Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lipca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w L. I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący Sędzia SA Adam Czerwiński

Sędziowie SA Bożena Oworuszko

SA Krzysztof Niezgoda

Protokolant starszy sekretarz sądowy Dorota Twardowska

po rozpoznaniu w dniu 22 lipca 2025 r. w L.

na rozprawie

sprawy z powództwa H. M.

przeciwko Bankowi (...) spółce akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 6 listopada 2023 r. w sprawie sygn. akt (...)

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego Banku (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz powoda H. M. kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) złotych z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Bożena Oworuszko A. K. (1) N.

Sygn. akt I ACa 176/24

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 listopada 2023 r. Sąd Okręgowy w L. w sprawie z powództwa H. M. przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W. orzekł, że:

I.  zasądza od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda H. M. kwotę 210.898,85 CHF zł (dwieście dziesięć tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt osiem 85/100) franków szwajcarskich tytułem nienależnie pobranego przez Bank świadczenia w wykonaniu umowy o kredyt konsolidacyjny nr (...)/ (...) z 11 kwietnia 2008 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 4 kwietnia 2023 r. do dnia zapłaty;

II.  w pozostałej części powództwo oddala;

III.  zasądza od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda H. M. kwotę 11.817,00 (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Szczegółowe uzasadnienie wyroku znajduje się kartach 326 – 347v akt sprawy.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana.

Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w zakresie pkt I i III, zarzucając przy tym naruszenie prawa materialnego w postaci:

1.  art. 385 ¹ § 1, 2 i 3 k.c. w zw. z art. art. 3 ust. 1, 4 ust. 2, 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG polegające na ich błędnej wykładni;

2.  niewłaściwe zastosowanie art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez błędne przyjęcie, ze postanowienia Umowy Kredytu kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, naruszając jego interesy i to w sposób rażący- mimo że postanowienia te oceniane na dzień zawarcia Umowy przesłanek tych nie spełniają, a ryzyko kursowe przyjęte przez kredytobiorcę rekompensowane było dodatkowymi korzyściami (niższym oprocentowaniem), dlatego też Bank na dzień zawierania Umowy mógł racjonalnie się spodziewać, że konsument przyjąłby takie warunki również w drodze negocjacji indywidualnych;3. naruszenie przepisów prawa materialnego -art. 385 ¹ § 1i§ 2 k.c. oraz art.4 ustawy o zmianie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r.-Prawo bankowe2 (dalej: Ustawa antyspreadowa) i w zw. z art.385 § 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie stanu wprowadzonego Ustawa antyspreadowa przy ocenie celowości stosowania przez Sad sankcji dla zachęcenia banków do umieszczania w umowach kredytu postanowień dotyczących ustalania kursów walut;

3.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 3 k.c. i art. 385 ¹ § 2k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez ich niezastosowanie i (i) zaniechanie dokonania oceny skutków braku związania abuzywnym postanowieniem na dzień orzekania (tj. na moment zaistnienia sporu), (ii) nieuzupełnienie luki powstałej wskutek uznania postanowień Umowy Kredytu (§ 2 ust. 2, § 7 ust. 1 Umowy Kredytu) za abuzywne za pomocą przepisów dyspozytywnych, mimo że kurs wymiany walut PLN/CHF może zostać ustalony również w oparciu o przepis dyspozytywny obowiązujący w dniu orzekania- art. 358 § 2 k.c., a który to przepis może znaleźć zastosowanie również z uwagi na fakt, że umowa kredytu jest zobowiązaniem o charakterze trwałym;

4.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 498 § 1 i 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i zaniechania ustalenia, czy złożone przez powoda oświadczenie o potraceniu z dnia 16 marca 2023 r. (załącznik do pozwu) jest skuteczne, a jeśli tak to w jakim zakresie i czy wpływa ono na zasadność roszczenia o zapłatę formułowanego przez powoda (zarówno w kształcie pierwotnym, jak i w kształcie dokonanym pismem z dnia 16 marca 2023r.),a w konsekwencji zasądzenie na rzecz powoda kwot wynikających z wierzytelności, które w ogóle powodowi na dzień wyrokowania nie przysługiwały;

5.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 65 § 1 i § 2 k.c. poprzez jego niezastosowaniu w zw. z art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13, polegające na zaniechaniu dokonania wykładni oświadczeń woli stron oraz przyjęciu, że postanowienia dotyczące Tabeli Kursów Walut (klauzul przeliczeniowych) stanowią element przedmiotowo istotny, bez którego nie istnieje możliwość wykonania umowy, mimo iż w świetle przepisów prawa krajowego jest możliwe odtworzenie sposobu wykonania zobowiązania - a w konsekwencji błędne przyjęcie, iż Umowa Kredytu jest nieważna, chociaż bez kwestionowanych postanowień umowa była w pełni wykonalna;

6.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 410 § 1i § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Polegające na ich błędnym zastosowaniu i nieprawidłowym przyjęciu, iż świadczenia spełnione przez powoda na rzecz Banku stanowiły świadczenie nienależne, mimo że znajdowały one podstawę w łączącym strony stosunku prawnym, a nadto - nawet w przypadku przyjęcia nieważności Umowy Kredytu powód potrącił co najmniej część wierzytelności dochodzonych w niniejszej sprawie z wierzytelnością Banku o zwrot kapitału kredytu na skutek złożonego oświadczenia o potrąceniu z dnia 16 marca 2023r.;

7.  naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 455 k.c. w zw. z 481 §1 k.c. poprzez ich bledną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż doręczenie pozwanemu modyfikacji powództwa w niniejszej sprawie powinno zostać uznane za skuteczne wezwanie pozwanego do spełnienia świadczenia wynikającego z nieważności Umowy Kredytu i tym samym nieuwzględnieniu właściwości zobowiązania, którą zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. w sprawie III CZP 6/21 należy wykładać w ten sposób, iż wymagalność świadczenia zostaje zdeterminowana przez złożenie przez konsumenta oświadczenia o świadomości skutków nieważności Umowy Kredytu, które w przypadku powodów nastąpiło na rozprawie w dniu 6kwietnia 2023 r. - a w konsekwencji błędne określenie momentu naliczania przez Sąd odsetek za opóźnienie od dnia 4 kwietnia 2023 roku;

Ponadto pozwany zarzucił naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy:

a)  art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. polegające na bezpodstawnym pominięciu postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 16 października 2023 roku dowodu z opinii biegłego, wskazanego w odpowiedzi na pozew sytuacji, gdy dowód ten miał wykazać fakty istotne, w tym w szczególności pozwoliłby na dokonanie oceny, czy doszło do rażącego naruszenia interesów konsumenta;

b)  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 231 k.p.c., poprzez dowolną ocenę dowodów i brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego materiału dowodowego polegające na: zmarginalizowaniu przez Sad I instancji znaczenia dokumentów przedłożonych przez pozwanego wraz z odpowiedzią na pozew, w tym m. in. Wniosku kredytowego, Umowy Kredytu, Informacji o Ryzyku, Regulaminu, zeznań świadków A. T., A. K. (2) i M. W. (s. 11 uzasadnienia Wyroku); przy jednoczesnym daniu pełnej wiarygodności zeznaniom powoda.

Szczegółowa treść zarzutów i uzasadnienia apelacji strony pozwanej znajduje się na kartach 350 – 363 akt sprawy.

Skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, a także zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację złożoną przez pozwanego, powód domagał się jej oddalenia oraz zasądzenia od pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny stwierdził, co następuje:

apelacja banku nie zasługiwała na uwzględnienie.

w pierwszej kolejności należy odnieść się do najdalej idącego wniosku apelacji pozwanego, jakim jest żądanie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Stosownie do treści art. 386 § 2- § 4 k.p.c., poza wypadkami stwierdzenia nieważności postępowania, przyczynami odrzucenia pozwu lub podstawami do umorzenia postępowania, Sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

W ocenie Sądu Apelacyjnego na gruncie przedmiotowej sprawy nie zachodzi żadna ze wskazanych wyżej przesłanek skutkujących uchyleniem zaskarżonego wyroku. Nie ma podstaw do stwierdzenia nieważności postępowania z urzędu, Sąd I instancji rozpoznał istotę sporu, odnosząc się do wszystkich zgłoszonych przez stronę powodową żądań oraz zarzutów niweczących pozwanego i nie zachodzi potrzeba ponownego przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. O nierozpoznaniu istoty sprawy można mówić, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdyż sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy powództwa albo merytorycznych zarzutów pozwanego, ewentualnie gdy uzasadnienie wyroku ma tego rodzaju braki, że nie zawiera elementów pozwalających na weryfikację stanowiska sądu - gdy braki uzasadnienia w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych, oceny dowodów i oceny prawnej są tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona (por. na tym tle m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z 9.11.2012r., IV CZ 156/12, z 27.06.2014r., V CZ 41/14 i z 3.06.2015 r., V CZ 115/14). Tego rodzaju sytuacja nie występuje na gruncie niniejszej sprawy. Jak wyżej wskazano, Sąd Okręgowy odniósł się do przedmiotu sprawy i wszystkich zarzutów pozwanego, a z uzasadnienia wyroku można wywieść tok rozumowania, który doprowadził Sąd do wydania zaskarżonego orzeczenia.

W konsekwencji, Sąd Apelacyjny rozważył zarzuty apelacji w odniesieniu do wniosku o zmianę zaskarżonego wyroku.

Apelacja pozwanego banku zmierza do podważenia oceny, że zawarta przez strony umowa kredytu indeksowanego waluta CHF jest nieważna, co z kolei rzutuje na możliwość rozważenia sposobu rozliczenia świadczeń pieniężnych płaconych przez strony w ramach wykonywania umowy uznanej za nieważną. W sytuacji tej w pierwszej kolejności należy odnieść się zatem do apelacji strony pozwanej.

Pozwany bank podniósł zarzuty naruszenia zarówno prawa procesowego, jak również materialnego. Jako pierwszej dokonać należy oceny zarzutów naruszenia przepisów proceduralnych, bowiem ewentualne uchybienia w tym zakresie mogą przełożyć się na ustalenia faktyczne, stanowiące podstawę orzekania w sprawie. Ocena trafności zastosowania i wykładni prawa materialnego jest natomiast możliwa dopiero wówczas, gdy w sposób niewadliwy ustalony został stan faktyczny sprawy.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235 ² § 2 pkt 2 i 3 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., którego skarżący upatruje w odmowie Sądu I instancji przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów. Wskazany wniosek dowodowy Sąd Okręgowy oddalił. W procedowaniu Sądu Okręgowego Sąd odwoławczy nie dopatrzył się zarzucanych nieprawidłowości. Okoliczności podlegające dowodzeniu przy pomocy dowodu z opinii biegłego nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, zważywszy na to, że ocena postanowień umowy kredytowej powinna być dokonana biorąc pod uwagę stan z chwili jej zawarcia, a w umowie nie wskazano żadnych kryteriów, w oparciu, o które Bank miał ustalać kursy waluty CHF. Powołany przez pozwanego dowód nie był istotny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a służył wykazaniu sposobu kształtowania kursu franka na przestrzeni ubiegłych lat czy oceny praktyki rynkowej stosowania kursów walut. W świetle przedmiotu postępowania zakreślonego żądaniem pozwu, przeprowadzenie takiego dowodu było zbędne.

Ustalenia dotyczące abuzywnej treści postanowień umownych, regulujących sposób kształtowania kursu waluty CHF, leżą w granicach oceny prawnej dokonywanej przez Sąd. Nie istnieje, tym samym, konieczność zasięgnięcia jakichkolwiek wiadomości specjalnych w omawianym zakresie. Z tych względów przeprowadzenie takiego dowodu na etapie postępowania apelacyjnego było również bezcelowe.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. jest bezzasadny. W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie ma żadnych podstaw do uznania zeznań powoda za niewiarygodne. Powód szczerze przedstawił okoliczności zawarcia umowy kredytu i otrzymane od pracowników Banku pouczenia i informacje. Pozwany nie przedstawił przekonujących argumentów, które pozwoliłyby na odmienną ocenę zeznań powoda. Wbrew zarzutowi apelacji zeznania powoda nie były sprzeczne z umową i z wnioskiem kredytowym. Pozwany powołując się na takie sprzeczności, nie precyzował jakie okoliczności przeciwne miałyby z nich wynikać.

Przypomnienia wymaga, że według ugruntowanego na tle art. 233 § 1 k.p.c. orzecznictwa Sądu Najwyższego, Sąd w ramach kompetencji prawnych posiada przypisaną przez ustawę swobodę w ocenie wiarygodności i mocy dowodów. Oceny tej dokonuje według własnego przekonania powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia się z dowodami. Sąd porównuje wnioski wynikające z poszczególnych dowodów przy uwzględnieniu zasad logiki i doświadczenia życiowego i w efekcie ocena ich wiarygodność. Jeżeli więc z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza art. 233 § 1 k.p.c. i musi być uznana za prawidłową, choćby nawet w równym stopniu, na podstawie tego samego materiału dowodowego (np. po uznaniu innych z wykluczających się dowodów za wiarygodne), dawały się wysnuć spójne, logicznie wnioski odmienne.

Bank stawiając zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. wiąże go przede wszystkim z kwestiami oceny celu zawarcia umowy, realizacji jego obowiązków informacyjnych względem powodów, indywidualnym uzgadnianiem zwalczanych postanowień oraz dowolnością w kształtowaniu kursów walut we własnych tabelach, jednak zarzut ten również nie jest skuteczny. Skarżący bowiem nie wykazał błędów w rozumowaniu Sądu pierwszej instancji, lecz ograniczył się do przedstawienia własnej, alternatywnej wersji oceny dowodów, co w świetle wyżej przywołanego orzecznictwa nie może doprowadzić do podważenia ustalonego stanu faktycznego. Częściowo zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. podważa w istocie materialnoprawną interpretację poczynionych przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych, bowiem dotyczy oceny wystąpienia przesłanek w zakresie abuzywnego charakteru postanowień umownych, dlatego też zostanie omówiony w ramach oceny prawnej naruszenia art. 385 ¹ k.c.

Reasumując powyższe rozważania Sąd Apelacyjny uznał, iż zarzuty naruszenia prawa procesowego są niezasadne. Jak wyżej wskazano Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i uznaje je za własne (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.). W ocenie Sądu Apelacyjnego w prawidłowo ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy nie naruszył też przepisów prawa materialnego.

W świetle prawidłowych ustaleń faktycznych Sądu I instancji niezasadne pozostają podniesione w apelacji strony pozwanej zarzuty naruszenia prawa materialnego, które poddać należy łącznej analizie w ramach poszerzonej i usystematyzowanej oceny prawnej stanu faktycznego sprawy.

Podstawową wadą spornej umowy jest brak wskazania w jej treści weryfikowalnych kryteriów ustalania kursu CHF służącego do ustalania wielkości świadczeń powoda, co pozostawione zostało swobodnej decyzji Banku, upoważniając go tym samym do jednostronnego określania kursu waluty na potrzeby wyliczania wysokości zobowiązania kredytobiorców – konsumentów. Tego rodzaju postanowienia są sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego, jak też z zasadami współżycia społecznego, niemniej jednak aktualnie w orzecznictwie przyjmuje się, że z uwagi na potrzebę zapewnienie konsumentowi jak najszerszej ochrony (w tym uwzględnienie jego woli) kwestia ta winna być oceniana w punktu widzenia abuzywności postanowień umownych, czyli w kontekście art. 385 ¹ k.c., nie art. 353 ¹ k.c. czy art. 58 § 1 i 2 k.c. (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz. 56, wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 9 marca 2022 r., V ACa 245/21, LEX nr 3333437, oraz z 17 maja 2022 r., VI ACa 535/21, LEX nr 3394498).

Chybione pozostają także zarzuty naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c., gdyż wszystkie przesłanki ze wskazanego unormowania, uzasadniające przyjęcie abuzywności spornych klauzul przeliczeniowych, zostały spełnione, co Sąd Okręgowy szczegółowo uzasadnił, a Sąd Apelacyjny podziela.

Jak trafnie ustalił Sąd Okręgowy, umowa łącząca strony niewątpliwie dotyczyła kredytu indeksowanego. Kredyt udzielany był i spłacany w złotych, ale zarówno kwota wypłacanego kredytu, jak i kwota rat, były przeliczane najpierw na CHF (kredyt), a następnie z CHF na złote (raty), przy czym brak było wskazania w umowie weryfikowalnych kryteriów ustalania kursu CHF służącego do tego przeliczania, jak też w ogóle przesłanki ani zasady tego przeliczania nie były określone w umowie. Opisany mechanizm dowodzi, że Bank ustalał kurs CHF arbitralnie, według sobie tylko znanych zasad.

Analiza treści umowy prowadzi do wniosku, że Bank miał jednostronną możliwość kształtowania obowiązku drugiej strony. Pozwany nie wskazał natomiast postanowienia umownego bądź przepisu prawa z daty kontraktowania, który ograniczałby swobodę w kształtowaniu kursów walut stosowanych na potrzeby przedmiotowej umowy. Opublikowane kursy były niewątpliwie wynikiem jednostronnej decyzji Banku, zatem nieweryfikowalne według jakichkolwiek obiektywnych kryteriów, pozwalających konsumentom w momencie zawarcia umowy na ocenę wysokości świadczeń, obciążających ich na przestrzeni kilkudziesięciu lat.

Sąd Okręgowy trafnie także uznał, że powód zawierał umowę jako konsument, że powyższe postanowienia umowne nie były indywidualnie uzgodnione, a pochodziły z wzorców określonych przez Bank oraz że klauzule te określały główny przedmiot umowy, ale nie były jednoznaczne. Słusznie także ocenił, że postanowienia te były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interes konsumentów, a tym samym stanowiły one niedozwolone postanowienia umowne. Można zauważyć, że kwestia abuzywności tego rodzaju postanowień w przypadku kredytów indeksowanych kursem CHF jest przesądzona w orzecznictwie (por. np. wyroki Sądu Najwyższego w sprawach I CSK 1049/14, IV CSK 285/16, I CNP 39/17, II CSK 632/17, V CSK 559/17, I CSK 556/18, IV CSK 309/18, II CSK 19/18, III CSK 159/17, OSP 2019, I CSK 242/18, V CSK 382/18). Przyjęcia, że Bank mógł jednostronnie decydować o wysokości kursu, a tym samym wysokości świadczenia powodów nie zmienia także to, że Bank ustalał czy starał się ustalać kurs w oparciu o uwarunkowania rynkowe, skoro czynił to według tylko sobie znanych zasad i bez zasygnalizowania w umowie jakichkolwiek mechanizmów wyliczania i ograniczeń i bez możliwości weryfikacji tego sposobu. W dalszym ciągu świadczy to o dowolności i arbitralności.

Sąd Okręgowy także słusznie przyjął skutek nieważności umowy z uwagi na to, że usunięcie postanowień abuzywnych znosi mechanizm indeksacji, prowadząc do diametralnej zmiany istoty umowy, oraz powoduje brak możliwości ustalenia głównych świadczeń. Dlatego za chybione należy uznać także zarzuty dotyczące przyjęcia nieważności umowy. Rzeczywiście zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.p.c. zasadą jest, że skutkiem abuzywności klauzul umownych jest brak związania konsumenta tymi postanowieniami. Niemniej jednak eliminacja klauzuli umownej uznanej za bezskuteczną nie może prowadzić do zmiany charakteru stosunku prawnego łączącego strony, wobec czego występują sytuacje, gdy (jak w niniejszym przypadku) wyeliminowanie przedmiotowych klauzul skutkuje tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy uznać ją za umowę o tak odmiennej istocie i charakterze, iż jej utrzymanie nie jest możliwe, co przemawia za jej nieważnością. Tym bardziej, że usunięcie klauzul przeliczeniowych w niniejszym przypadku spowodowałoby, że brak byłoby określenia w umowie jej elementów przedmiotowo istotnych - nie można by obliczyć wysokości świadczenia powoda. Dlatego usunięcie uznanych za abuzywne klauzul umownych skutkuje upadkiem całego stosunku zobowiązaniowego, a nie tylko niektórych elementów, jakie się na niego składają. Sąd I instancji obszernie i szczegółowo uzasadnił swoje stanowisko w powyższych kwestiach, tj., dlaczego uważa, że w rozpoznawanej sprawie doszło do spełnienia warunków z art. 385 ¹ § 1 k.c. i dlaczego niemożliwe jest w tej sytuacji utrzymanie umowy w jej okrojonym kształcie. Argumentację tę Sąd Apelacyjny w pełni podziela.

Zasadne jest przywołanie stanowiska skorelowanego z dominującym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, które co do zasady wyklucza możliwość uzupełniania luki powstałej w umowie po wyeliminowaniu z niej klauzuli abuzywnej innymi przepisami, w szczególności wbrew woli konsumenta, czy na zasadzie analogii. Byłoby to sprzeczne z celem dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE. L z 1993 r. Nr 95, s. 29), jak też sankcyjnym charakterem przepisów o niedozwolonych klauzulach umownych. Przyjmuje się, że rolą sądu krajowego jest wyłącznie i jedynie wykluczenie stosowania nieuczciwego warunku umownego, tak żeby nie mógł on wywoływać wiążącego skutku wobec konsumenta. Natomiast sąd nie jest uprawniony do zmiany treści tego warunku (por. wyroki TSUE C - 618/10 -pkt 2, C 377/17 – pkt 97, C 488/11 – pkt 57). Dlatego nie ma podstaw, żeby zastępować niedozwolone postanowienia umowne innym mechanizmem wyliczenia kwoty kredytu, w tym np. średnim kursem NBP – taka ingerencja Sądu w treść zobowiązania jest zbyt daleko idąca, szczególnie jeśli miałaby miejsce wbrew woli konsumenta (por. C-260/18, pkt 2).

Również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, stwierdził, że art. 385 ¹ § 2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c., co uzasadnia uznanie, że nieuczciwe postanowienia indeksacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach Kodeksu cywilnego. Sąd krajowy nie może bowiem zmieniać treści nieuczciwych warunków zawartych w umowach. Działania sądu – w razie stwierdzenia w umowie klauzuli niedozwolonej – mogą mieć zatem wyłącznie charakter sankcyjny.

Podsumowując ocenę zarzutów podniesionych w apelacji dotyczących zarówno kwestii abuzywności kwestionowanych postanowień przedmiotowej umowy, niedopuszczalności utrzymania umowy w mocy czy też możliwości zastąpienia nieuczciwych klauzul kursowych kursem NBP względnie przepisami innych ustaw warto przytoczyć uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego dnia 21 grudnia 2023 r. sygn. I CSK 5261/22 (Lex nr 3648339), w którym Sąd Najwyższy przedstawiając stanowisko tożsame z będącym podstawą zaskarżonego wyroku, uznał je za reprezentatywne w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy stwierdził, iż w judykaturze wyjaśniono w szczególności, że określenie wysokości należności obciążającej kredytobiorcę w umowie kredytu powiązanej z walutą obcą z odwołaniem do kursu waluty obcej ustalanego jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów jego oznaczania, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron umowy kredytu. W konsekwencji postanowienia takie są niedopuszczalne jako kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a ich bezskuteczność - niezależnie od dalszych postanowień umowy, w tym wyrażających ryzyko walutowe - może prowadzić do upadku umowy w całości (wyroki SN z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22 i z dnia 9 września 2022 r., II CSKP 794/22, a także postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2023 r., I CSK 3629/22 oraz powołane tam dalsze orzecznictwo). Klauzule spreadowe (kursowe) i klauzule ryzyka walutowego są przy tym ściśle ze sobą związane, ponieważ klauzula ryzyka walutowego nie może funkcjonować bez klauzuli kursowej określającej sposób przeliczenia zobowiązań stron w celu ustalenia ich wysokości (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2022 r., II CSKP 1153/22 i z dnia 28 lipca 2023 r., II CSKP 611/22).

W dalszej kolejności Sąd Najwyższy stwierdził, iż w orzecznictwie wskazano także, iż abuzywny charakter można przypisać również klauzuli ryzyka walutowego, jeżeli nakłada ona na kredytobiorcę nieograniczone, względnie nieproporcjonalne ryzyko walutowe (wyrok SN z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22). Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu powiązanego z walutą obcą, do czego prowadziłaby dalsza realizacja udzielonego kredytu jako złotowego, niezależnie od mechanizmu oprocentowania tego kredytu, byłoby natomiast równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż umowę taką należałoby uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, co prowadzi do wniosku, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe i przemawia za jej całkowitą nieważnością (wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC-ZD 2021, Nr 2, poz. 20). Stanowisko to zostało podzielone w licznych późniejszych rozstrzygnięciach Sądu Najwyższego (wyroki SN z dnia 13 kwietnia 2022 r., II CSKP 15/22, z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 285/22, OSNC-ZD 2022, nr D, poz. 45, z dnia 26 stycznia 2023 r., II CSKP 722/22, z dnia 25 maja 2023 r., II CSKP 1311/22 i z dnia 28 lipca 2023 r., II CSKP 611/22, a także wyroki SN z dnia 13 maja 2022 r., II CSKP 405/22, z dnia 24 czerwca 2022 r., II CSKP 10/22 oraz postanowienie SN z dnia 16 listopada 2022 r., I CSK 2237/22 i powołane tam dalsze orzecznictwo). W zakresie, w jakim wniosek nawiązywał do dopuszczalności substytucji nieuczciwych klauzul kursowych odwołaniem do kursu średniego Narodowego Banku Polskiego na podstawie art. 358 § 2 k.c., względnie przepisów innych ustaw, wywody skarżącej nie uwzględniały koniecznego warunku tego rodzaju zastąpienia, zgodnie z którym - w świetle utrwalonego orzecznictwa - wchodzi ono w rachubę tylko wtedy, gdyby jego brak narażał konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (postanowienie SN z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).

Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty obcej wynikającego z tabeli bankowej odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski zwraca się konsekwentnie uwagę w nowszej judykaturze (wyrok SN z dnia 24 lutego 2022 r., II CSKP 45/22; wyroki SN z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22, a także postanowienie SN z dnia 29 sierpnia 2023 r., I CSK 4312/22).

Podsumowując, Sąd Apelacyjny podziela przeważająca linię orzeczniczą, iż niedopuszczalne jest zastępowanie wyeliminowanego abuzywnego postanowienia umowy innym mechanizmem wyliczenia kwoty raty kapitałowo-odsetkowej. Żaden bowiem przepis prawa, w tym art. 385 ^{( 1)} k.c. i art. 358 § 2 k.c., nie daje podstaw do zastąpienia klauzuli abuzywnej innym postanowieniem. Uzupełnienie luk po wyeliminowaniu takiej klauzuli stanowiłoby bowiem zbyt daleko idącą modyfikację umowy w celu ratowania sytuacji prawnej przedsiębiorcy stosującego niedozwolone postanowienie umowne (tak orzeczenia: SN w uchwale z 28 kwietnia 2022 r., III CZP 40/22, OSNC 2022, nr 11, poz. 109, i w wyrokach: z 24 października 2018 r., II CSK 632/17; z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC-ZD 2021, nr B, poz. 20; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 30 września 2020 r., I CSK 556/18; z 27 lipca 2021 r., V CSKP 49/21; z 28 września 2022 r., II CSKP 412/22, OSNC-ZD 2022, nr 4, poz. 54; z 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22; z 3 lutego 2022 r., II CSKP 459/22; z 9 grudnia 2022 r., II CSKP 1262/22; z 3 marca 2022 r., II CSKP 520/22; z 23 marca 2022 r., II CSKP 532/22; z 30 czerwca 2022 r., II CSKP 656/22, OSNC-ZD 2022, nr 4, poz. 52; z 30 czerwca 2022 r., II CSKP 676/22; z 10 maja 2022 r., II CSKP 694/22; z 20 maja 2022 r., II CSKP 713/22; z 8 listopada 2022 r., II CSKP 1153/22; z 19 maja 2022 r., II CSKP 1104/22; z 18 sierpnia 2022 r., II CSKP 387/22; z 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22; z 23 czerwca 2022 r., II CSKP 487/22; z 26 kwietnia 2022 r., II CSKP 550/22; z 8 listopada 2022 r., II CSKP 674/22; z 26 maja 2022 r., II CSKP 711/22; z 19 maja 2022 r., II CSKP 792/22; z 20 maja 2022 r., II CSKP 796/22; z 30 czerwca 2022 r., II CSKP 883/22; z 20 maja 2022 r., II CSKP 943/22; z 8 września 2022 r., II CSKP 1094/22, OSNC-ZD 2022, nr 4, poz. 53; z 26 stycznia 2023 r., II CSKP 875/22; z 7 lutego 2023 r., II CSKP 1334/22; z 22 lutego 2023 r., II CSKP 1442/22; z 8 marca 2023 r., II CSKP 1095/22; z 26 stycznia 2023 r., II CSKP 722/22; z 8 lutego 2023 r., II CSKP 483/22; z 28 lutego 2023 r., II CSKP 1440/22; z 17 marca 2023 r., II CSKP 924/22; z 6 czerwca 2023 r., II CSKP 1159/22; z 26 stycznia 2023 r., II CSKP 272/22; z 26 stycznia 2023 r., II CSKP 454/22; z 31 stycznia 2023 r., II CSKP 1200/22; z 8 lutego 2023 r., II CSKP 978/22; z 31 marca 2023 r., II CSKP 1052/22; z 31 marca 2023 r., II CSKP 775/22; z 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22; z 23 maja 2023 r., II CSKP 973/22; z 30 maja 2023 r., II CSKP 1536/22; z 29 listopada 2023 r., II CSKP 1461/22; z 18 października 2023 r., II CSKP 1722/22, i z 27 marca 2024 r., II CSKP 1258/22).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi wątpliwości, że postanowienia umowy (regulaminu) określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej mają charakter niedozwolonych postanowień umownych (zob. np. wyrok SN z 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21).

Z tej przyczyny, zasadne jest ustalenie zawarte w zaskarżonym wyroku, że z racji nieważności umowy kredytowej nie istnieje wykreowany na jej podstawie stosunek prawny.

Wszystkie powyższe kwestie w sposób jednoznaczny przesądziła ostatecznie uchwała Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2024 r. w sprawie III CZP 25/22. Wskazano tam, że:

a)  nie można zastąpić nieuczciwego warunku umownego odnoszącego się do sposobu ustalania kursu waluty obcej w umowie o kredyt indeksowany lub denominowany kursem waluty obcej normą zwyczajową lub przepisem dyspozytywnym (w polskim porządku prawnym takiego przepisu nie ma);

b)  klauzule przeliczeniowe odnoszą się do głównych świadczeń stron i brak związania tymi klauzulami prowadzi do nieważności umowy;

c)  w przypadku umowy nieważnej zastosowanie ma teoria dwóch kondykcji (stanowisko zgodne z wcześniejszymi uchwałami SN);

d)  termin przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwoty udostępnionej jako kapitał kredytu (faktycznie wypłacanej w wykonaniu umowy kredytu) rozpoczyna się z chwilą najwcześniejszej możliwej wymagalności, czyli w omawianym przypadku co do zasady rozpoczyna się po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował związanie niedozwolonymi postanowieniami umowy;

e)  żadnej ze stron nieważnej umowy kredytu indeksowanego/denominowanego nie przysługuje tzw. wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.

W okolicznościach sprawy nie zachodzi potrzeba dalszego wyjaśnienia podniesionych przez pozwanego kwestii prawnych i dokonanie poszerzonej wykładni wskazanych przez niego przepisów prawnych, gdyż zasadniczą przyczyną ustalenia stwierdzenia nieważności umowy był fakt przyjęcia, że klauzule umożliwiające stosowanie do przeliczeń kurs kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego, ustalone według tablicy kursowej banku, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a także rażącą naruszają jego interesy.

W okolicznościach sprawy niezrozumiałe i nieuzasadnione jest podniesienie zarzutu naruszenia art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. W judykaturze przeważa teoria dwóch kondykcji, w której roszczenia każdej ze stron nieważnej umowy wzajemnej traktuje się jako niezależne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnych. Zasada ta ma zastosowanie także na tle nieważności umowy kredytowej.

Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów mającej moc zasady prawnej (sygn. III CZP 6/21) stwierdził, że jeżeli bez skutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). W uchwale tej przytoczył szeroko argumentację i orzecznictwo i nie ma potrzeby ich przywoływać. Przepis art. 410 § 2 k.c. wprost określa, że skutkiem nieważności umowy jest to, iż świadczenie spełnione w jej wykonaniu stanowi świadczenie nienależne. Zwrot nienależnego świadczenia w oparciu o ww. regulację nie jest zależny od wykazania zakresu, w jakim świadczenie wzbogaciło osobę, na której rzecz zostało ono spełnione, ani czy majątek osoby, która świadczenie spełniła, uległ uszczupleniu. Samo bowiem spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie świadczącego, a uzyskanie tego świadczenia przez odbiorcę - przesłankę jego wzbogacenia (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, Lex nr 31205 i powołane tam orzecznictwo).

Przesądzenie powyższej okoliczności i uznanie, że umowa kredytu jest nieważna uzasadniało uwzględnienie żądania kredytobiorcy zasądzenia od pozwanego banku kwoty dochodzonej ostatecznie sprecyzowanym pozwem, którą uiścił tytułem spłat rat kapitałowo – odsetkowych. Wysokość roszczenia powoda nie była sporna i wprost wynikała z dokumentów pozwanego banku (por. k. 25 – 33). Bezspornie wynika z tego zaświadczenia, że powód spłacił część należności we frankach szwajcarskich, w łącznej wysokości określonej w sentencji wyroku Sądu Okręgowego.

Sąd Apelacyjny nie podzielił również zarzutu naruszenia art. 481 § 1 k.c. W okolicznościach sprawy nie może budzić wątpliwości, iż przepis art. 481 k.c. stanowi podstawę do zasądzenia odsetek za opóźnienie w terminie spełnienia świadczenia pieniężnego. Przy czym przepis ten nie reguluje kwestii terminu spełnienia świadczenia i związanej z nim daty wymagalności. Sąd Okręgowy trafnie przyjął, iż zastosowanie ma tu przepis art. 455 k.c., gdyż zobowiązanie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu umowy nieważnej jest świadczeniem bezterminowym i dłużnik opóźnia się z jego spełnieniem, jeśli nie spełnia go niezwłocznie po wezwaniu. Powód ostateczne stanowisko procesowe przedstawił w piśmie z dnia 16 marca 2023, które zostało doręczone pozwanemu 4 kwietnia 2023 r.

Tym samym, z chwilą otrzymania odpisu ostatecznego żądania pozwu w niniejszej sprawie pozwany musiał liczyć się z tym, że roszczenie majątkowe powódki jest zasadne, a brak spełnienia go w terminie skutkuje powstaniem roszczenia akcesoryjnego (por. wyrok TSUE z 15.06.2023 r. C-520/21). Nie ma racji pozwany wskazując, że wymagalność roszczenia powoda miałaby nastąpić dopiero od daty złożenia przez niego oświadczenia o świadomości skutków nieważności umowy kredytu.

Nie zasługiwał również na uwzględnienie zarzut nieuwzględnienia oświadczenia powoda w zakresie potrącenia wierzytelności wyrażonej w walucie CHF. Potrącenie to było nieskuteczne, albowiem dokonano go sprzecznie z art. 358 § 1 k.c. W myśl tego przepisu, jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może - na podstawie upoważnienia zawartego w art. 358 § 1 KC - spełnić świadczenie w walucie polskiej.

Dłużnik może wykonać swoje uprawnienie przemienne ( facultas alternativa) w dowolnym czasie. Może złożyć oświadczenie o wyborze waluty polskiej lub po prostu spełnić świadczenie. Nawet jeżeli znajdzie się w zwłoce, prawo wyboru waluty nie przechodzi na wierzyciela; wierzyciel ma jednak wówczas prawo wyboru kursu, według którego jest określana wartość waluty obcej, jeżeli dłużnik dokona wyboru waluty polskiej. Omawiany przepis nie umożliwia zatem wierzycielowi zmiany waluty bez zgody dłużnika (wyr. SN z 16.5.2012 r., III CSK 273/11, MoPB 2014, Nr 5, s. 20-23 z glosą B. Lackorońskiego, PiP 2014, Nr 2, s. 128; wyr. SA w Krakowie z 2.9.2014 r., I ACa 739/14, Legalis; wyr. SA w Warszawie z 15.4.2015 r., I ACa 1493/14, Legalis; wyr. SA w Łodzi z 15.3.2016 r., I ACa 100/16, Legalis; wyr. SA w Krakowie z 24.3.2016 r., I ACa 1480/13, Legalis). Powód składając oświadczenie o potrąceniu występował w roli wierzyciela – potrącał własną wierzytelność wobec banku. Mógł to skutecznie zrobić, ale jedynie co do tej części własnej wierzytelności, która była wyrażona w PLN. Prawo wyboru waluty mu nie przysługiwało. Skoro cały kredyt został wypłacony w PLN nie było wątpliwości, że tylko należności w tej walucie powód mógł potrącić. Zwłaszcza, że pozwany bank nie wyraził zgody na dokonanie potrącenia w CHF.

Z tych przyczyn trafne było zasądzenie przez Sąd I instancji należności we frankach szwajcarskich i uznanie, iż w pozostałym zakresie strony dokonały rozliczeń.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uznał, iż apelacja nie zawiera uzasadnionych zarzutów zaś zaskarżony wyrok odpowiada prawu. Z tych też względów i na mocy art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił apelację jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2023.1935 t.j. z dnia 2023.09.20).