Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący - Sędzia	SA Jolanta Terlecka
Sędzia: Sędzia:	SA Alicja Surdy SA Jerzy Nawrocki (spr.)
Protokolant	st.sekr.sądowy Dorota Kabala

po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2014 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa P. C. (1), P. C. (2) i J. C.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej
w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów P. C. (1) i P. C. (2) oraz pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Zamościu, z dnia 30 września 2013 r.

sygn. akt I C 373/12

I. z apelacji P. C. (2) zaskarżony wyrok zmienia w ten sposób, że :

1/ w pkt I. dodaje podpunkt „3” następującej treści :

„3. P. C. (2) 20.000 (dwadzieścia tysięcy) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 23 kwietnia 2012r. do dnia zapłaty;”

2/ w pkt III w pozostałej części oddala powództwo P. C. (2);

3/ w pkt IV dodaje podpunkt „3” następującej treści :

„3. P. C. (2) kwotę 3.417 ( trzy tysiące czterysta siedemnaście) zł kosztów procesu”;

4/ uchyla pkt V zaskarżonego wyroku;

II. w pozostałej części apelację P. C. (2) oddala;

III. z apelacji pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej w W. zmienia zaskarżony wyrok w pkt VI w ten sposób, że
nakazaną do ściągnięcia kwotę 11.800zł obniża do kwoty 5.300 (pięć tysięcy trzysta) zł;

IV. w pozostałej części apelację pozwanego Towarzystwa (...)
i (...) Spółki Akcyjnej w W. oraz w całości apelację P. C. (1) oddala;

V. zasądza od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz J. C. 2.700 (dwa tysiące siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym i znosi
wzajemnie pomiędzy stronami - powodami P. C. (1) i P.
C. i pozwanym Towarzystwem (...) Spółki Akcyjnej w W., koszty procesu w postępowaniu odwoławczym.

I A Ca 94/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 września 2013r. Sąd Okręgowy w Zamościu po rozpoznaniu sprawy z powództwa J. C., P. C. (1) i P. C. (2) przeciwko Towarzystwu (...) S.A. o zasądzenie zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu krzywdy odniesionej wskutek śmierci w wypadku komunikacyjnym, w dniu 25 kwietnia 2002r. męża i ojca powodów, zasądził na rzecz:

- J. C. 100 000zł ,

- P. C. (1) 30 000zł w obydwu przypadkach z ustawowymi odsetkami od dnia 23 kwietnia 2012r.,

Dalej idące roszczenia obydwu powodów i roszczenie P. C. (2) w całości oddalił.

Zasądził od pozwanego na rzecz J. C. 4 287,93zł, na rzecz P. C. (1) 2 434,75zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Nie obciążył kosztami procesu P. C. (2) i nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa 11 800zł tytułem brakującej opłaty od pozwu.

Sąd Okręgowy ustalił, że L. C. (1), mąż powódki i ojciec powodów zginął wskutek obrażeń odniesionych w wypadku komunikacyjnym, który miał miejsce w dniu 25 kwietnia 2002r. W chwili śmierci L. C. (2) miał 59 lat. Sprawca wypadku skazany został prawomocnym wyrokiem karnym za przestępstwo.

Przed śmiercią L. C. (2) rodzina C. postrzegana była jako typowa rodzina. Ze standardowymi problemami, wspierająca się w chwilach trudnych, spędzająca wspólnie święta i uroczystości rodzinne. L. C. (2) postrzegany był jako głowa rodziny, dbał o jej byt materialny, a także dawał poczucie bezpieczeństwa. Zmarły prowadził wraz z żoną działalność gospodarczą, dającą utrzymanie rodzinie. W firmie tej pracował syn P. C. (1). Po śmierci L. C. (2) firma upadła, powódka pozostała z długami, nie była w stanie prowadzić działalności gospodarczej.

J. C. utrzymuje się obecnie wyłącznie z emerytury. Ciągle pamięta męża, mówi o nim, ogląda fotografie. Nie pogodziła się ze śmiercią męża. Jest praktycznie sama, ponieważ synowie unikają kontaktu z nią.

W 2003r. zostało rozwiązane przez rozwód małżeństwo P. C. (1), następnie ,,rozpadł się” jego związek konkubencki. Powód źródeł tych zdarzeń upatruje w śmierci ojca, która przełożyła się bezpośrednio na jego zachowanie, co uniemożliwiło trwanie w tych związkach. Zaprzestał dodatkowego zarobkowania i tę okoliczność także łączy ze śmiercią ojca. Obecnie, mimo że mieszka w Z., rzadko kontaktuje się z matką, z bratem kontakt jest znikomy.

P. C. (2) wiosną 2002r. pracował w W. i do domu rodzinnego przyjeżdżał rzadko. W lipcu 2002r. wyjechał do Anglii gdzie obecnie mieszka. Wyjazd swój łączy ze śmiercią ojca. Chciał o wszystkim zapomnieć, wymazać z pamięci. Zerwał kontakty z rodziną. Na rozprawę 12 listopada 2012r. przyjechał do Polski po raz pierwszy od pięciu lat. Z matką utrzymuje kontakt telefoniczny raz na pół roku, z bratem prawie w ogóle. Sytuację tę, jak również wcześniejsze problemy natury psychiatrycznej łączy ze śmiercią ojca.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zeznań powodów J. C. i P. C. (1), wyjaśnień P. C. (2), zeznań przesłuchanych w sprawie świadków, opinii biegłego psychologa i dokumentacji sprawy karnej (...) Sądu Rejonowego w Zamościu (opinii biegłego i wyroku) oraz ustaleń Sądu Okręgowego w Zamościu w sprawie (...) (k. 121-131 tych akt).

Powództwa oparte zostały na art. 24 kc w zw. z art. 448 kc. Powodowie krzywdę swą wywodzą z naruszenia ich dóbr osobistych – zerwania więzi rodzinnych, utraty życia rodzinnego wskutek nagłej śmierci ojca w wypadku komunikacyjnym.

Sąd Okręgowy wskazując na orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych wskazał, że życie rodzinne stanowi podlegające ochronie dobro osobiste. Ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność za sprawcę przestępstwa także nieumyślnego, który zachowaniem swym doprowadził do śmierci człowieka, a tym samym jego najbliższych do zerwania ze zmarłym więzi rodzinnych. Ochronie w takim rozumieniu nie podlegają wynikające z kodeksu rodzinnego więzy pokrewieństwa, lecz pozytywna więź emocjonalna między poszczególnymi członkami rodziny. Dobrem osobistym w tym znaczeniu jest prawo do zachowania szczególnie bliskich więzi rodzinnych, faktyczne zawiązanie silnej więzi, do wystąpienia której zazwyczaj niezbędne jest wspólne doświadczenie życia rodzinnego, jak również szczególny rodzaj świadomości istnienia takiej więzi oraz wola jej zachowania na przyszłości. Tak rozumiane dobro osobiste w postaci więzi rodzinnych podlega ochronie przewidzianej w art. 24 § 1 w zw. z art. 448 kc. Krzywda w rozumieniu tego przepisu polega na zerwanie tej szczególnie silnej więzi rodzinnej.

Okoliczności zaistnienia krzywdy mają wpływ na ustalenie wysokości zadośćuczynienia i w takim kontekście nie są obojętne w sprawie. Sąd zaliczył do nich gwałtowność zdarzenia wywołującego śmierć, fakt, że do wypadku doszło na oznakowanym przejściu dla pieszych, gdzie zmarły powinien być bezwzględnie bezpieczny. Sąd brał również pod uwagę zachowanie samego sprawcy. Z tego względu Sąd Okręgowy uznał za nieuzasadniony podnoszony przez pozwanego zarzut przyczynienia się zmarłego do zaistnienia wypadku. Nie podzielił także wniosku opinii biegłego wydanej w sprawie karnej dotyczącego zachowania się L. C. (2) (k.68-74 akt karnych).

Do wypadku doszło na oznakowanym przejściu dla pieszych przez jezdnię o dwóch pasach ruchu w obu kierunkach, oddzielonych wysepką. Pieszy schodził już z jezdni. Nie wtargnął pod nadjeżdżający pojazd. Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997r. Prawo o ruchu drogowym (jt.2012.1137) - dalej prawo drogowe - przejście dla pieszych ma zapewnić pieszemu bezwzględne bezpieczeństwo. Na kierującego nałożony jest obowiązek zachowania szczególnej (czyli kwalifikowanej) ostrożności i ustąpienia pierwszeństwa pieszemu będącemu na przejściu. Wprawdzie taką samą ostrożność ma zachować pieszy przechodzący przez jezdnię lecz nie można domniemywać, że L. C. (2) jej nie zachował. Przechodził przez jezdnię w miejscu wyznaczonym i oznakowanym. Nie wtargnął przed nadjeżdżający pojazd, ani nie był niewidoczny dla kierujących. Pieszy mógł oczekiwać, że pojazdy będą poruszały się z prędkością administracyjnie dozwoloną. W tym stanie faktycznym wnioski biegłego o nieprawidłowym zachowaniu pieszego są chybione. Z tych względów Sąd uznał, że L. C. (2) nie przyczynił się do zaistnienia wypadku.

J. C. była żoną L. C. (2). W małżeństwie przeżyli
33 lata (k. 84 akt szkody(...)). Prowadzili wspólną, rodzinną działalność gospodarczą, której ,,motorem” był zmarły. Synowie zamieszkiwali oddzielnie, co powodowało, że małżonkowie spędzali czas głównie ze sobą. Wspólnie pracowali i wspólnie wypoczywali po pracy. Relacje ich były bliskie
i współpracujące (k. 201), a więź ich łącząca - z podanych wyżej powodów - bardzo silna. Mimo upływu 11 lat od śmierci męża powódka nie pogodziła się z nią, nadal przeżywa stratę bliskiej osoby, ma poczucie straty. Cierpi na przewlekłą depresję, która jest głęboko utrwalona. Powyższe okoliczności w ocenie Sądu pierwszej instancji uzasadniają przyjęcie, że rozmiar krzywdy spowodowany zerwaniem więzi rodzinnej jest znaczny. Ponadto Sąd uwzględnił fakt, że powódka była ona na miejscu wypadku i widziała zmasakrowane ciało męża, oraz słyszała bolesne dla powódki komentarze sprawcy wypadku. Powódka pozostała sama. Śmierć męża skutkowała osamotnieniem powódki, który to stan potęguje poczucie krzywdy odczuwanej przez powódkę.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że odpowiednią sumą zadośćuczynienia pieniężnego należnego powódce na podstawie art. 448 kc będzie kwota 100.000 zł. i taką kwotę zasądził.

P. C. (1) w chwili śmierci ojca był już dorosłą, samodzielną osobą. Przy czym samodzielność finansowa miała swe źródło w działalności gospodarczej matki, która zatrudniła syna, a jej prowadzenie spoczywało, de facto, w całości na barkach L. C. (2). Powód mieszkał z żoną i córką.

P. C. (1) borykał się z problemami małżeńskimi, których skutkiem było rozwiązanie małżeństwa przez rozwód już po śmierci ojca. Nastąpiła u niego kumulacja traum z tych dwóch zdarzeń (k.210). Niemożliwe jest oddzielenie jego przeżyć związanych ze śmiercią ojca i problemami małżeńskimi zakończonymi rozwodem, ze względu na nałożenie się czasowe tych zdarzeń. Nie przetrwał także późniejszy związek konkubencki powoda, co powód także łączy ze śmiercią ojca.

W ocenie Sądu brak jest podstaw do łączenia niepowodzeń powoda w życiu osobistym ze śmiercią ojca. Funkcjonowanie związku konkubenckiego nie może mieć wpływu na ocenę więzi powoda z ojcem, ponieważ istniał on już po jego śmierci. Sąd uznał jednak, że P. C. (1) miał poczucie wsparcia ze strony ojca, że istniało między nimi męskie porozumienie. Fakt wspólnej pracy, mimo prowadzenia oddzielnych gospodarstw domowych, umacniał więź między nimi. Powód przebywał z ojcem każdego dnia, mógł dzielić się z nim swymi problemami i był wysłuchany. Fakt, że po śmierci ojca nastąpiły jeszcze dwa przykre dla powoda zdarzenia (rozwód i rozpad konkubinatu), z których każde wywołuje u niego cierpienie i poczucie krzywdy, nie może jednak skutkować zwiększeniem zadośćuczynienia. W świetle tych okoliczności, w ocenie Sądu Okręgowego, sumą odpowiednią zadośćuczynienia pieniężnego należną powodowi P. C. (1) z art. 448 kc jest 30.000 zł.

Roszczenie P. C. (2) Sąd uznał za nieuzasadnione.

Powód przed śmiercią ojca, od kilku lat, zamieszkiwał poza domem rodzinnym. Prowadził niezależne, samodzielne życie. Już od czasu podjęcia studiów (wieku 19 lat) kontakt z rodzicami był rzadki i z czasem coraz rzadszy (wywiad biegłego k. 204). Od rodziny autonomizował się psychicznie jeszcze za życia ojca. To uwarunkowania powoda (dynamizm psychiki) spowodowały, że już jako osoba młoda, dorosła, dokonywał ocen i wyborów życiowych w sprzeciwie wobec zależności psychicznej i ekonomicznej od rodziny. Losy i wybory powoda są wynikiem jego indywidualnych potrzeb i decyzji, nie łączą się przyczynowo ze śmiercią ojca. Są efektem świadomych decyzji i postaw życiowych powoda (k. 206).

Powyższe wnioski biegłego zawarte w opinii znajdują oparcie w wyjaśnieniach powoda. Nie twierdzi on kategorycznie, że gdyby nie śmierć ojca, nie wyjechałby do Anglii (k. 176; 10 min. 15 sek.). P. C. (2) ojca postrzegał jako osobę ważną dla funkcjonowania rodziny i potrzebną :,,zawsze był pod ręką, zaradny życiowo” (k. 176; 7 min 49 sek.).

Miał świadomość istnienia rodziny, nie był z nią skonfliktowany, jednakże ,,postawił” na samodzielność. Już od wczesnych lat studenckich jego więź z rodziną rozluźniała się w sposób naturalny. Odległość, inne zajęcia, a nade wszystko dążenia powoda do usamodzielnienia rozluźniały tę więź. Sąd stwierdził , że był to proces naturalny, pozbawiony jakichkolwiek elementów patologii. Indywidualne cechy powoda, jak również sytuacja, w której się znalazł (z dala od rodziny) pozwoliły mu na wczesne usamodzielnienie się. Inaczej niż w przypadku matki i brata.

Oczywiście między P. C. (2) a ojcem istniała więź wynikająca z pokrewieństwa. Nie można wykluczyć, że była ona uczuciowo silna, jednakże nie była to więź w rozumieniu przytoczonej wyżej wykładni art. 23 kc, podlegającej ochronie stosownie do art. 24 kc i art.. 448 kc. Usamodzielnienie się powoda, a nade wszystko rzadkie kontakty z rodziną , w tym z ojcem, nie stanowiły ,,wspólnego doświadczania życia rodzinnego” rodzącego silną więź
w rozumieniu art. 23 kc. Nie każda więź rodzinna podlega ochronie, ale tylko szczególnie silna, wynikająca z przedstawionego wyżej, wspólnego doświadczania życia rodzinnego.

Sąd uznał, że powyższa ocena uzasadnia bezzasadność roszczenia powoda P. C. (2) i oddalił jego powództwo.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 kc.

Już 16 kwietnia 2012r. powodowie wezwali pozwaną do zapłaty zadośćuczynienia za krzywdę będącą skutkiem naruszenia dobra osobistego. Pozwana, uznając podstawę żądania za nieuzasadnioną, nie wszczęła postępowania likwidacyjnego, tylko odmówiła wypłaty. W tej sytuacji zasadne jest zasądzenie odsetek od dnia wniesienia pozwu (tydzień po doręczeniu wezwania do zapłaty – art. 455 kc.), ponieważ dłużnik nie poczynił żadnych kroków zmierzających do ustalenia zakresu swego zobowiązania. W ocenie Sądu w sprawie nie ma zastosowania art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U.2003.124.1152 ze zm.), ponieważ ubezpieczyciel, kwestionując zasadę żądania nie wszczął postępowania likwidacyjnego. Twierdzenia pozwanej, że powodowie nie przedstawili dowodów na poparcie żądania są chybione. Ubezpieczyciel nie uznał samej zasady roszczenia, w związku z czym nie wszczynał postepowania likwidacyjnego.

Rozstrzygnięcia o kosztach uzasadniają art. 100 kpc i art. 102 kpc.

Sąd nie obciążył P. C. (2) kosztami postępowaniu z jego powództwa na podstawie art. 102 kpc. Wygrywająca sprawę w tej części pozwana nie podejmowała żadnych czynności, które dotyczyłyby tylko tego powoda. Stanowiska pozwanej odnosiły się do samej zasady żądania, dlatego też obciążania P. C. (2) jakąkolwiek częścią kosztów postępowania byłoby niesprawiedliwe.

Apelację od tego wyroku wniosły obydwie strony.

Pozwany zaskarżył wyrok w zakresie uwzględniającym powództwo i zasądzającym na rzecz powodów koszty procesu od pozwanego oraz w zakresie obciążającym pozwanego nieuiszczoną opłatą od pozwu - pkt I , IV i VI . Wnosił o oddalenie powództwa w zaskarżonej części i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje.

Zarzucał Sądowi I instancji :

I. naruszenie prawa materialnego:

1) naruszenie art. 448 kc w zw. z art. 24 kc wskutek błędnej interpretacji powodującej przyjęcie, że dobra osobiste powodów zostały naruszone w związku ze śmiercią męża i ojca L. C. (2) mimo, wskazania że zgodnie z art. 448 kc ochroną objęte są dobra osobiste poszkodowanego a nie osób bliskich,

2) naruszenie art. 34 ust. l ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych.. .(Dz.U. Nr 124, póz. 1152, z późn. zm.) w zw. z art. 822 kc, poprzez przyjęcie, że zakres odpowiedzialności posiadacza pojazdu mechanicznego obejmuje odpowiedzialność cywilną za naruszenie dóbr osobistych osób trzecich, które nie były bezpośrednio poszkodowane w wypadku komunikacyjnym;

3) naruszenie art. 481 kc w zw. z art. 817 kc poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na zasądzeniu odsetek ustawowych od zasądzonych kwot od dnia 23 kwietnia 2012 r. podczas, gdy wysokość zadośćuczynienia ustalana jest według stanu na dzień wyrokowania i odsetki winny być zasądzone od dnia następującego po dniu wyrokowania.

II. naruszenie przepisów prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy:

1. naruszenie art. 233 § l k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegającej na przyjęciu, iż rozmiar doznanej przez powodów krzywdy uzasadnia zasądzenie na ich rzecz zadośćuczynienia w kwotach odpowiednio 100 000,00 zł dla J. C. ( nie uwzględniając wypłaconego w 2004 roku odszkodowania w wysokości 50000,00 zł, które miało również na celu złagodzenie bólu i cierpienia psychicznego po starcie męża) oraz w wysokości 30 000,00 zł dla P. C. (1), skutkujące przyznaniem zadośćuczynienia, przy braku podstawy prawnej;

2. naruszenie art. 233 § l k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, tj. opinii biegłego, z której jednoznacznie wynika, że zmarły L. C. (2) przyczynił się do wypadku, a w konsekwencji błędne ustalenie, że w powyższej sytuacji zasądzone kwoty zadośćuczynienia należą się w pełnej wysokości, bez pomniejszenia o ustalone przyczynienie

Apelacje od wyroku wnieśli także powodowie P. C. (1) i P. C. (2) w części oddalającej ich roszczenia. Powodowie wnosili o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez podwyższenie kwoty zadośćuczynienia pieniężnego na rzecz P. C. (1) do kwoty 130 000zł i zasądzenie na rzecz P. C. (2) 70 000zł tytułem zadośćuczynienia i zasądzenie kosztów procesu na rzecz każdego z powodów.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucali:

I. Naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie poprzez naruszenie art. 448 w zw. z art. 23 i 24 k.c. poprzez uznanie, że naruszenie dobra osobistego w postaci prawa do życia rodzinnego i utrzymywania więzi rodzinnych, którego doświadczył P. C. (2) nie stanowiło więzi w rozumieniu art. 23 k.c. podlegającego ochronie stosownie do art. 24 k.c. i art. 448 k.c. i w konsekwencji oddalenie powództwa o zadośćuczynienie pieniężne; oraz poprzez przyjęcie, że powodowi P. C. (1) przysługuje zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych - więzi rodzinnych, szczególnych więzi emocjonalnych między członkami rodziny jednakże w kwocie rażąco zaniżonej względem okoliczności sprawy.

II. Naruszenie prawa procesowego, a mianowicie poprzez:

a) naruszenie art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i nieprawidłową jego ocenę, polegające na:

- bezpodstawnym przyjęciu, iż powoda P. C. (2) nie łączyły ze
zmarłym ojcem stosunki i więzi rodzinne uzasadniające przyznanie zadośćuczynienia;

- błędnej ocenie zebranego w sprawie materiału dowodowego, co do stopnia krzywdy powoda P. C. (1) uzasadniającej przyznanie mu kwoty 30.000,00 zł, co w ocenie powoda jest w tej sytuacji kwotą rażąco zaniżoną, nieadekwatną do zebranego w sprawie materiału dowodowego;

b) naruszenie art. 322 k.p.c. poprzez nierozważenie wszystkich okoliczności sprawy przy ustalenia wysokości zadośćuczynienia na rzecz powoda P. C. (1) i zasądzenie zaniżonej i nieodpowiadającej doznanej krzywdzie, kwoty na rzecz powoda z tego tytułu zadośćuczynienia.

III. Sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, poprzez przyjęcie, że powoda P. C. (2) nie łączyła z ojcem więź emocjonalna w rozumieniu art. 23 k.c., podlegająca ochronie stosownie do art. 24 k.c. i art. 448 k.c. uzasadniająca przyznanie zadośćuczynienia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Nie są uzasadnione zarzuty obydwu apelacji dotyczące naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa procesowego.

Żadna z apelacji nie podnosi zarzutów dotyczących wadliwych ustaleń faktycznych Sądu. Okoliczność faktyczne sprawy są bezsporne.

Natomiast zarówno apelacja powodów jak i pozwanego podnosi zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji naruszenia art. 233 § 1 kpc w kontekście zastosowania przez Sąd Okręgowy art. 448 kc w zw. z art. 24 kc jako podstawy roszczenia powodów w ustalonym i nie kwestionowanym stanie faktycznym. Zatem uznać należy, że obydwie apelacje kwestionują dokonaną przez Sąd Okręgowy wykładnię wskazanych przepisów prawa materialnego, z tym że o ile pozwany kwestionuje co do zasady możliwość zastosowania - w ustalonym stanie faktycznym, art. 448 kc , o tyle powodowie kwestionują prawidłowość zastosowanie tego przepisu przez Sąd poprzez zasądzenie na rzecz P. C. (1) zaniżonego zadośćuczynienia pieniężnego i oddalenie roszczenia powoda P. C. (2).

Również podniesiony w apelacji pozwanego zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc poprzez nieuwzględnienie przyczynienia się L. C. (1) do wypadku należy odczytywać jako naruszenie przez Sąd Okręgowy prawa materialnego – art. 362 kc, a nie naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów. Apelacja kwestionuje bowiem ocenę prawną ustalonych przez Sąd pierwszej instancji faktów dotyczących zaistnienia wypadku, w kontekście możliwości przypisania L. C. (1) przyczynienia się do wypadku w rozumieniu art. 362 kc.

Natomiast nie kwestionuje ustaleń faktycznych Sądu dotyczących zaistnienia wypadku, w szczególności ustaleń Sądu co do zachowania się L. C. (1) bezpośrednio przed wypadkiem.

Podsumowując tę część uzasadnienia Sąd Apelacyjny potwierdza prawidłowość dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych i w całości przyjmuje je za własne.

Zarzuty apelacyjne strony pozwanej co braku podstaw do uwzględnienia roszczeń powodów o zasądzenie zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu naruszenia dóbr osobistych powodów wskutek krzywdy doznanej przez nich w następstwie śmierci męża i ojca , a przez to zerwania więzi rodzinnych, uznać należy za nieuzasadnione.

W tym zakresie Sąd Apelacyjny w całości zgadza się z oceną dokonaną przez Sąd Okręgowy w oparciu o ukształtowane i wskazane w uzasadnieniu Sądu Okręgowego orzecznictwo Sądu Najwyższego. W świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego nie ma wątpliwości co do dopuszczalności przyznania na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego, jakim jest relacja ze zmarłym najbliższym członkiem rodziny, także wtedy, gdy śmierć wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r.(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2010 r., IV CSK 307/09, OSNC 2010/C/91 a także uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 r., III CZP 76/10, Biul. SN 2010, nr 10, s. 11 oraz z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11, OSP 2012, Nr 4, poz. 32).Z tych względów Sąd Apelacyjny za Sądem Okręgowym wbrew twierdzeniom pozwanego zawartym w apelacji roszczenie powodów oparte na podstawie art. 448 kc w zw. z art. 24 § 1 kc uznaje za uzasadnione co do zasady.

Prawidłowa jest również ocena prawna Sądu Okręgowego co do braku podstaw do uznania , że L. C. (1) przyczynił się do zaistnienia wypadku. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w całości podziela ocenę Sądu Okręgowego szczegółowo wywiedzioną w uzasadnieniu. Ponadto Sad Apelacyjny wskazuje, że zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu to na pozwanym ciążył obowiązek udowodnienia przed Sądem pierwszej instancji zarzutu przyczynienia się L. C. (1) do zaistnienia wypadku. Oznacza to, że pozwany winien wnioskować o przeprowadzenie bezpośrednio przed sądem cywilnym dowodów na tę okoliczność. Dowód z opinii biegłego przeprowadzony w sprawie karnej nie był dowodem przeprowadzonym w postępowaniu cywilnym w związku z czym nie miał doniosłości dowodu z opinii biegłego. Ponadto zgodnie z art. 362 kc to na Sądzie rozpoznającym sprawę – a nie na biegłym ciąży obowiązek oceny prawnej zachowania L. C. (1) przed wypadkiem jako pozostającego lub nie w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem. Dlatego też w sytuacji gdy okoliczności faktyczne wypadku nie były sporne prawidłowo Sąd Okręgowy dokonał oceny zachowania L. C. (1) przed wypadkiem z punktu widzenia przepisów prawa o ruchu drogowym, w kontekście jego ewentualnego przyczynienia się do zaistnienia wypadku. Dla oceny zachowania L. C. (1) przed wypadkiem nie była bowiem wymagana jakakolwiek wiedza specjalna, taka jaka jest wymagana przy ocenie ruchu pojazdów mechanicznych uczestniczących w wypadkach drogowych.

Z tych wszystkich względów zarzuty apelacji pozwanego kwestionujące nieuwzględnienie przez Sąd pierwszej instancji przyczynienie się L. C. (1) do wypadku nie były uzasadnione.

Wreszcie wskazać należy na fakt, że zgodnie z art. 362 kc o przyczynieniu się do wypadku możemy mówić jedynie wówczas gdy nie kto inny tylko sam poszkodowany przyczynił się do powstania szkody. Zasada ta znajduje wyjątek jedynie w przypadku roszczeń osób pośrednio poszkodowanych z art. 446 § 2 i 3 kc. Jednakże o ile szkody przewidziane w art. 446 § 2 i 3 kc są pośrednim następstwem działania sprawcy, to w przypadku naruszenia dóbr osobistych powodowie są osobami bezpośrednio poszkodowanymi w takim znaczeniu, że skutki wypadku godzą bezpośrednio w ich dobra osobiste. Jeżeli tak to przyczynienie się do zaistnienia wypadku innej osoby niż powodowie nie może mieć znaczenia dla ograniczenia wysokości ich roszczeń.

Nie jest również uzasadniona apelacja pozwanego w zakresie kwestionującym zasądzenie odsetek ustawowych od pozwanego na rzecz powodów od daty wezwania pozwanego. Jeżeli zobowiązany nie płaci zadośćuczynienia w terminie wynikającym z przepisu szczególnego lub w terminie ustalonym zgodnie z art. 455 in fine k.c., uprawniony nie ma niewątpliwie możliwości czerpania korzyści z zadośćuczynienia, jakie mu się należy już w tym terminie. W konsekwencji odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia należnego uprawnionemu już w tym terminie powinny się należeć od tego właśnie terminu. Stanowiska tego nie podważa pozostawienie przez ustawę zasądzenia zadośćuczynienia i określenia jego wysokości w pewnym zakresie uznaniu sądu. Przewidziana w art. 445 § 1 i art. 448 k.c. możliwości przyznania przez sąd odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za krzywdę nie zakłada bowiem dowolności ocen sądu, a jest jedynie konsekwencją niewymiernego w pełni charakteru okoliczności decydujących o doznaniu krzywdy i jej rozmiarze. Mimo więc pewnej swobody sądu przy orzekaniu o zadośćuczynieniu, wyrok zasądzający zadośćuczynienie nie ma charakteru konstytutywnego, lecz deklaratywny. Zatem skoro pozwany będąc wezwanym do zapłaty zadośćuczynienia odmówił wypłaty, kwestionując co do zasady roszczenie powodów, Sąd Okręgowy prawidłowo zasądził odsetki od daty wezwania pozwanego gdyż od tej daty pozwany opóźniał się ze świadczeniem.

Nie jest również uzasadniona apelacja powoda P. C. (1) kwestionująca wysokość zasądzonej przez Sąd kwoty zadośćuczynienia. Sąd Okręgowy w ocenie Sądu Apelacyjnego prawidłowo i wnikliwie zbadał i ocenił okoliczności świadczące o stopniu krzywdy doznanej przez powoda wskutek śmierci ojca. Fakt że po śmierci L. C. (1) upłynęło ponad dziesięć lat i po śmierci ojca dochodziło do zdarzeń istotnych w życiu powoda, nieobojętnych dla osiągnięcia przez niego satysfakcji życiowej, został przez Sąd Okręgowy prawidłowo oceniony. Podobnie jak relacja powoda z ojcem przed wypadkiem. Ustalone przez Sąd Okręgowy zadośćuczynienie pieniężne jest adekwatne do stopnia krzywdy powoda w rozumieniu art. 448 kc.

Natomiast uzasadniona jest apelacja powoda P. C. (2) w części kwestionującej co do zasady oddalenie jego roszczenia w całości. W ocenie Sądu Apelacyjnego wczesne usamodzielnienie się P. C. (2) nie może być uznane jako argument przesądzający o braku więzi pomiędzy nim a ojcem, uzasadniającym oddalenie powództwa P. C. (2) w całości. Przede wszystkim należy mieć na uwadze okoliczności istniejące w dacie śmierci L. C. (1). Jak wynika z materiału dowodowego powód przebywał wówczas w kraju, miał kontakt z rodzicami, a po śmierci ojca opiekował się matką do wyjazdu do Anglii. Bezpośrednio przed wypadkiem powód mieszkał w W., gdzie było jego centrum życiowe. Okoliczności te jednak w żaden sposób nie przesądzają o braku więzi rodzinnej istniejącej pomiędzy powodem a zmarłym ojcem.

W świetle obecnie obowiązującego art. 446 § 4 kc – który nie ma w sprawie zastosowania – prawo do zadośćuczynienia przysługuje najbliższym członkom rodziny zmarłego. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 października 2010r, sygn. III CZP 76/10 sens wprowadzenia przez ustawodawcę unormowania przewidującego wprost przyznanie zadośćuczynienia za krzywdę wskutek śmierci osoby bliskiej najbliższym członkom rodziny polega na ułatwieniu dochodzenie zadośćuczynienia, gdyż umożliwia jego uzyskanie bez potrzeby wykazywania jakichkolwiek innych - poza w nim wymienionych - przesłanek. Oznacza to, że ustawodawca zakłada i wpisuje w przepis art. 446 § 4 kc istnienie szczególnego rodzaju więzi osobistej pomiędzy najbliższymi członkami rodziny podlegającej szczególnej ochronie. Stanowisko to nie jest obojętne dla wykładni art. 448 kc w kontekście zdarzeń mających miejsce przed wprowadzeniem art. 446 § 4 kc. Uzasadnia bowiem przyjęcie w drodze domniemania istnienia szczególnej więzi osobistej pomiędzy członkami rodziny, uzasadniającej przyznanie członkom rodziny prawa do zadośćuczynienia pieniężnego wskutek śmierci najbliższego członka rodziny. Pamiętać bowiem należy, że zakres stosowania przepisu art. 448 kc nie odnosi się wyłącznie do najbliższych członków rodziny. Przeciwnie przysługuje ono każdemu, którego dobro osobiste zostało naruszone. Zatem o ile z roszczeniem o zadośćuczynienie na podstawie tego przepisu występuje najbliższy członek rodziny zmarłego nie ma potrzeby udowodnienia przez niego istnienia szczególnego rodzaju więzi osobistej łączącej go ze zmarłym. Istnienie takiej więzi można domniemywać z faktu bliskiego stopnia pokrewieństwa. Niewątpliwie relacja pomiędzy synem a ojcem należy do najbliższych relacji wewnątrz rodziny i z tego względu uzasadnia przyznanie powodowi P. C. (2) zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu naruszenia jego dóbr osobistych wskutek zerwania więzi rodzinnej jego z ojcem.

Ocena stopnia krzywdy powoda winna być dokonana poprzez całokształt okoliczności faktycznych sprawy, które mogą wpływać na wielkość przyznawanego zadośćuczynienia pieniężnego. Oceniając okoliczności faktyczne dotyczące relacji pomiędzy ojcem a synem przed wypadkiem w 2002r. Sąd Apelacyjny uznał, że kwotą adekwatną do stopnia krzywdy powoda P. C. (2) będzie kwota 20 000zł .

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc z apelacji P. C. (2) zmienił zaskarżony wyrok w pkt I i III poprzez zasądzenie na rzecz P. C. (2) 20 000zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od daty wezwania pozwanego do zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. W konsekwencji na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc zmienił zaskarżony wyrok w pkt III i zasądził od pozwanego na rzecz powoda P. C. (2) koszty procesu, na które złożyły się koszty zastępstwa prawnego, opłata od pełnomocnictwa i uiszczona przez powoda opłata od pozwu w części uwzględnionego roszczenia. Nadto uchylił pkt V wyroku jako bezprzedmiotowy.

W pozostałej części apelację P. C. (2) na podstawie art. 385 kpc oddalił jako bezzasadną.

Z apelacji pozwanego zaskarżony wyrok zmienił na podstawie art. 386 § 1 kpc jedynie w części ustalającej wysokość opłaty sądowej nakazanej do ściągnięcia od pozwanego. Uzasadnienie Sądu Okręgowego w tym zakresie nie zawierało wyliczenia wysokości ustalonej w pkt VI wyroku opłaty sądowej. Ponieważ wysokość opłaty sądowej zgodnie z art. 13 ust. 1 uksc wynosi 5% to wobec zasądzenia przez Sąd pierwszej instancji kwoty łącznej 130 000zł opłata ta winna wynieść 6 500zł i być pomniejszoną o opłatę w wysokości 200zł uiszczoną przez powódkę. Zatem opłata winna wynosić 6 300zł.

Jednakże wobec zmiany wyroku Sądu pierwszej instancji poprzez uwzględnienie powództwa P. C. (2) do kwoty 20 000zł należna opłata sądowa od zasądzonej łącznie na rzecz powodów kwoty 150 000zł winna wynosić 7 500zł ponieważ powodowie łącznie uiścili opłatę w wysokości 2 200zł, brakująca część opłaty sądowej wynosi 5 300zł i do tej kwoty Sąd Apelacyjny obniżył kwotę w pkt VI wyroku Sądu pierwszej instancji.

W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny apelację pozwanego i w całości apelację powoda P. C. (1) oddalił na podstawie art. 385 kpc jako bezzasadne.

Stroną wygrywającą proces w postępowaniu odwoławczym była wyłącznie powódka J. C., która nie wniosła apelacji, a apelacja pozwanego w części dotyczącej powódki została w całości oddalona. Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 108 § 1 kpc i art. 98 § 1 i 3 kpc zasądził od pozwanego na rzecz powódki koszty procesu poniesione przez powódkę w postępowaniu odwoławczym odpowiadające wysokości wynagrodzeni pełnomocnika ustalonego na podstawie § 2 ust. 2, § 6 pkt 5 i § 13 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu [ Dz.U. 163, poz.1348].

W pozostałym zakresie koszty procesu w postępowaniu apelacyjnym pomiędzy powodami a pozwanym wzajemnie zniósł na podstawie art. 100 kpc wobec częściowego uwzględnienia apelacji stron.