nikt nie kwestionował, Sąd Apelacyjny uznał za uzasadniony wniosek apelacji o dopuszczenie dowodu z opinii drugiego zespołu biegłych na okoliczność czy powód działał w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli zawierając jako darczyńca w dniu 22 października 2015 r. umowę darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu na rzecz E. Z. jako (k. 964). Opinia ta potwierdziła stanowisko biegłych opiniujących w postępowaniu przed Sądem I instancji.

Opinię na zlecenie Sądu Apelacyjnego wykonali biegły specjalista psychiatra M. M. (2) oraz biegła psycholog E. M., którzy jednoznacznie stwierdzili , że w dniu 22 października 2015 r. T. Z. miał zniesioną zdolność świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli w rozumieniu art. 82 k.c.

Biegli wskazali, że wyniki testów psychologicznych dają podstawy do stwierdzenia, że u T. Z. wystąpiła patologia organiczna, potwierdzili występowanie u powoda choroby psychicznej w postaci organicznych zaburzeń urojeniowych. Zaznaczyli, że choroba opiniowanego nie ma znamion schizofrenii, natomiast cierpi on na urojenia prześladowcze. Biegli stwierdzili, że wbrew zaprzeczeniom powoda doznawał on omamów słuchowych potwierdzających urojenia. Zwrócili również uwagę, że wpisy z wizyt T. Z. w gabinecie prywatnym w czasie objętym zakresem opinii potwierdzają, że utrzymywały się wtedy u niego symptomy psychotyczne, bowiem liczne jego wypowiedzi miały wówczas charakter jednoznacznie urojeniowy.

Biegli nie zgodzili się ze stanowiskiem przedstawionym przez lek. med. P. K. (1) w opinii prywatnej, że urojenia stwierdzane u T. Z. nie miały nic wspólnego z osobą jego żony, wskazując, że nastawienia urojeniowe powoda dotyczące E. Z. opisano podczas wizyty z dnia 13 stycznia 2016 r., a także podczas badania przez biegłych w 2020 r. Opiniujący podkreślili, że E. Z. również została wciągnięta w krąg urojeń powoda, co według nich świadczy o tym, że urojenia nie miały charakteru abstrakcyjnego, lecz dotyczyły ważnych spraw osobistych.

Zdaniem opiniujących przewlekła choroba psychiczna w czynnej fazie i wynikające z niej zaburzenia logicznego myślenia sprawiły, że T. Z. nie był w stanie racjonalnie decydować o swoich sprawach. Psychotyczny sposób postrzegania rzeczywistości rzutował na jego zachowanie oraz na stosunek do osób najbliższych (opinia – k. 1012 – 1025v).

Przedstawiając ustną opinię uzupełniająca podczas rozprawy w dniu 17 czerwca 2025 r. biegli podtrzymali stanowisko wyrażone w opinii pierwotnej. Biegły M. M. (3) podkreślił, że opinia wydana została w oparciu o całość zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz, że choroba T. Z. została potwierdzona w wielu niezależnych od siebie placówkach medycznych (k. 1123v).

W świetle wniosków płynących z opinii biegłych specjalisty psychiatry M. M. (3) oraz psycholog E. M. Sąd Apelacyjny uznał, że przeprowadzona przez Sąd Okręgowy ocena dowodów, a w konsekwencji ustalenia faktyczne, będące podstawą wydanego rozstrzygnięcia, są prawidłowe.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny podczas rozprawy w dniu 17 czerwca 2025 roku oddalił wnioski dowodowe pozwanego zawarte w apelacji oraz ponowione na rozprawie o wywołanie opinii innego zespołu biegłych, o dopuszczenie dowodu z akt o sygn. (...) oraz o zwrócenie się do Sądu Rejonowego(...) o nadesłanie akt sprawy o sygn. (...).

W ocenie Sądu odwoławczego, mając na względzie zarówno materiał dowodowy zgromadzony przed Sądem Okręgowym, jak i uzupełniającą ten materiał opinię biegłych wydaną w postępowaniu apelacyjnym, która potwierdziła konkluzje pierwszego zespołu opiniodawczego, wnioski dowodowe pozwanej należy ocenić jako zmierzające jedynie do przedłużenia postępowania.

Podsumowując, po przeprowadzeniu w postępowaniu apelacyjnym uzupełniającego postępowania dowodowego Sąd II instancji uznał zarzuty zgłoszone przez pozwanych dotyczące naruszenia art. 233 k.p.c. jako niezasługujące na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny podzielił w całości ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego uznając , że ocena materiału dowodowego dokonana przez Sąd Okręgowy była prawidłowa (por. wyrok SN z dnia 12.01.1999 r., I PKN 521/98, OSNP 2000/4/143, postanowienie SN z dnia 22.04.1997 r., II UKN 61/97, OSNAPiUS 1998/3/104).

W konsekwencji za bezzasadne należy uznać postawione w apelacji zarzuty naruszenia prawa materialnego.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że w momencie złożenia kwestionowanego oświadczenia woli powód nie miał możliwości świadomego podjęcia decyzji i wyrażenia swej woli w rozumieniu art. 82 k.c. Przyjął prawidłową wykładnię wskazanego przepisu, wiążąc przewidzianą w nim niezdolność do świadomego albo swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli ze stanem wynikającym z przyczyn wewnętrznych dotyczących osoby składającej oświadczenie woli, a nie z jej sytuacją zewnętrzną. W badanym okresie powód cierpiał na urojeniowe zaburzenia psychotyczne wynikające z uszkodzenia centralnego układu nerwowego, które wykluczały możliwość swobodnego i świadomego dysponowania swoim majątkiem. Okoliczności te zostały potwierdzone zarówno w opinii biegłych lek. L. K. (2) i G. S. (2), jak i w opinii psychiatry M. M. (3) oraz psycholog E. M..

W ocenie Sądu Apelacyjnego istotne jest także, na co zwrócił uwagę biegły L. K. (2) przedstawiając podczas rozprawy w dniu 5 grudnia 2019 r. ustną opinię uzupełniającą, że stopień nasilenia opisanych zaburzeń psychotycznych w momencie dokonywania darowizny pozostaje bez znaczenia dla określenia stanu wyłączenia swobody i świadomości decyzji powoda, wystarczające jest samo ich występowanie (k. 341v).

Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie i nie oznacza całkowitego zniesienia świadomości. Wystarczające jest istnienie takiego stanu, który powoduje brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2010 r., II CSK 147/10, LEX nr 621139, z dnia 21 lutego 2014 r., V CSK 246/13, LEX nr 3380892, wyroki Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 grudnia 2013 r., I ACa 852/13, LEX nr 1415949, oraz z dnia 22 lutego 2019 r., I ACa 1079/18, LEX nr 2669697).

Wbrew zarzutowi apelującej Sąd I instancji nie dopuścił się również naruszenia art. 5 k.c. Przepis ten nie może mieć znaczenia przy ocenie, czy czynność prawna jest nieważna, ponieważ z powołaniem się na zasady współżycia społecznego nie można podważać ani modyfikować wyraźnych dyspozycji przepisów prawnych, które przewidują sankcję bezwzględnej nieważności czynności prawnej, jak m.in. w rozpoznawanej sprawie art. 82 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1987 r., III CRN 265/87, OSNC 1989, nr 5, poz. 80, z dnia 6 stycznia 2000 r., I CKN 1361/98, LEX nr 52374 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2010 r., IV CSK 248/10, OSNC-ZD 2011, nr 2, poz. 49).

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację pozwanej jako bezzasadną.

Orzeczenia reformatoryjnego wymagało jednak rozstrzygnięcie Sądu I instancji w przedmiocie wynagrodzenia pełnomocnika powoda ustanowionego z urzędu. W sprawie nie zaistniały bowiem podstawy do zasądzenia na rzecz adwokat M. K. zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu od Skarbu Państwa.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania, w tym wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu, uzależnione jest od wyniku postępowania. Zasadą jest, że koszty pomocy prawnej strony wygrywającej i korzystającej z pomocy prawnej z urzędu ponosi przeciwnik procesowy (art. 122 § 1 k.p.c.), chyba że zastosowano inne zasady rozliczenia kosztów w postępowaniu nieprocesowym (art. 520 k.p.c.). Odpowiedzialność Skarbu Państwa za koszty nieopłaconej pomocy prawnej aktualizuje się dopiero, gdy nie ma podstaw do obciążenia kosztami procesu przeciwnika strony reprezentowanej przez pełnomocnika z urzędu albo gdy egzekucja zasądzonych od tej strony kosztów okaże się bezskuteczna (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 1989 r., III CZP 12/89, LEX nr 463039). Opisane przesłanki w niniejszej sprawie jednak nie zachodzą.

Przyjmuje się, że w przypadku gdy spór wygrywa strona reprezentowana przez pełnomocnika ustanowionego dla niej z urzędu, koszty procesu obejmujące należne pełnomocnikowi wynagrodzenie podlegają zasądzeniu na zasadach ogólnych na rzecz tej strony. Natomiast pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu przysługuje ochrona jego wierzytelności na podstawie art. 122 k.p.c.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny zmienił rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w przedmiocie wynagrodzenia adwokat M. K. w ten sposób, że obowiązkiem zwrotu wskazanego kosztu na rzecz powoda obciążył pozwaną E. Z. jako przegrywającą spór przed Sądem I instancji, orzekając na podstawie art. 122 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964 z późn. zm.) oraz w zw. z § 4 ust 3 ust rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 18 z późn. zm.).

Pomimo zasądzenia kosztów wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu od strony przegrywającej postępowanie Sąd Apelacyjny uwzględnił konieczność jej powiększenia o należny podatek VAT wynikającą z § 4 ust 3 ww. rozporządzenia w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. Należy bowiem podzielić stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 22 kwietnia 2010 r., II CZ 25.10 (LEX nr 1360230), że obowiązek podwyższenia przez Sąd opłaty za czynności adwokata z urzędu o przewidziana stawkę podatku VAT nie może odnosić się tylko do wynagrodzenia wypłacanego przez Skarb Państwa, lecz także do kosztów procesu zasądzanych na ogólnej zasadzie od strony przegrywającej spór na rzecz strony wygrywającej.

Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że wydane orzeczenie reformatoryjne stanowi dla strony pozwanej rozstrzygnięcie mniej korzystne, niż to, które zostało zawarte w zaskarżonym przez nią wyroku. Podkreślenia jednak wymaga, że wynikający z art. 384 k.p.c. zakaz reformationis in peius, jako dotyczący wyłącznie rozstrzygnięć co do istoty sprawy, nie odnosi się do orzeczenia o kosztach procesu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2010 r., IV CZ 42/10, LEX nr 818740).

Z tych samych względów Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanej na rzecz powoda koszty zastępstwa procesowego wykonywanego przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

Sąd Apelacyjny stwierdził jednocześnie, że w sprawie nie zaistniały okoliczności uzasadniającej przyznanie pełnomocnikowi powoda wynagrodzenia przewyższającego stawkę określoną w § 2 ust 6 w zw. z § 10 ust 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Odstąpienia od wskazanej reguły nie uzasadnia ani stopień zawiłości sprawy, ani nakład pracy pełnomocnika, nie odbiegający od oczekiwanego, należytego sposobu reprezentacji mocodawcy.

Stosownie do treści art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może odstąpić od obciążania strony przegrywającej nieuiszczonymi kosztami sądowymi, Sąd Apelacyjny w pkt V swojego wyroku przejął poniesione przez Skarb Państwa wydatki związane z kosztami przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych przed Sądem Apelacyjnym. (J.N./K.M.)