Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący - Sędzia	SA Bogdan Radomski
Sędzia: Sędzia:	SA Jerzy Nawrocki (spr.) SA Jolanta Terlecka
Protokolant	sekr. sądowy Dorota Kabala

po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2014 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa Uniwersytetu (...) w L.

przeciwko Gminie L.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 26 maja 2014 r., sygn. akt I C 741/12

I.  apelację oddala;

II.  zasądza od powoda Uniwersytetu (...) w L. na rzecz Gminy L. kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

I A Ca 545/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 26 maja 2014 r. Sąd Okręgowy w Lublinie po rozpoznaniu sprawy z powództwa Uniwersytetu (...) w L. przeciwko Gminie L. o zapłatę - oddalił powództwo i zasądził od powoda rzecz pozwanej 7.200,00zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Ponadto nakazał ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa 2.144,34 zł tytułem nieuiszczonych wydatków.

Powód wnosił o zasądzenie od pozwanej Gminy L. kwoty 5.682.618,00zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia Gminy wskutek zwrócenia jej przez powoda powyższej kwoty na podstawie ugody z dnia 14 listopada 2011r. Uniwersytet otrzymał powyższą kwotę od Gminy L. na podstawie wcześniej zawartej ugody z dnia 22 grudnia 2009 roku jako odszkodowanie za obniżenie wartości nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) w związku ze zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

W piśmie procesowym z dnia 11 marca 2013 roku ( k. 85 ) pełnomocnik powoda sprecyzował ewentualną podstawę żądania, wnosząc o zasądzenie wyżej wskazanej kwoty tytułem odszkodowania przysługującego powodowi od Gminy na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, z tytułu obniżenia wartości nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), w wysokości ustalonej ugodą zawartą w dniu 22 grudnia 2009 roku (pismo procesowe k. 70-73 ).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z dniem 11 kwietnia 2008 roku, na mocy art. 2 ustawy z dnia 7 lutego 2008 roku o nadaniu nowych nazw niektórym akademiom rolniczym ( Dz.U. z 2008r., Nr 52, poz. 300 ), (...) w L. zmieniła nazwę na Uniwersytet (...) w L. .

Decyzją Prezydenta Miasta L. z dnia 27 grudnia 2007 roku, znak (...) zatwierdzono podział należącej do Akademii Rolniczej Rolniczego Zakładu (...) w L. działki nr (...), położonej przy ul. (...) w L., w ten sposób, że z działki nr (...) o powierzchni 19,0958ha utworzono dwie działki, tj. działkę nr (...) o powierzchni 12,5594ha oraz działkę nr (...) o powierzchni 6,5364 ha (decyzja k.10 -11).

W dniu 31 stycznia 2008 roku (...) w L. podpisała z Gminą L. porozumienie, na mocy którego zobowiązała się do sprzedaży na rzecz (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. działki nr (...) za cenę 5.500.000zł netto [uzasadnienie postanowienia o umorzeniu śledztwa k. 78] .

Nadto w drodze umowy zamiany Gmina L. miała dokonać przeniesienia na rzecz (...) w L. własności 49 działek położonych w L. o łącznej powierzchni 19,0546ha, zaś (...) w L. dokonać przeniesienia na rzecz Gminy L. własności działek nr (...).

Tego samego dnia, pomiędzy (...) w L. a (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. została zawarta w formie aktu notarialnego umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości stanowiącej działkę nr (...). Umowa przyrzeczona miała zostać zawarta do dnia 1 marca 2008 roku pod warunkiem uzyskania przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. od Ministra (...) zezwolenia na nabycie nieruchomości oraz pod warunkiem uzyskania przez (...) w L. zgody Ministra (...) na sprzedaż nieruchomości (bezsporne, akt notarialny Rep. (...) k. 12-17, postanowienie k. 74-84 ).

W dniu 24 kwietnia 2008 roku Rada Miasta L. podjęła uchwałę
nr (...) w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w konsekwencji czego doszło m.in. do zmiany przeznaczenie działki oznaczonej nr (...) z przeznaczonych pod uprawy polowe na tereny przeznaczone pod obiekty produkcyjne i włączył działkę (...) do (...) L. (bezsporne, postanowienie k. 74-84 ).

Uchwała ta została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Województwa L. z dnia 14 maja 2008 roku,
nr(...), zaś stosownie do § 57 ww. uchwały, weszła w życie z dniem 14 czerwca 2008 roku.

W dniu 28 maja 2008 roku powód oraz (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. zawarły warunkową umowę sprzedaży działki nr (...) za cenę 7.930.000 zł brutto, zaś definitywna umowa sprzedaży przedmiotowej działki za powyższą kwotę nastąpiła w dniu 13 czerwca 2008 roku ( akt notarialny Rep. (...) k. 12-17 ).

W dniu 15 czerwca 2008 roku. Uniwersytet (...) w L. złożył wniosek o wypłatę odszkodowania za poniesioną szkodę z tytułu obniżenia wartości sprzedanej działki nr (...). W uzasadnieniu powód wskazał, że w dniu 13 czerwca 2008 roku sprzedał działkę, której wartość spadła wskutek zmiany planu zagospodarowania przestrzennego. Wysokość szkody wyliczył jako różnicę pomiędzy iloczynem powierzchni działki i ceny 1m ^{( 2)} wynikającej z operatu rzeczoznawcy majątkowego ( 97zł z m ^{( 2)}) a ceną sprzedaży działki wskazaną w akcie notarialnym ( wniosek k. 18-19, postanowienie k. 74-84).

W dniu 22 grudnia 2009 roku pomiędzy stronami została zawarta ugoda nr (...), celem zaspokojenia roszczenia powoda o odszkodowanie z tytułu obniżenia wartości nieruchomości w związku ze zmianą planu zagospodarowania przestrzennego. Gmina L. zobowiązała się do zapłaty odszkodowania w wysokości 5.682.618zł. Kwota ta została wypłacona powodowi w dniu 31 marca 2010 roku ( ugoda k. 20-21 ).

Najwyższa Izba Kontroli po przeprowadzeniu kontroli w Urzędzie Miasta L. zakwestionowała powyższą ugodę uznając, iż została zawarta z naruszeniem prawa, gdyż w chwili wejścia w życie uchwały Rady Miasta o zmianie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Uniwersytet (...) w L. nie był już właścicielem działki nr (...).

W wykonaniu zaleceń pokontrolnych, pismem z dnia 7 kwietnia 2011 roku Gmina L. wezwała powoda do zwrotu powyższej kwoty
( wystąpienie pokontrolne k. 40-48, wezwanie do zapłaty k. 22 ).

W dniu 14 listopada 2011 roku pomiędzy stronami została zawarta ugoda, w której m.in. w § 3 Gmina L. zobowiązała się wypłacić Uniwersytetowi (...) w L. kwotę 9.524.300zł tytułem odszkodowania za obniżenie wartości działek o numerze (...), które na skutek zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zmieniły swoje przeznaczenie i zostały włączone do(...) L.’’.

Uniwersytet (...) w L. zbył działki (...) umową sprzedaży zawartą w dniu 8 kwietnia 2009 roku.

Na mocy § 4 ww ugody, strony postanowiły ponadto, iż z wyliczonej kwoty odszkodowania zostanie potrącona wierzytelność Gminy L. w wysokości 5.682.618zł tytułem nienależnie wypłaconego przez Gminę L. odszkodowania na rzecz Uniwersytetu (...) w L. na mocy ugody zawartej pomiędzy stronami w dniu 22 grudnia 2009 roku.

Jednocześnie Uniwersytet (...) w L. zastrzegł, że wyrażenie zgody na dokonanie potrącenia kwoty 5.682.618zł z należnego i ustalonego ugodą odszkodowania, nie oznacza rezygnacji i zrzeczenia się roszczeń Uniwersytetu (...) w L. w stosunku do Gminy L. o wypłatę odszkodowania z tytułu obniżenia wartości działki o nr (...) w związku z wejściem w życie uchwały nr (...) Rady Miasta L. z dnia 24 kwietnia 2008 roku ( ugoda k. 23-25 ).

Postanowieniem Prokuratury Okręgowej w Lublinie z dnia 31 maja 2012 roku umorzone zostało śledztwo prowadzone w sprawie przekroczenia uprawnień przez Rektorów (...) i Uniwersytetu (...) w L. w okresie od dnia 6 grudnia 2007 roku do dnia 4 marca 2010 roku poprzez zawarcie w dniu 6 grudnia 2007 roku porozumienia pomiędzy (...) a Gminą L., dotyczącego zamiany nieruchomości gruntowej oznaczonej nr (...) należącej do (...) w L. o zaniżonej wartości, na nieustalone nieruchomości należące do Gminy L., a następnie sprzedaży w dniu 16 marca 2008 roku ww nieruchomości za zaniżoną cenę w kwocie 6.500.000zł netto, a także sprzedaży w dniu 8 kwietnia 2009 roku nieruchomości gruntowych oznaczonych nr (...) i (...)za zaniżoną cenę w kwocie 3.894.000zł netto oraz w dniu 4 marca 2010 roku nieruchomości gruntowej oznaczonej nr (...)również za zaniżoną cenę
w kwocie 3.333.565zł netto, niezgodnie z uchwałą Senatu (...)
z dnia 23 listopada 2007 roku nr (...) wyrażającą zgodę na sprzedaż ww nieruchomości za cenę nie niższą niż wycena rzeczoznawcy, co skutkowało wyrządzeniem Uniwersytetowi (...) w L. szkody majątkowej
w wielkich rozmiarach w wysokości 18.248.952zł, tj. o czyn z art. 296§3kk
w zw. z art. 296§1kk – wobec braku znamion czynu zabronionego (postanowienie k. 74-84).

Wartość rynkowa działki oznaczonej nr (...) położonej w obrębie F.
w pobliżu ul. (...) w L., dla której Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...), na dzień wejścia w życie Uchwały Rady Miasta L. nr (...), tj. na dzień 14 czerwca 2008 roku – przy uwzględnieniu dotychczasowego przeznaczenia tej nieruchomości istniejącego do dnia 24 kwietnia 2008 roku – wynosiła 11.195.500zł, zaś wartość przedmiotowej nieruchomości po uwzględnieniu zmiany przeznaczenia po uchwaleniu zmian miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dokonanej uchwałą Rady Miasta L. nr (...) z dnia 24 kwietnia 2008 roku wynosiła 6.971.700zł ( opinia biegłego k. 107-157 ).

Ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny wynikał z wyżej wskazanych dokumentów.

Sąd Okręgowy uznał roszczenie za nieuzasadnione.

Jako podstawę prawną dochodzonego roszczenia wskazano przepis art. 405kc i art. 411k.c. podnosząc, iż powód mając świadomość, iż spełnia świadczenie nienależne na rzecz pozwanej, uczynił to pod wpływem przymusu i z zastrzeżeniem zwrotu.

Na wypadek nieuwzględnienia przez Sąd żądania objętego treścią pozwu powód zgłosił żądanie ewentualne zasądzenia od pozwanej Gminy L. na rzecz powoda kwoty 5.682.618zł tytułem odszkodowania należnego powodowi na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w wysokości ustalonej ugodą zawartą w dniu 22 grudnia 2009 roku, z tytułu obniżenia wartości nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) spowodowanego zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

W ocenie Sądu Okręgowego istota niniejszej sprawy sprowadza się do ustalenia czy zwrócona pozwanej przez powoda kwota 5.682.618,00zł była świadczeniem nienależnym oraz czy powód może żądać jej zwrotu. Jak bowiem wynika z art. 411 pkt 1 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

Zatem zgodnie z dyspozycją tego przepisu wyłączona została możliwość żądania zwrotu świadczenia nienależnego o ile nie zachodzą sytuacje przewidziane w końcowej części tego przepisu.

W ocenie Sądu Okręgowego jest bezsporne, że pozwana Gmina uzyskała zwrot kwoty 5.682.618zł wypłaconej powodowi tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę z tytułu obniżenia wartości nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) w związku ze zmianą planu zagospodarowania przestrzennego. Zatem Gmina jest wzbogacona.

Niemniej jednak skoro powód zawarł z pozwaną ugodę, na mocy której zwrócił powyższą kwotę odszkodowania, to tym samym strony wytworzyły przyczynę i podstawę do dokonania tego zwrotu. Samo zawarcie ugody przesądza o istnieniu tej podstawy Zatem świadczenia powoda wykonującego ugodę z dnia 14 listopada 2011r. nie można uznać za świadczenie nienależne.

W ocenie Sądu Okręgowego zastrzeżenie powoda w ugodzie z dnia 14 listopada 2014r., że powód nie rezygnuje z roszczeń odszkodowawczych nie ma zatem żadnego związku z brakiem podstawy do spełnienia świadczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego zastrzeżenie poczynione przez powoda w przedmiotowej ugodzie miało na celu jedynie umożliwić powodowi dochodzenie roszczeń odszkodowawczych w późniejszym czasie, w toku postępowania, które miało ustalić czy powodowi należne jest odszkodowanie a jeżeli tak, to w jakiej wysokości.

Sąd nie uznał za uzasadnione stanowiska powoda, że świadczył on w celu uniknięcia przymusu, który wiązał z treścią wystąpienia pokontrolnego Najwyższej Izby Kontroli. Spełnieniem świadczenia "w celu uniknięcia przymusu" jest każda sytuacja, gdy świadczenie nie jest spełniane dobrowolnie lub będzie spełniane w sytuacji zagrożenia, z którym spełniający świadczenie musi się liczyć. Pojęcie "w celu uniknięcia przymusu" obejmuje wszystkie przypadki grożącego przymusu albo przymusowego położenia; będą to wszystkie sytuacje, gdy ktoś świadczy w celu ochrony własnych praw podmiotowych, które nie zawsze muszą być bezpośrednio związane z samym świadczeniem. ( Komentarz do art. 411 KC, Agnieszka Rzetecka – Gil).

Biorąc pod uwagę okoliczności faktyczne niniejszej sprawy Sąd uznał, że powód nie udowodnił, iż znajdował się w sytuacji przymusowej.

W ocenie Sądu NIK nie dysponuje środkami przymusu, które mogłyby doprowadzić do realizacji wniosków zawartych w wystąpieniu pokontrolnym i nie ma umocowania do stosowania w tym celu środków władczych, która to cecha jest cechą organu sprawującego administrację publiczną. Wystąpienie pokontrolne nie ma waloru orzeczenia administracyjnego, stanowi natomiast wytknięcie nieprawidłowości i wskazówkę dla kierownictwa kontrolowanej jednostki co do sposobu wyjścia z tych nieprawidłowości. Wystąpienie pokontrolne nie nakłada na stronę żadnych prawnych obowiązków, a jedynie kończy kontrolę. W ocenie Sądu wystąpienie pokontrolne są wnioskami o podjęcie pewnych czynności przez kontrolowanego, który ma poinformować kontrolującego o sposobie wykorzystania ocen, uwag i wykonania wniosków, bądź o podjętych działaniach na rzecz ich realizacji lub przyczynach niepodjęcia takich działań.

Ponadto Sąd wskazał, że w wystąpieniu pokontrolnym to do pozwanej, a nie do powoda skierowano wniosek o podjęcie działań zmierzających do odzyskania kwoty wypłaconego powodowi odszkodowania w wysokości 5.682.618zł. Skoro więc powód uważał, że zwrot kwoty otrzymanej od Gminy tytułem odszkodowania na podstawie ugody z dnia 22 grudnia 2009r. nie jest uzasadniony, miał wówczas możliwość podjęcia obrony swoich interesów, czego nie uczynił. Jeżeli powód nie zgadzał się z wystąpieniem pokontrolnym Najwyższej Izby Kontroli, mógł – odmawiając spełnienia świadczenia po wezwaniu go przez pozwaną do zapłaty – dochodzić swoich racji w sprawie dotyczącej wypłaconego mu odszkodowania na drodze postępowania sądowego, które mogło zostać wszczęte z powództwa Gminy L. przeciwko jego osobie.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd oddalił powództwo o zasądzenie dochodzone na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i świadczeniu nienależnym, jako bezzasadne.

Sąd pierwszej instancji uznał także za nieudowodnione roszczenie ewentualne, oparte na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu zagospodarowaniu przestrzennym [Dz.U. z 2003r. Nr 80, poz. 717 ze zm.].

Zgodnie z tym przepisem jeżeli w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą, wartość nieruchomości uległa obniżeniu, a właściciel albo użytkownik wieczysty zbywa tę nieruchomość, może żądać od gminy odszkodowania równego obniżeniu wartości nieruchomości.

Sąd uznał, że dla oceny, czy powstało roszczenie odszkodowawcze relewantny jest stan prawny obowiązujący w dacie wejścia w życie planu zagospodarowania przestrzennego.

Nie ma zatem znaczenia prawnego sama data podjęcia uchwały, ani jej ogłoszenia.

Uprawnienie żądania od gminy odszkodowania równego obniżeniu wartości nieruchomości lub jej części przysługuje osobie będącej właścicielem w dacie uchwalenia lub zmian planu. Ponadto musi istnieć relacja między uchwaleniem lub zmianą planu miejscowego a zmianą wartości nieruchomości.

W niniejszej sprawie Rada Miasta L. podjęła uchwałę w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w dniu 24 kwietnia 2008 roku. Uchwała ta została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Województwa L. z dnia 14 maja 2008 roku, nr (...), zaś stosownie do § 57 ww. uchwały, weszła w życie 14 czerwca 2008 roku.

Natomiast definitywna umowa sprzedaży przedmiotowej działki nastąpiła w dniu 13 czerwca 2008 roku. A zatem bezspornym jest, iż w chwili wejścia w życie uchwały Rady Miasta o zmianie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Uniwersytet(...) w L. nie był już właścicielem działki nr (...). Już tylko ta okoliczność eliminuje zastosowanie w niniejszej sprawie cytowanego wyżej przepisu art. 36 u.p.z.p.

Nadto Sąd wskazał, że okoliczności faktyczne ustalone w sprawie świadczą o tym, iż proces zmierzający do sprzedaży przedmiotowej działki trwał co najmniej kilka miesięcy, decyzje i działania stron nie były podejmowane w pośpiechu, bez rozeznania, powód jako ówczesny właściciel przedmiotowej działki miał wiedzę (co zresztą zostało potwierdzone przez stronę powodową w niniejszym postępowaniu), iż nastąpi zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, który obejmie również działkę nr (...).

Sąd uznał także, że wartość rynkowa działki oznaczonej nr (...) nie uległa obniżeniu wskutek uchwaleniu zmian miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Na dzień wejścia w życie Uchwały Rady Miasta L. nr (...), tj. na dzień 14 czerwca 2008 roku – przy uwzględnieniu dotychczasowego przeznaczenia tej nieruchomości istniejącego do dnia 24 kwietnia 2008 roku – wynosiła 11.195.500zł, zaś wartość przedmiotowej nieruchomości po uwzględnieniu zmiany przeznaczenia po uchwaleniu zmian miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dokonanej uchwałą Rady Miasta L. nr (...) z dnia 24 kwietnia 2008 roku wynosiła 6.971.700zł.

Powyższa okoliczność dodatkowo przesądza o braku podstawy do uwzględnienia żądania powoda na podstawie art. 36 ust. 3 u.p.z.p.

Mając powyższe na uwadze Sąd oddalił powództwo

O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc obciążając nimi powoda jako stronę przegrywającą proces. Z uwagi na fakt, iż w toku procesu część kosztów została pokryta tymczasowo ze środków Skarbu Państwa, w łącznej wysokości 2.144,34zł (1.805,22zł i 339,12zł –k. 195 i k. 174), Sąd nakazał ściągnąć powyższą kwotę od powoda na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Lublinie ( punkt III wyroku).

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając wyrok w całości i wnosząc o jego zmianę poprzez zasądzenie na rzecz powoda od pozwanej Gminy L. 5 682 618zł uzyskanej od pozwanej na podstawie ugody z dnia 22 grudnia 2009r., którą następnie zwrócił pozwanej, świadcząc nienależnie na podstawie ugody z dnia 14 listopada 2011r., w formie potrącenia.

Jako ewentualną podstawę roszczenia powód wskazywał należne mu od pozwanej odszkodowanie na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z tytułu obniżenia wartości opisanej nieruchomości spowodowane zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w wysokości 5 682 618zł z odsetkami od dnia 16 grudnia 2008r.

Ponadto wnosił o zasądzenie kosztów procesu za obie instancje wg norm przepisanych.

Powód w apelacji podniósł następujące zarzuty:

I.  naruszenie art. 405 kc poprzez jego niezastosowanie, w sytuacji gdy roszczenie odszkodowawcze powoda przysługujące mu na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zostało zaspokojone w wyniku wykonania ugody z dnia 22 grudnia 2009r. , co doprowadziło do wygaśnięcia roszczenia odszkodowawczego, w związku z czym roszczenie powódki o zapłatę spornej kwoty zwróconej pozwanej przez powódkę stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu pozwanej kosztem powódki;

II.  naruszenie art. 405 kc w zw. z art. 410 § 1 i 2 kc oraz art. 65 § 1 kc poprzez ich niezastosowanie wskutek nieprawidłowej wykładni ugody z dnia 14 listopada 2011r. i przyjęcie , że ugoda ta kreowała podstawę prawną do zwrotu świadczenia pozwanej, podczas gdy wyrażona w tej ugodzie zgoda pozwanej na potrącenie miała wyłącznie walor techniczny umożliwiający realny zwrot spornej kwoty;

III.  naruszenie art. 411 pkt 1 w zw. z art. 410 § 1 i 2 kc i nie uwzględnienie faktu, że powód dokonując zwrotu świadczenia na rzecz pozwanej działał pod wpływem przymusu;

IV.  naruszenie art. 411 pkt 1 w zw. z art. 410 § 1 i 2 kc w zw. z art. 65 § 1 i 2 kc przez nieuwzględnienie zastrzeżenia powoda zawartego w § 4 ust. 4 ugody z dnia 14 listopada 2011r. o możliwości dochodzenia zwrotu świadczenia objętego ugodą, co stanowi obecnie podstawę żądania zwrotu świadczenia jako nienależnego w rozumieniu art. 411 pkt 1 kc ;

V.  naruszenie przepisów postępowania art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 316 § 1 kpc i art. 328 kpc poprzez pominięcie w ustaleniach faktycznych, że powód zwracając świadczenie działał pod przymusem w zw. z wynikami kontroli NIK przeprowadzonej na UP w L. i nakazanemu w wystąpieniach pokontrolnych NIK zwrotowi kwoty pobranego odszkodowania, która to okoliczność była podniesiona przez powoda i nie została zakwestionowana przez pozwaną.

Ponadto pominięcie okoliczności faktycznej, że w zw. z wypłaceniem powodowi odszkodowania zostało wszczęte śledztwo przez (...) pod nadzorem Prokuratury Okręgowej w L., przedmiotem którego było ustalenie okoliczności uzyskania przez powoda odszkodowania za obniżenie działki (...), w związku z czym powód postanowił zwrócić odszkodowanie pozwanej.

VI.  Naruszenie art. 36 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że dla jego zastosowania ma znaczenie stan obowiązujący w dacie wejścia w życie planu zagospodarowania przestrzennego, a nie data podjęcia uchwały w tym przedmiocie, podczas gdy z literalnego brzmienia przepisu wynika aby obniżenie wartości nieruchomości nastąpiło w związku z uchwaleniem albo zmianą planu miejscowego, co oznacza, że skoro powód zawarł umowę sprzedaży nieruchomości w dniu 13 czerwca 2008r., to jest po uchwaleniu przez Radę Miasta uchwały o zmianie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w efekcie nastąpiło obniżenie wartości nieruchomości i tym samym spełnione zostały wszystkie przesłanki zastosowania art. 36 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym;

VII.  Naruszenie art. 37 ust. 1 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, przez przyjęcie, że nie doszło do obniżenia wartości działki (...) po uchwaleniu zmian w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego;

VIII.  Naruszenia art. 328 § 2 kpc w zw. z art. 316 § 1 kpc poprzez pominięcie w uzasadnieniu wyroku, że strona powodowa w ostatecznie sprecyzowanym żądaniu wnosiła o zasądzenie należnych kwot z odsetkami z tytułu opóźnienia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Uzasadniony jest zarzut pominięcia przez Sąd Okręgowy w ustaleniach faktycznych okoliczności dotyczących przeprowadzenia kontroli przez NIK także na Uniwersytecie (...) w L. i wskazanie w wystąpieniu pokontrolnym NIK konieczności zwrotu Gminie L. pobranego odszkodowania. Jak również faktu, że (...) prowadziła śledztwo pod nadzorem Prokuratury Okręgowej, przedmiotem którego było ustalenie okoliczności uzyskania przez powoda od Gminy odszkodowania z tytułu obniżenia wartości działki (...).

Okoliczności te wynikają wprost z treści ugody z dnia 14 listopada 2011r. zawartej pomiędzy Uniwersytetem a Gminą, gdzie w § 4 strony jednoznacznie odwołują się do „zaleceń pokontrolnych NIK” oświadczając , że ugodę opisaną w § 4 zawierają „w celu wykonania zaleceń pokontrolnych”.

Ponadto okoliczności dotyczące śledztwa prowadzonego przez Prokuraturę w sprawie wyrządzenia szkody majątkowej w wielkich rozmiarach przez Rektorów (...) i Uniwersytetu(...) w L. wynikają z uzasadnienia postanowienia o umorzeniu tego postępowania [ k. 79-83].Postępowanie to zostało zainicjowane pisemnym zawiadomieniem NIK, który zakwestionował prawidłowość ugody zawartej pomiędzy stronami w dniu 22 grudnia 2009r. o wypłacie odszkodowania przez Gminę z tego względu, że w dniu wejścia w życie uchwały Rady Miasta o zmianie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego – 14 czerwca 2008r., Uniwersytet nie był już właścicielem działki (...), gdyż w dniu 13 czerwca 2008r. przeniósł jej własność na rzecz (...) Sp. z o.o. w W.. Po wezwaniu Uniwersytetu przez Gminę do zwrotu uzyskanej kwoty odszkodowania, w drodze negocjacji strony doszły do porozumienia, którego efektem była ugoda z dnia 14 listopada 2011r. [k. uzasadnienie postanowienia o umorzeniu k. 80-81].

W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższe okoliczności mają istotne znaczenie w sprawie, w szczególności dla prawidłowego odczytania intencji i zamiarów stron – Uniwersytetu (...) i Gminy L., zawierających ugodę w dniu 14 listopada 2011r.

Zgodnie z art. 65 § 1 i 2 kc oświadczenia woli stron umowy z dnia 14 listopada 2011r. należy tłumaczyć w kontekście okoliczności towarzyszących zawarciu umowy. Należy przede wszystkim mieć na uwadze zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zgodnym zamiarem i celem stron umowy z dnia 14 listopada 2011r. było doprowadzenie do usunięcia stanu niepewności dotyczącej legalności wypłacenia Uniwersytetowi przez Gminę odszkodowania z tytułu obniżenia wartości działki oznaczonej nr (...) na podstawie ugody zawartej przez strony wcześniej – w dniu 22 grudnia 2009r.

Nie ulega wątpliwości, że w dacie zawierania ugody w dniu 22 grudnia 2009r. obydwie strony były przekonane o zasadności roszczenia odszkodowawczego Uniwersytetu wobec Gminy z tytułu obniżenia wartości działki (...).

Dopiero na skutek wyników kontroli przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli i wszczęcia postępowania karnego opisanego wcześniej, zgodne przekonanie obydwu stron o zasadności roszczenia odszkodowawczego zostało podważone, z uwagi na wynik kontroli NIK i wykładnię art. 36 ust. 3 u.p.z.p. dokonaną przez kontrolerów NIK. Stwierdzili oni bowiem, że Uniwersytetowi nie przysługiwało wobec Gminy roszczenie odszkodowawcze z tytułu obniżenia wartości działki (...) gdyż w momencie wejścia w życie uchwały o zmianie planów Uniwersytet nie był jej właścicielem. Taka wykładnia art. 36 ust. 3 podważała podstawę prawną ugody zawartej przez strony w dniu 22 grudnia 2009r. i wypłaconego przez Gminę Uniwersytetowi odszkodowania.

Ugoda zawarta przez strony w dniu 14 listopada 2011r. miała zatem na celu zlikwidowanie stanu niepewności co do legalności wypłacenia przez Gminę Uniwersytetowi odszkodowania za obniżenie wartości działki (...), pozostawiając jednocześnie Uniwersytetowi prawo dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec Gminy z tego tytułu na drodze sądowej. Z tego właśnie względu w § 4 ugody z dnia 14 listopada 2011r. w ust. 1 strony oświadczyły, że zawierają powyższą ugodę „w celu wykonania zaleceń pokontrolnych” , natomiast w ust. 4. Uniwersytet oświadczył, że nie rezygnuje i nie zrzeka się swoich roszczeń odszkodowawczych w stosunku do Gminy z tytułu obniżenia wartości działki (...) wskutek „wejścia w życie” (!) uchwały Rady Miasta w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Powyższa wykładnia woli stron w ugodzie z dnia 14 listopada 2011r., podważa zasadność roszczenia powoda z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, jako roszczenia o zwrot świadczenia nienależnego wykonanego przez Uniwersytet na podstawie ugody z dnia 14 listopada 2011r. w formie potrącenia.

Skoro ugoda z dnia 14 listopada 2011r. miała na celu zlikwidowanie stanu niepewności co do legalności wypłacenia przez Gminę Uniwersytetowi odszkodowania za obniżenie wartości działki (...), to tym samym oświadczeniem zawartym w ugodzie strony w sposób domyślny, poprzez odwołanie się do „wykonania zaleceń pokontrolnych NIK”, cofnęły swoje oświadczenia będące podstawą ugody zawartej w dniu 22 grudnia 2009r, a stan rozliczeń pomiędzy stronami powrócił do stanu sprzed 22 grudnia 2009r.

W takim razie odwoływanie się przez Uniwersytet w sprawie niniejszej do ugody z dnia 22 grudnia 2009r., jako podstawy przysługującego mu odszkodowania, nie jest uzasadnione. Skutek bowiem § 4 ugody z dnia 14 listopada 2011r. był bowiem dalej idący aniżeli wyrażenie zgody na dokonanie potrącenia. Zgoda na potrącenie wyrażona przez Uniwersytet wynikała bowiem z wycofania się z postanowień ugody z 22 grudnia 2009r. przez odwołanie swojego oświadczenia woli zawartego w tej ugodzie.

Przy tak ustalonym zamiarze stron powoływanie się obecnie przez Uniwersytet na postanowienia ugody z dnia 22 grudnia 2009r. jako podstawy należnego mu odszkodowania, jest oczywiście nieuzasadnione. Ugoda ta została przez strony odwołana ugodą z 14 listopada 2011r. i przestała wiązać strony.

Z tego też względu, w ocenie Sądu Apelacyjnego bezprzedmiotowe pozostają wszystkie te okoliczności sprawy podnoszone przez powoda, które odnoszą się do świadczenia [rozumianego jako wyrażenie przez powoda zgody na potrącenie w ugodzie z dnia 14 listopada 2011r.] pod przymusem, czy z zastrzeżeniem zwrotu.

Skoro strony w drodze negocjacji doszły do uzgodnienia treści ugody z dnia 14 listopada 2011r., a cel i zamiar stron obejmował powrót do stanu rozliczeń sprzed 22 grudnia 2009r., to niesposób zasadnie twierdzić aby powód zgadzając się na potrącenie działał pod przymusem. Niesposób uznać za uzasadnione stanowisko powoda, że pomimo treści ugody z dnia 14 listopada 2011r. był przekonany o skuteczności i dalszym obowiązywaniu pomiędzy stronami ugody z dnia 22 grudnia 2009r. Tym bardziej, że w ugodzie z dnia 14 listopada 2011r. jednoznacznie zastrzegł, iż nie rezygnuje z dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Skoro ugoda z dnia 22 grudnia 2009r. dotyczyła właśnie zaspokojenia roszczenia powoda z art. 36 ust. 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, to oświadczenie powoda w ugodzie z dnia 14 listopada 2011r., że nie zrzeka się swoich roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 36 ust. 3 jednoznacznie wskazuje, że uważał on, że jego roszczenia odszkodowawcze nie zostały zaspokojone [ze względu na cofnięcie przez strony oświadczeń woli zawartych w ugodzie z 22 grudnia 2009r.], i dlatego zastrzegł sobie prawo do ich dochodzenia, aby treść ugody z 14 listopada 2011r. nie była interpretowana jako całkowite zrzeczenie się tych roszczeń przez powoda.

Niesposób także zgodzić się ze stanowiskiem powoda, że w ugodzie z dnia 14 listopada 2011r. powód zastrzegł sobie prawo dochodzenia zwrotu świadczonej kwoty. Z treści bowiem jego oświadczenia zawartego w ugodzie z dnia 14 listopada 2011r. wynika jedynie, że zastrzegł sobie prawo dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zważywszy, że po kontroli NIK zasada odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej Gminy stała się wątpliwa i strony mocą ugody z dnia 14 listopada 2011r. odwołały swoją ugodę z dnia 22 grudnia 2009r., przywracając stan stosunków sprzed tej daty, uznać należy, że Uniwersytet w ugodzie z 14 listopada 2011r. podważał zasadność rozliczenia się stron przez potrącenie, ale ocenę zasadności tego potrącenia pozostawiał do rozstrzygnięcia w przyszłości, w zależności od wyniku sprawy o zasądzenie odszkodowania na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Przy tak dokonanej wykładni ugody zawartej przez strony w dniu 14 listopada 2011r. uznać należy, że to właśnie ugoda z dnia 14 listopada 2011r. stanowi samodzielną podstawę prawną zwrotnego świadczenia przez powódkę na rzecz pozwanej kwoty świadczenia otrzymanego na podstawie ugody z dnia 22 grudnia 2009r. , dokonanego w formie potrącenia.

Z tego względu roszczenie powoda o zapłatę oparte na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu - art. 405 kc w zw. z art. 410 § 1 kc w zw. z art. 411 § 1 pkt 1 kc nie mogło być uwzględnione, gdyż przysporzenia na rzecz Gminy nie można uznać za bezpodstawne, a świadczenia Uniwersytetu jako świadczenia nienależnego świadczonego pod przymusem, czy z zastrzeżeniem zwrotu.

Z tych też względów podniesione w apelacji zarzuty naruszenia wskazanych przepisów Sąd Apelacyjny uznał za nieuzasadnione.

W tych okolicznościach sprawy aktualizuje się zgłoszone przez powoda jako ewentualne roszczenie o zapłatę odszkodowania na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Dla Sądu Apelacyjnego jest oczywiste, że w okolicznościach sprawy wskazanych jako podstawa faktyczna powództwa przepis ten stanowi jedyną podstawę prawną roszczenia powoda.

Tylko dla porządku wskazać należy, że całkowicie niezrozumiała jest teza Sądu Okręgowego, że w wyniku zmiany miejscowych planów zagospodarowania wartość działki z daty przed wejściem zmiany planów w stosunku do wartości po zmianie planów, nie uległa obniżeniu. Teza ta jest oczywiście sprzeczna z ustaleniami dokonanymi przez Sąd , opiniami biegłych i stanowiskiem stron. Jednakże z uwagi na to, że spór stron ogniskuje się wobec samej zasady odpowiedzialności odszkodowawczej Gminy ze względu na inną przesłankę, kwestia obniżenia wartości działki ma znaczenie drugorzędne, dla rozstrzygnięcia sprawy nieistotne.

Zgodzić należy się z zasadniczą tezą Sądu Okręgowego, sprowadzającą się do stwierdzenia braku legitymacji czynnej Uniwersytetu (...) do dochodzenia od Gminy L. odszkodowania z tytułu art. 36 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, z uwagi na to, że w dacie wejścia w życie Uchwały Rady Miasta w przedmiocie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta L. [ zwany dalej uchwałą w sprawie zmiany planów] Uniwersytet nie był już właścicielem przedmiotowej działki, gdyż prawo własności działki przeniósł na rzecz innego podmiotu w dniu 13 czerwca 2009r.

Celem art. 36 ust. 3 u.p.z.p. jest ochrona właściciela nieruchomości przed negatywnymi skutkami zmian planistycznych powodujących obniżenie jej wartości. Przepis ten wiąże określony w nim skutek z niemożnością uzyskania przez właściciela dodatkowych korzyści w razie zbycia przysługującego mu prawa do nieruchomości, której wartość na skutek zmian planistycznych uległa obniżeniu.

Użyte przez ustawodawcę w art. 36 ust. 3 u.p.z.p. sformułowanie, że prawo do odszkodowania przysługuje właścicielowi nieruchomości jeżeli wartość nieruchomości uległa obniżeniu, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą, nie daje wystarczającej podstawy do przyjęcia, że samo podjęcie uchwały, stanowi wystarczającą podstawę do powstania roszczenia odszkodowawczego.

Dlatego w ocenie Sądu Apelacyjnego legitymowanym do wniesienia powództwa o odszkodowanie na tej podstawie, jest osoba, która była właścicielem nieruchomości w dacie wejścia w życie uchwały w przedmiocie zmiany planów skutkującej obniżeniem wartości nieruchomości. Oczywistym jest przy tym, że prawo do odszkodowania przysługuje tej osobie tylko w przypadku gdy nie skorzystała uprzednio z uprawnień określonych w art. 36 ust. 1 i 2 u.p.z.p. Powyższa ochrona obejmuje zatem tylko byłego właściciela będącego nim w dacie zmiany planistycznej [por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 23 kwietnia 2009r. , IV CSK 508/08, Lex 520034].

W ocenie Sądu Apelacyjnego niesposób zgodzić się ze stanowiskiem powoda, że prawo do odszkodowania na podstawie art. 36 ust. 3 u.p.z.p. przysługuje także byłemu właścicielowi nieruchomości, który był nim w dacie podjęcia uchwały, ale utracił jej własność przed wejściem w życie uchwały o zmianie planów.

O powstaniu szkody odpowiadającej obniżeniu wartości nieruchomości możemy mówić dopiero wówczas gdy wartość nieruchomości ulega obniżeniu w sposób ostateczny i bezwarunkowy. Oczywistym jest, że taki skutek wywołuje dopiero wejście w życie uchwały o zmianie planów, gdyż z tą datą staje się ona obowiązującym prawem, i dopiero od tej daty skutecznie wpływa na obniżenie wartości nieruchomości.

Dodatkowym argumentem przemawiającym za taką wykładnią art. 36 ust. 3 u.p.z.p. jest art. 36 ust. 6, który stanowi, że w przypadku, o którym mowa w ust. 3, w razie stwierdzenia nieważności uchwały rady gminy w sprawie planu miejscowego w części lub w całości gmina może żądać od aktualnego właściciela albo użytkownika wieczystego nieruchomości zwrotu kwoty stanowiącej równowartość wypłaconego odszkodowania.

Uznanie uchwały rady gminy za nieważną powoduje wyeliminowanie jej z obrotu prawnego ze skutkiem ex tunc, a więc przyjmuje się, że uchwała taka nigdy nie obowiązywała. Z tego względu wyeliminowanie uchwały z obrotu prawnego stanowi podstawę dla uznania uprzedniego świadczenia odszkodowawczego Gminy za świadczenie nienależne. Co uzasadnia przyznanie Gminie roszczenia o świadczenie zwrotne na podstawie art. 36 ust. 6 u.p.z.p.

Skoro wskutek wyeliminowania uchwały z porządku prawnego Gmina uzyskuje prawo do żądania zwrotu tego co świadczyła jako odszkodowanie, gdyż podstawa jej świadczenia została wyeliminowana z porządku prawnego, to uznać należy, że prawo właściciela do domagania się odszkodowania powstaje także dopiero z chwilą wejścia uchwały do obowiązującego porządku prawnego, co ma miejsce w momencie wejścia uchwały w życie. Zatem prawo do odszkodowania na podstawie art. 36 ust. 3 u.p.z.p. przysługuje tej osobie, która była właścicielem nieruchomości nie w dacie podjęcia uchwały o zmianie planu, lecz w dacie wejścia uchwały w życie.

Jedynie na marginesie wskazać należy , że powód miał tego świadomość od początku o czym świadczy treść ust. 4 § 4 ugody z dnia 14 listopada 2011r., w którym Uniwersytet oświadczył, że nie zrzeka się roszczeń odszkodowawczych powstałych „w związku z wejściem w życie uchwały” [k.24]. Oczywiście nie przesądza to o dokonanej przez Sąd Apelacyjny wykładni art. 36 ust. 3, ale stanowi jedynie istotny element stanu faktycznego, którego pomijać nie wypada.

Jest poza sporem, że uchwała w przedmiocie zmiany planów weszła w życie 14 czerwca 2009r. i w tej dacie Uniwersytet (...) nie był właścicielem nieruchomości, gdyż w dniu 13 czerwca 2009r. przeniósł własność nieruchomości na inny podmiot.

Z tych względów roszczenie odszkodowawcze Uniwersytetu (...) wobec Gminy L. na podstawie art. 36 ust. 3 u.p.z.p. nie mogło być uwzględnione.

Sąd Apelacyjny dostrzega w sprawie niniejszej pokrzywdzenie Uniwersytetu, który sprzedał nieruchomość za cenę niższą od jej wartości, co niewątpliwie skutkowało powstaniem szkody po jego stronie.

Ustalone w sprawie okoliczności faktyczne mogą uzasadniać tezę, że źródłem powstałej szkody mogło być porozumienie zawarte pomiędzy stronami w dniu 31 stycznia 2008r., które następnie strony realizowały. Jednakże w sprawie niniejszej ani treść tego porozumienia, ani jego skutki, nie stanowiły podstawy faktycznej roszczenia powoda. Dlatego rozstrzygając niniejszą sprawę Sąd nie mógł badać tych okoliczności jako ewentualnej podstawy roszczenia odszkodowawczego powoda, nie narażając się na zarzut orzekania ponad żądanie pozwu [ art. 321 § 1 kpc]

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uznał zarzuty naruszenia prawa materialnego za nieuzasadnione, a wydany w sprawie wyrok oddalający powództwo za odpowiadający prawu.

Z tych względów na podstawie art. 385 kpc apelację oddalił i na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z § 2 ust. 2 , § 6 pkt 7 i § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu [ Dz. U. Nr 163, poz. 1349] zasądził od powoda na rzecz pozwanego 5400zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.